دلار ما، مشکل شماست/نگاهی به جدیدترین کتاب سائول روگوف، اقتصاددان صندوق بین‌المللی پول
اخیراً یکی از اقتصاددانان صندوق بین‌المللی پول با الگوگیری از جمله مشهور کانلی، کتابی نوشته است با عنوان «دلار ما، مشکل شما». کنت سائول روگوف، زاده ۲۲ مارس ۱۹۵۳، اقتصاددان و استاد بزرگ شطرنج آمریکایی و استاد سیاست عمومی توماس دی. کابوت و استاد اقتصاد در دانشگاه هاروارد است.
آیا امکان دارد یوان چین جای دلار را در مبادلات جهانی بگیرد؟ آیا امکان دارد ین ژاپن یا یورو اتحادیه اروپا چنین نقشی را ایفا کنند؟ برای پاسخ به این سوالات باید ابتدا از خود پرسید آن روزهایی که دلار بر جهان مسلط می‌شد، چرا رقیبش، روبل روسیه، نتوانست این تسلط را از آنِ خود کند؟ و آیا از این پس دلار رقیبی قدرتمند خواهد یافت؟ این‌ها سوالاتی هستند که جدیدترین کتاب حوزه اقتصاد، که از زیر دست یک اقتصاددان صندوق بین‌المللی پول درآمده، می‌خواهد به آنها پاسخ دهد.
در سال 1971 جان کانلی، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، در یک سخنرانی در جمع گروه 10 یا G-10 (اعضای صندوق بین‌المللی پول شامل بلژیک، کانادا، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، هلند، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا و بانک‌های مرکزی آلمان و سوئد) جمله مشهوری را بیان کرد که تا به امروز این جمله در محافل اقتصادی نقل می‌شود. او گفت «دلار واحد پول ماست، اما مشکل شماست».
کانلی وزیر خزانه‌داری در دوران ریچارد نیکسون بود. او را معمار اصلی «شوک نیکسون» می‌دانند. شوک نیکسون به مجموعه اقدامات اقتصادی ریچارد نیکسون در سال ۱۹۷۱ گفته می‌شود که مهمترین آن لغو یک‌جانبه قابلیت تبدیل مستقیمِ دلار آمریکا به طلا بود. در ۱۵ اوت ۱۹۷۱ آمریکا قابلیت تبدیل دلار آمریکا به طلا را به شکل یک‌طرفه فسخ کرد و عملاً به عاملی برای پایان دادن به نظام برتون وودز تبدیل شد و دلار را به ارز بی‌پشتوانه تبدیل کرد.
نظام برتون وودز نخستین نمونه از یک نظام پولی کاملاً مشورتی و قراردادی بود که با هدف کنترل و مدیریت روابط پولی و اقتصادی میان دولت‌ها به بهانه مدیریت کشور تأسیس شده بود. در نظام برتون وودز هر کشور باید سیاست پولی خود را چنان اتخاذ می‌کرد که نرخ مبادله ارز خود را به طلا گره زده و این نرخ را ثابت نگه می‌داشت. نقش صندوق بین‌المللی پول نیز برطرف‌کردن ناترازی‌های موقتی در پرداخت‌ها بود. همچنین، این نظام باید به عدم همکاری میان دیگر کشورها و جلوگیری از ایجاد رقابت برای کاهش ارزش ارزها نیز می‌پرداخت.
با وجود اینکه اقدامات نیکسون به صورت رسمی منجر به براندازی نظام پولی بین‌المللی برتون وودز نشد، اما با معلق کردن یکی از پایه‌های اساسی این نظام، عملاً منجر به ناکارآمد شدن آن شد. درحالی‌که نیکسون به صورت علنی اظهار کرد که قصدش بازگشت مجدد به نظام تبدیل مستقیم دلار به طلا بعد از انجام اصلاحاتی در نظام برتون وودز است، مشخص شد که هیچ‌یک از تلاش‌ها برای انجام اصلاحات یادشده، موفقیت‌آمیز نبوده است.
به این اقدام «شوک نیکسون» می‌گویند که باعث شد شرایطی پدید آید که دلار آمریکا تبدیل به ارز اندوخته بسیاری از کشورها شود. هم‌زمان، بسیاری از ارزهای ثابت (مانند پوند استرلینگ) نیز شناور شدند. در سال ۱۹۷۳ نظام برتون وودز عملاً با رژیمی بر اساس نرخ ارز شناور بدون پشتوانه که تا امروز نیز برقرار است جایگزین شد.
