پلتفرم‌های پرشمار و محتوای ناچیز/بعد از ورود چند شرکت حوزه غذا، مواد شوینده و... همشهری رسانه شهرداری هم صاحب پلتفرم نمایش‌خانگی شده است
در روزهای اخیر خبر افتتاح یک پلتفرم نمایش‌خانگی یا همان ویاودی جدید در مرکز توجه قرارگرفته. این ویاودی با نام همشهری تی‌وی به‌طور غیررسمی از بهمن‌ماه سال گذشته شروع به کار کرد و شب ۲۰ اردیبهشت‌ماه طی یک جشن به‌صورت رسمی از آن رونمایی صورت گرفت.
در روزهای اخیر خبر افتتاح یک پلتفرم نمایش‌خانگی یا همان ویاودی جدید در مرکز توجه قرارگرفته. این ویاودی با نام همشهری تی‌وی به‌طور غیررسمی از بهمن‌ماه سال گذشته شروع به کار کرد و شب 20 اردیبهشت‌ماه طی یک جشن به‌صورت رسمی از آن رونمایی صورت گرفت. اما پلتفرم نمایش‌خانگی همشهری، یکی از چند ویاودی است که طی چندماه اخیر راه‌اندازی شده. موج راه‌اندازی ویاودیها بسیار بالا گرفته، حال آن‌که محتوای سرگرم‌کننده آنها با چالش‌های بزرگ محتوایی و حتی مالی رو‌به‌روست. بسیاری از ویاودیها رونمایی و راه‌اندازی می‌شوند اما سرانجام مشخصی ندارند و این موضوع تبدیل به یک مسئله گیج‌کننده برای مخاطب خانگی شده است.
تولد یک ویاودی در دل یک روزنامه
در بهمن‌ماه سال گذشته و پیش از شروع جشنواره فیلم‌فجر خبر رسید که موسسه همشهری، اولین تلویزیون آنلاین رسانه‌ای کشور را افتتاح خواهد کرد. این تلویزیون اینترنتی در جریان برگزاری جشنواره شروع به کار کرد و پخش برنامه‌های آنلاین با موضوعات سینما و مباحث سیاسی و ورزشی را در مدت چندهفته کلید زد. میز نقد این تلویزیون آنلاین با حضور مسعود فراستی، به‌دلیل شیوه نقد همیشگی‌اش، به‌سرعت در فضای مجازی دست‌به‌دست شد و به شهرت این تلویزیون آنلاین تازه‌تاسیس بسیار کمک کرد.
اما حالا و با گذشت چندماه، این تلویزیون اینترنتی گسترش پیدا کرده و مجلات آنلاین به آن اضافه شده. در تازه‌ترین خبرها هم آمده که با حضور شهردار، رئیس شورای شهر و معاون‌رسانه‌ای وزیر ارشاد، اولین تلویزیون رسانه‌ای در شبکه نمایش‌خانگی شروع به کار کرد. این یعنی همشهری تی‌وی دیگر تنها یک بستر آنلاین برای پخش نشست‌های خبری و نقد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیست و به جرگه ویاودیها پیوسته است. حالا مخاطب می‌تواند از طریق سایت این تلویزیون آنلاین، سریال‌های تولیدشده در ویاودیهای دیگر را با هزینه اشتراک جداگانه تماشا کند. بخش محصولات فرهنگی این ویاودی تنها محدود به سریال‌ها نیست و فیلم‌های سینمایی و انیمیشن هم در دل آن جای دارد. البته همشهری تی‌وی هنوز فیلم و سریال خارجی دوبله‌شده را در بستر پخش خود قرار نداده و به محصولات تولید داخل اکتفا کرده است.
در دنیای ویاودیهای ایرانی چه خبر است؟
ویاودی، کوتاه‌شده اصطلاحی انگلیسی با ترجمه ویدئویی به درخواست است. یعنی ویدئوی درخواستی ضبط‌شده که یکی از مجموعه خدماتی است که از طریق اینترنت ارائه می‌شود. در ویاودیها این امکان وجود دارد که کاربران و مخاطبان فیلم، سریال، مستند و برنامه‌های آموزشی را به انتخاب خود تماشا کنند. این شیوه در دنیای جدید یکی از محبوب‌ترین روش‌های عرضه محصولات فرهنگی است و شبکه‌های ویاودی بزرگی مانند نتفلیکس و اپل‌تی‌وی برای تولید فیلم و سریال، رقابت و جذب مخاطب برنامه‌های طولانی‌مدت و مدونی دارند.
ویاودیها از میانه دهه 1390 به‌صورت رسمی در ایران کار خود را شروع کردند. اما شیوع بیماری کرونا در اواخر این دهه به این بسترهای پخش کمک کرد تا طی چندماه به محبوب‌ترین بخش فرهنگی زندگی ایرانی‌ها تبدیل شوند. در ابتدا تنها دو ویاودی مشهور وجود داشت و کوچ هنرمندان از سینما و تلویزیون به این پلتفرم‌های نمایش‌خانگی، خود تبدیل به یک موضوع بسیار قابل توجه شد. بعد از مدتی دو ویاودی اصلی به‌دلیل مسائلی به‌صورت مستقل شروع به ساخت سریال کردند و فضای رقابتی با این‌که برای مخاطب گیج‌کننده بود، اما در اول مسیر به بالارفتن کیفیت آثار این پلتفرم‌ها کمک کرد.
