حسن‌رضا صفری رئیس هیئت مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران:ایران متعهد به اجرای کنوانسیون‌های بین‌المللی است
بنادر، محور تجارت بین‌المللی هستند. عدم اجرای کامل استانداردهای روز دنیا می‌تواند منجر به از دست رفتن مزیت رقابتی و کاهش سهم بنادر کشور از بازار جهانی شود.
بنادر، محور تجارت بین‌المللی هستند. عدم اجرای کامل استانداردهای روز دنیا می‌تواند منجر به از دست رفتن مزیت رقابتی و کاهش سهم بنادر کشور از بازار جهانی شود. حتی ممکن است برخی کشتی‌ها یا بازرگانان، به خاطر ریسک یا کندی عملیات از انتخاب بنادر ما صرف‌نظر کنند. بنابراین تأکید ریاست محترم جمهور بر وجود مشکل در این زمینه، یک هشدار و ضرورت را گوشزد می‌کند که باید برای حل آن چاره‌اندیشی شود. حسن‌رضا صفری، رئیس هیئت مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران در گفت‌وگویی با «هم‌میهن» شرایط بنادر در ایران را تشریح کرده است.
به‌طور کلی چه نوع استانداردهایی بر مدیریت و فعالیت‌های بندری حاکم است؟
در مدیریت بندر و فعالیت‌های بندری به‌طور کلی دو دسته عمده استاندارد داریم؛ یکی استانداردهای ایمنی و دیگری استانداردهای عملیات بندری، گمرکی و ترخیص کالا. بخش عمده‌ای از نگرانی‌ها و توجهات اخیر، از جمله آنچه توسط ریاست محترم جمهور هم مورد تأکید قرار گرفته، بیشتر متوجه حوزه گمرک، نحوه ترخیص کالا و مدیریت تسریع در عملیات بندری است تا از رسوب کالاها در بنادر جلوگیری شود.
استانداردهای ایمنی و فنی شامل چه می‌شوند و چطور اعمال می‌شوند؟
در واقع بخش ایمنی و فنی مدیریت بنادر، مبتنی بر مجموعه‌ای از قوانین، قطعنامه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی است که تمامی بنادر دنیا ملزم به رعایت آن هستند. به عنوان نمونه، کد IMDG یا همان «کد بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی» تعیین می‌کند که حمل‌ونقل دریایی انواع کالاهای خطرناک و حتی کالاهای دیگر باید چگونه صورت گیرد، چه شرایط انبارش یا چیدمانی داشته باشد، و چه اقداماتی برای کنترل خطرات احتمالی در نظر گرفته شود. همچنین، برای انواع کالاها اعم از کانتینری، فله‌ای یا عمومی، استانداردهای مشخص فنی و ایمنی برای انبارش، مهار و چیدمان وجود دارد که نحوه پایش و کنترل این موارد نیز کاملاً تعیین شده است. ایران هم به‌عنوان عضوی از سازمان‌های بین‌المللی، متعهد به اجرای این استانداردها است.
در مورد دسته دوم استانداردها، یعنی استانداردهای عملیات بندری، گمرکی و ترخیص کالا چه وضعیتی وجود دارد؟ و این مسائل چقدر با چالش رسوب کالاها گره خورده‌اند؟
این بخش بیشتر در حوزه قوانین و مقررات ملی تعریف و اعمال می‌شود. فرایندهای گمرکی و رویه‌های ترخیص کالا از جمله اصلی‌ترین عوامل تعیین‌کننده سرعت خروج کالا از بندر و جلوگیری از رسوب آن است. تجربه عملی ما نشان می‌دهد هر زمان که فرایندهای گمرکی پیچیدگی یا کندی داشته باشند، طبیعتاً شاهد افزایش رسوب، انباشت و ماندگاری غیرمعمول کالاها در بنادر هستیم. البته نکته مهم اینجاست که استانداردهای فنی و ایمنی و فرایندهای گمرکی و عملیاتی باید یکپارچه اعمال و مدیریت شوند، چراکه جدا کردن این دو حوزه از هم عملاً غیرممکن و حتی خسارت‌بار است.