اخیراً یکی از اقتصاددانان صندوق بین‌المللی پول با الگوگیری از جمله مشهور کانلی، کتابی نوشته است با عنوان «دلار ما، مشکل شما». کنت سائول روگوف، زاده 22 مارس 1953، اقتصاددان و استاد بزرگ شطرنج آمریکایی و استاد سیاست عمومی توماس دی. کابوت و استاد اقتصاد در دانشگاه هاروارد است. روگوف از طرفداران با نفوذ ریاضت در طول رکود بزرگ بود. او اقتصاددان در صندوق بین‌المللی پول (IMF) است و در شورای حکام سیستم فدرال‌رزرو هم کار کرده است. در کارنامه‌اش استادی امور بین‌الملل دانشگاه پرینستون هم وجود دارد.
او همچنین در سازمان رسانه‌ای بین‌المللی پراجکت سیندیکت حضور دارد. روگوف از سال 2002 در کانون توجه جهانی قرار گرفت. پس از اینکه جوزف استیگلیتز، اقتصاددان ارشد بانک جهانی، و برنده جایزه نوبل سال 2001، کتابی نوشت با عنوان «جهانی شدن و نارضایتی‌های آن» و در آن از صندوق بین‌المللی پول انتقاد کرد، روگوف در نامه‌ای سرگشاده به وی پاسخ داد.
روگوف در سال 2006 با همکاری کارمن راینهارت، کتابی نوشت با عنوان «حالا فرق می‌کند: هشت قرن حماقت مالی». اما در سال 2013، این دو در مرکز توجه جهانی قرار گرفتند، چون اعلام شد مطالعه پراستناد آنها «رشد در زمان بدهی» حاوی اشتباهات محاسباتی بود و منتقدان ادعا کردند تز اصلی این مطالعه را که بدهی بیش از حد باعث رشد کم می‌شود، تضعیف کرده‌اند. تحلیلی توسط توماس هرندون، مایکل اَش و رابرت پولین نشان داد که «خطاهای کدگذاری، حذف انتخابی داده‌های موجود، و وزن‌دهی نامتعارف آمار منجر به اشتباهات جدی شده که به طور نادرست نشان‌دهنده رابطه بین بدهی عمومی و رشد تولید ناخالص داخلی در بین 20 اقتصاد پیشرفته در دوره پس از جنگ بود.»
محاسبات محققان نشان داد که برخی از کشورهای با بدهی بالا به جای رقم 0/1- درصدی که توسط راینهارت و روگوف ذکر شده بود، 2/2 درصد رشد کردند. راینهارت و روگوف ادعا کردند که نتیجه‌گیری‌های اساسی آنها پس از تصحیح خطاهای کدگذاری که توسط منتقدان شناسایی شده، دقیق بود. در سال 2016 روگوف کتاب دیگری نوشت با عنوان «نفرین پول نقد» که در سال 2016 منتشر شد. روگوف در این کتاب از ایالات متحده خواست که اسکناس 100 دلاری، بعد 50 دلاری و بعد اسکناس 20 دلاری را حذف کند و فقط اسکناس‌های کوچکتر را در گردش بگذارد.
نفرین پول نقد
روگوف در «نفرین پول نقد» بر این باور است که خلاص شدن از دست پول‌های نقد، می‌تواند بیش از آنچه فکرش را می‌کنید بسیاری از این مشکلات را از میان بردارد. او از بی‌اطلاعی سیاستمداران از مضرات پول کاغذی می‌گوید و راهکارهایی را هم برای کنار گذاشتن ارزهای کاغذی ارائه می‌کند. به اعتقاد روگوف، پول نقد دارد می‌میرد و سوال اصلی این است که آیا مردم برای مرگ پول نقد آماده هستند؟
این کتاب در ایران با دو ترجمه متفاوت از دو انتشاراتی متفاوت چاپ شده است. جدیدترین کتاب روگوف هم درباره پول است؛ این‌بار درباره دلار؛ با عنوان: «دلار ما، مشکل شما: نگاهی عمیق به هفت دهه آشفته مالی جهانی و راه پیش‌رو». هدف روگوف در این کتاب این است که نشان دهد چرا نمی‌توان به آینده با ثبات دلار چندان امید بست. «دلار ما، مشکل شما» استدلال می‌کند که اگر شانس وجود نداشته باشد واحد پول آمریکا احتمالاً به اوج امروزی نمی‌رسید.