از خبرهای پشت پرده ویاودیها این‌طور به نظر می‌رسید که خود افرادی هم که در تلاش برای راه‌اندازی ویاودیها و ساخت سریال در این پلتفرم‌ها هستند، با روند کار ناآشنا هستند. این موضوع مسائل مالی و مدیریتی را ایجاد می‌کرد که مثلاً نتیجه‌اش می‌شد، ساخت همزمان سه سریال درباره ناصرالدین‌شاه در دو پلتفرم. یا مشکلات ممیزی آثار تولیدشده که سال‌ها میان تلویزیون، ارشاد و سازمانی به‌نام ساترا کشمکش به راه انداخته بود.
افراط در ایجاد بستر پخش به جای محتواسازی
از سال 1400 پلتفرم‌های دیگر هم که قبلاً تنها پخش‌کننده آثار خارجی یا سریال‌ها و فیلم‌های قدیمی ایرانی بودند، به میدان آمدند و شروع به ساخت سریال‌های اختصاصی کردند. این روند کم‌کم فضا را به سمتی دیگر برد. پلتفرم‌های قدیمی آثار متوسط و حتی بسیار ضعیفی تولید می‌کردند و شروع به کار ویاودیهای جدید مدام مخاطب را از این پلتفرم به پلتفرمی دیگر می‌کشاند.
این اتفاق باعث شد مثلاً پلتفرمی با تبلیغات زیاد شروع به کار کند و پس از پخش یک سریال، در تاریخ محو شود. اما با وجود نبودن برنامه‌ریزی درست، بازهم با نگاهی دقیق‌تر متوجه این واقعیت می‌شویم که این روزها انگار راه‌اندازی ویاودیها بیشتر از محتوایی که قرار است منتشر شود، اهمیت پیدا کرده. از طرفی گردش‌های مالی در پلتفرم‌ها و قراردادهای مالی به نحوی است که بازیگران و کارگردان‌ها ترجیح می‌دهند سینما را رها کنند و در نمایش‌خانگی از این سریال به آن سریال بروند و این نتیجه‌ای جز زوال سینما ندارد.
همین چندماه پیش یک ویاودی با جشن رونمایی بزرگ و پرسروصدایی، شروع به کار کرد. سریالی پر از بازیگر را به عنوان اولین محصول خود روی خروجی سایت‌اش قرار داد و حالا که سریال به انتها رسیده، هیچ خبری از تولید محصول جدید نیست. همین چندروز پیش مجید مولایی یکی از تهیه‌کنندگان نمایش‌خانگی خودش اعلام کرده بود که ویاودی با دو سریال نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد.
از طرفی از گوشه و کنار مدام خبر راه‌اندازی ویاودیهای جدیدی می‌رسد که این‌بار نه افراد فعال در حوزه فرهنگ و سینما که از سرمایه‌داران حوزه‌های دیگر مثل مواد شوینده و لبنیات، به‌عنوان اسامی صاحبان پلتفرم‌ها نام برده می‌شود. اما واقعیت این است که با این حدود 30 پلتفرمی که حالا به‌صورت فعال، نیمه‌فعال یا منفعل در ایران وجود دارد، چقدر محتوای مناسب تولید می‌شود؟ بازی‌ها و رئالیتی‌شوها آنقدر زیاد شده‌اند که دیگر کسی سراغ آنها نمی‌رود. سریال‌ها هم در هر 10 یا 12 محصولی که در هر سال عرضه می‌شود شاید یک یا دوتای آن قابل پیگیری باشد و تنها چیزی که این میان نادیده گرفته می‌شود، محتواست.
رسانه باید منتقد آثار نمایشی باشد نه پخش‌کننده آن
وقتی همین حالا بسیاری از رسانه‌های رسمی و غیررسمی با شروع هر سریال یا محصول نمایشی دیگر در پلتفرم‌ها، شروع به تعریف‌های اغراق‌آمیز از این محصولات می‌کنند، نقد آثار شبکه نمایش‌خانگی کم‌کم به حاشیه می‌رود. آن کسی که نقد درست می‌کند، در محاق است و آن کسی که روش‌های وایرال‌شدن را بهتر بلد است، در مرکز توجه و این چرخه عدم نقدپذیری محصولات شبکه نمایش‌خانگی را هر روز به سمت اشتباه‌تری می‌برد.
حالا که خبر رسیده یک رسانه مشهور و وابسته به یک نهاد دولتی هم ویاودی خود را به راه انداخته، احتمالاً باید منتظر بود که این پلتفرم هم در ماه‌های آینده دست به تولید سریال یا محصولات نمایشی بزند. تلویزیون همشهری با دست‌فرمانی درست شروع به کار کرد، با نقد سینما؛ هرچند مورد پسند خیلی‌ها نبود. اما کار رسانه همین است. اما وقتی رسانه خودش بشود تولید‌کننده فیلم و سریال، دیگر چه کسی محصولات فرهنگی را نقد کند؟
خودمان هم می‌دانیم دیگر خیلی وقت است کسی نقد درست و حسابی بر یک سریال شبکه نمایش‌خانگی ننوشته است یا اگر نقدی هم وجود دارد در صفحات شخصی مجازی است. اما نباید فراموش کرد که نقد، اصلی‌ترین شاخص جهت رشد آثار هنری است. اوکتاویو پاز، منتقد مشهور مکزیکی می‌گوید: «آنچه هنر مدرن را از هنر سنتی متفاوت کرده، نقد است.» یعنی آنچه باعث شده هنر در جامعه، هویتی تازه و متفاوت بیابد «نقد» است. اگر نقد آثار هنری نبود، میزان توجه جامعه به این آثار کمتر از آنچه شاهدیم، می‌شد. دقیقاً همان اتفاقی که این روزها درباره ویاودیها شاهد هستیم.