یعنی هر اصلاح در یک بخش، باید همراه با توجه به استانداردها و الزامات بخش دیگر باشد؟
دقیقاً همین‌طور است. مثلاً اگر یک کالای خطرناک وارد بندر شود، فرایند حمل، انبار، طبقه‌بندی و حتی خروج آن هم باید براساس مقررات فنی و ایمنی بین‌المللی مدیریت شود، هم باید از نظر فرایند گمرکی ساده، سریع و شفاف باشد تا این نوع بارها بیش از حد در بندر نمانند و موجب افزایش ریسک نشوند. اگر رویه‌های گمرکی به حدی پیچیده یا زمان‌بر باشند که کالاها بیش از مدت مقرر عمومی یا بین‌المللی در بندر باقی بمانند، باید شرایط نگهداری و کنترل آن‌ها کاملاً مطابق با ضوابط سخت‌گیرانه بین‌المللی باشد تا خطرات احتمالی به حداقل برسد.
در عمل چقدر این الزامات در ایران رعایت می‌شود؟ آیا همان سطح استاندارد بنادر بین‌المللی را اجرا می‌کنیم؟
ایران متعهد به اجرای مفاد کنوانسیون‌ها و کدهای بین‌المللی است و در زیرساخت‌ها، تجهیزات و رویه‌های نظارتی تلاش قابل توجهی صورت گرفته، اما نباید انکار کرد که چالش‌هایی در بخش گمرک و فرایندهای اداری ما وجود دارد. هنوز نرم‌افزارها و سیستم‌های الکترونیکی گمرکی در همه بنادر به‌روزرسانی نشده یا به طور کامل پیاده‌سازی نشده‌اند. از سوی دیگر، برخی فرایندهای ما پیچیدگی‌هایی دارند که با استانداردهای روز جهانی فاصله دارند و همین مسئله موجب ایجاد صف و انباشت کالا و افزایش ریسک می‌شود. از نظر ایمنی و فنی نیز پایش و کنترل‌ها نیاز به توسعه و نوسازی بیشتری دارد تا بتوانیم استانداردهای بین‌المللی را بدون کم‌وکاست اجرا کنیم.
در صورت ماندگاری بیش از حد یک کالا به‌ویژه اقلام حساس و خطرناک در بندر، چه اقداماتی ضروری است و چه استانداردهایی باید رعایت شود؟
در چنین مواردی ما موظفیم که انبارش، طبقه‌بندی و مهار این بارها را کاملاً مطابق با دستورالعمل‌های IMDG و سایر مقررات بین‌المللی انجام دهیم. باید نگهداری این کالاها در محوطه‌های مجزا با سامانه‌های پایش و اطفای حریق مناسب، سیستم‌های هشداردهنده و حتی در صورت نیاز دوربین و تجهیزات کنترلی ویژه انجام شود. علاوه بر آن، لازم است شرایط تهویه، دما، رطوبت و سایر عوامل محیطی تحت پایش مداوم باشد تا خطرات به حداقل برسد.
با توجه به شرایط موجود، چه راهکارهایی را برای رفع مشکلات فعلی و ایجاد هماهنگی بین استانداردهای ایمنی و فرایندهای گمرکی و عملیاتی پیشنهاد می‌کنید؟
راهکار اصلی این است که به طور همزمان و یکپارچه، هم فرایندها و زمان‌بندی‌های گمرکی‌مان را اصلاح و تسهیل کنیم تا کالاها سریع‌تر ترخیص شده و در بنادر باقی نمانند، و هم سامانه‌های فنی و ایمنی خود را مطابق با آخرین استانداردهای بین‌المللی به‌روزرسانی کنیم تا باقیمانده کالاها به ویژه اقلام حساس، کمترین ریسک را داشته باشند. به نوعی در قوانین موجود تجدید و اصلاح نظر کنیم. بهبود همکاری میان دستگاه‌های بندری و گمرکی، تسریع پیاده‌سازی سامانه‌های نرم‌افزاری مدرن، و افزایش نظارت و آموزش نیروهای تخصصی از جمله گام‌هایی است که باید در اولویت قرار گیرد.
عدم توجه کافی به این استانداردها در قالب تجارت خارجی کشور چه عواقبی دارد؟
بنادر، محور تجارت بین‌المللی هستند. عدم اجرای کامل استانداردهای روز دنیا می‌تواند منجر به از دست رفتن مزیت رقابتی و کاهش سهم بنادر کشور از بازار جهانی شود. حتی ممکن است برخی کشتی‌ها یا بازرگانان، به خاطر ریسک یا کندی عملیات از انتخاب بنادر ما صرف‌نظر کنند. بنابراین تأکید ریاست محترم جمهور بر وجود مشکل در این زمینه، یک هشدار و ضرورت را گوشزد می‌کند که باید برای حل آن چاره‌اندیشی شود.