کنت روگوف تا حدی با تکیه بر تجربیات خود، از جمله نشست و برخاست با سیاست‌گذاران و رهبران جهان، روند قابل توجه اوج‌گیری دلار پس از جنگ و چالش‌هایی را که امروز از طریق کریپتو و یوان چین، تورم و نرخ‌های بهره قابل اعتماد پایین و درگیری‌های سیاسی با آن مواجه است به تصویر می‌کشد. او توضیح می‌دهد که دلار چگونه ین ژاپن، روبل اتحاد جماهیر شوروی و یورو را شکست داد.
به نوشته این کتاب، آمریکایی‌ها نمی‌توانند این موضوع را مسلم بدانند که دوران دلار پکس تا ابد ادامه خواهد داشت، نه‌تنها به این دلیل که بسیاری از کشورها عمیقاً از این سیستم ناامید شده‌اند، بلکه به این دلیل که اعتماد بیش از حد و تکبر آمریکایی می‌تواند منجر به اشتباهات غیرقابل جبران شود. (پکس دلار Pax Dollar یا USDP یک استیبل کوین است که در سپتامبر ۲۰۱۸ توسط شرکت Paxos راه‌اندازی شد.) روگوف نشان می‌دهد که چگونه قدرت بیش از حد و امتیازات گزاف آمریکا می‌تواند بی‌ثباتی مالی را تحریک کند آن هم نه‌فقط در خارج، بلکه در داخل خود ایالات متحده.
خود روگوف در فیلمی که از معرفی این کتاب در یوتیوب به اشتراک گذاشته است می‌گوید: من سعی کرده‌ام در این کتاب از چشم‌اندازی تاریخی به بررسی رخ‌دادهای مهم اقتصادی و مالی جهان بپردازم که دلایل آنها امروزه کشف شده‌اند. این کتاب بررسی ماکرواکونومی و بی‌ثباتی مالی را زیر ذره‌بین می‌گیرد. به گفته روگوف، کتاب دلایل بالا رفتن ارزش دلار در مقابل دیگر ارزهای رقیب را بعد از جنگ جهانی دوم بررسی می‌کند و در این میان از روبل روسیه و ین ژاپن و یورو اتحادیه اروپا مثال می‌آورد و بعد به بررسی وضعیت دلار در مقابل ارزهای دیجیتال می‌پردازد.
روگوف توضیح می‌دهد که چرا دلار تا به امروز همیشه بهترین ارز بوده و این به دلیل نوع سیاست‌های ایالات متحده بوده و از سویی نوعی شانس که باعث ارزانی این کشور شده است.
روگوف در «دلار ما، مشکل شما» از تجربیات خود با سیاستمداران و اقتصاددانان کشورهای مختلف نوشته است و بر اساس این تجربیات، نوع مشکلات، نحوه به وجود آمدنشان و راه‌حل‌های ممکنی را که کشورها در پیش گرفته‌اند توضیح می‌دهد.
این اقتصاددان از عدم‌قطعیت‌های حاکم بر اقتصاد جهانی نوشته است، بر این اساس او باور دارد که تنها با نگاه به 5 یا 10 سال گذشته جهان، نمی‌توان گفت که روندهای اقتصادی حاکم بر دنیا چگونه‌اند. برعکس، باید نگاهی جامع به سال‌های بسیار پشت سر داشت، مثلاً در حد قرن‌ها، تا به واقع درک کرد که چه بر سر اقتصاد جهان آمده و در آینده چه بر سرش خواهد آمد.
وضعیت دلار اکنون چگونه است و نقش دونالد ترامپ در این روند چیست؟ روگوف در مقاله‌ای که در دسامبر 2024 نوشته تاکید دارد که هرچند رئی جمهور ایالات متحده، اقتصاد قدرتمندی را از جو بایدن به ارث برده است، اما نسبت به دوره اول ریاست‌جمهوری خود با اقتصاد جهانی چالش‌برانگیزتری مواجه است. به باور این عضو صندوق بین‌المللی پول، با توجه به اینکه دولت جدید احتمالاً توسط بسیاری از اعضای بی‌تجربه اداره خواهد شد، دستاوردهای اولیه دولت ترامپ می‌تواند به سرعت جای خود را به اولین رکود غیر همه‌گیر در دوره این رئیس‌جمهور بدهد.
او در ابتدای سال جاری میلادی هم نوشت رئیس‌جمهور ایالات متحده قصد دارد نفوذ بیشتری بر تصمیم‌گیری فدرال‌رزرو به دست آورد. چنین تداخلی می‌تواند نرخ بهره بلندمدت را افزایش دهد و به اقتصاد آمریکا آسیب برساند. به باور روگوف، بازارهای مالی جهانی در سال‌های آینده با تغییرات اساسی روبه‌رو خواهند بود و امروز این بازارها در نقطه عطف هستند. روگوف تاکید دارد ما وارد دوره‌ای می‌شویم که نوسانات بیشتر می‌شود و دیگر به دنیای تورم بسیار پایین و نرخ‌های بهره پایین برنمی‌گردیم.
دلار ما مشکل شماست
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که کانالی صراحتاً این حقیقت را بر زبان آورده بود که اگرچه دلار ارز ذخیره جهان بود، اما هدف اصلی آن پیشبرد منافع ایالات متحده بود. اما در دهه‌های اخیر، نقش محوری دلار در تجارت و امور مالی جهانی بیشتر از کشورهای ثروتمند جهان برای اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه مشکل ایجاد کرده است. در این میان برخی اقتصاددانان بر این باورند که اقدامات و تهدیدهای تعرفه‌ای دولت ترامپ می‌تواند به پایان هژمونی دلار آمریکا منجر شود، اما در نقطه مقابل این اقتصاددانان، هستند کسانی که معتقدند این تحول باعث می‌شود که دلار قوی تقویت شود.
پل سامسون، مدیرکل سیاست استراتژیک در آژانس توسعه بین‌المللی سابق کانادا، عقیده دارد که هر دو نتیجه ممکن است، اما نقش کاهش‌یافته دلار محتمل‌تر است و فضا را برای سناریوهای جدید باز می‌کند. او در مقاله‌ای در وب‌سایت «مرکز ابتکارات حکمرانی بین‌المللی» می‌نویسد: افزایش تقاضای جهانی برای استیبل کوین‌های دلاری با هزینه تراکنش کم، به‌ویژه در مناطقی با ارزهای محلی ناپایدار، می‌تواند تسلط دلار را تقویت کند. در عین حال، گردش گسترده استیبل کوین در خارج از کشور، کنترل فدرال‌رزرو ایالات متحده بر عرضه پول را تضعیف می‌کند.
حال این سوال مطرح است که آیا ممکن بود به جای دلار، مثلاً روبلِ روسیه این نقش را بر عهده می‌گرفت؟ اکونومیست در مقاله‌ای در نقد کتاب «دلار ما، مشکل شما» می‌نویسد ایده روبل به‌عنوان یک ارز ذخیره جهانی، بسیار خنده‌دار است چون تولیدات حاصل از روسیه کمتر از یک‌دهم تولیدات حاصل از ایالات متحده است.
البته اکونومیست تاکید دارد آنچه که ما اکنون درباره روبل خنده‌دار و اوهام می‌پنداریم، در دهه‌های 1960 و 1970، که اقتصاد بلوک روبل به سرعت و شدت مورد رشک جهانیان قرار می‌گرفت، واقعیت محض بود. شوروی به شدت در حال رشد بود. بسیاری از اقتصاددانان معتقد بودند که برابری شوروی با آمریکا «نه‌تنها محتمل بلکه اجتناب‌ناپذیر» است. در واقعیت، اما هیچ چیز اجتناب‌ناپذیری در این امر وجود نداشت: اتحاد جماهیر شوروی متوقف شد و سپس از هم پاشید. به نوشته اکونومیست اکنون سوالاتی در مورد موقعیت ارز آمریکا در قلب تجارت جهانی و سیستم‌های مالی مطرح شده است.
حمایت‌گرایی نامنظم دونالد ترامپ، هر دو را با یک توپ ویران تهدید می‌کند، اعتماد به سیاست‌گذاری آمریکا را کاهش می‌دهد و حتی ایمان سرمایه‌گذاران به بدهی‌های دولتی را متزلزل می‌کند. بحث اصلی کتاب «دلار ما، مشکل شما» این است که برتری دلار هرگز تضمین نشده است و ممکن است معقولانه این برتری از بین برود؛ و شاید امروزه به‌موقع‌تر از این بحث کتاب چیز دیگری وجود نداشته باشد.
این اولین بار نیست که روگوف، اقتصاددان ارشد سابق صندوق بین‌المللی پول و اکنون استاد دانشگاه هاروارد، یک بحث تحریک‌آمیز مطرح می‌کند که ناگهان به جریان اصلی تبدیل می‌شود. او بیشتر دهه 2010 را صرف این استدلال کرد که تورم آرام و نرخ بهره پایین یک انحراف است که به زودی از بین خواهد رفت. اگرچه در آن زمان نظر روگوف کاملاً خارج از نظر اجماع اقتصاددانان بود، اما پیش‌بینی‌های او در سال 2022 تأیید شد، زیرا قیمت مصرف‌کننده و بازده اوراق قرضه به سرعت افزایش یافت.
روگوف در سال 2020 هم با انتشار مقاله‌ای با عنوان «مسکن اوج‌یافته چین» پیش‌بینی دیگری مطرح کرد درباره احتمال وقوع بحران املاک در چین و متعاقب آن درباره رکود اقتصادی هشدار داد. سال بعد، نکول اورگراند، غول ساخت‌وساز چینی، این نگرانی‌ها را نیز جهانی کرد و پیش‌بینی‌های روگوف به حقیقت پیوست.
به باور این نشریه اقتصادی، امروزه مشکل رشد پایدار چین، احتمالاً بزرگ‌ترین مانع در برابر یوان برای جایگزینی دلار باشد، چراکه ممکن است باعث شود اقتصاد این کشور مدت‌ها قبل از اینکه به بزرگی اقتصاد آمریکا برسد، دچار رکود شود. به نوشته روگوف، در دهه 1980، به نظر می‌رسید که ین ژاپن ممکن است با دلار رقابت کند، زیرا پس از سال‌ها رشد قوی و تولید برتر، باور بر این بود که اقتصاد ژاپن مانند یک قطار سریع‌السیر به کل ایالات متحده برخورد خواهد کرد و آن را از رده خارج می‌کند.
این تصورات قبل از ترکیدن دو حباب بزرگ در بازارهای سهام و دارایی‌ها بود که افزایش نرخ ارز به تورم کمک کرد. اقتصاد ژاپن چندین دهه دچار رکود شد. ین در سراشیبی سقوط قرار گرفت. به اعتقاد اکونومیست، روگوف هنگام بحث در مورد محنت‌هایی که دلار جهانی برای اقتصادهای کوچکتر به‌بار آورده است قانع‌کننده‌تر ظاهر می‌شود؛ جای تعجب نیست، زیرا روگوف در صندوق بین‌المللی پول برای بسیاری از مسائل اینچ‌نینی درک و دانشی بالا دارد.
بدترین شکست‌های کشورها در تلاش برای تثبیت نرخ مبادله خود در برابر ارز ذخیره ناشی شد، همان سیستمی که در اصل توسط توافقنامه برتون وودز در سال 1944 الزامی شده بود. تثبیت نرخ ارز در برابر دلار مطلوب به نظر می‌رسید زیرا تجارت را ساده می‌کرد، ادغام بانک‌های دیگر کشورها را در سیستم مالی جهانی تسهیل می‌کرد و به حفظ ایمان به ارزهای آنها کمک می‌کرد.
با این حال، حمایت از چنین تلاش‌هایی مستلزم وجود ترکیبی از کنترل سرمایه و تقلید از سیاست پولی فدرال رزرو بود که این خود می‌تواند رکود را بدتر کند. در همین حال، تورم آمریکا همه جا را ویران کرد. این سیستم در دهه 1970 فروپاشید. اکونومیست ادامه می‌دهد با این حال، فریب نرخ‌های ثابت باقی مانده است، با دوره‌های تورمی و فوق تورمی در کشورهایی چون آرژانتین، مکزیک، ونزوئلا و زیمبابوه به وضوح دلیل آن بر همه آشکار است. قبل از ایجاد یورو، تلاش‌های داخلی کشورهای اروپایی برای اصلاح نرخ ارز خود حملات یکی پس از دیگری سفته‌بازان را به همراه داشت.
در اوایل دهه 1990 این تاخت‌وتازها به فنلاند، سوئد، ایتالیا، اسپانیا و بریتانیا همگی باعث کاهش ارزش پول شد. بعدها، ثابت ماندن دلار در آسیای جنوب شرقی منجر به ورود سرمایه عظیمی به منطقه شد که به‌ناگهان اثر معکوس نهاد و جرقه بحران مالی آسیا در سال‌های 1997-1998 را برانگیخت. و از همه مهمتر اگر به تاریخ روسیه در ربع قرن اخیر نگاه کنیم بحران روسیه در سال 1998، که آغازگر آن یک رژیم نرخ ثابت ناپایدار بود، به قدرت گرفتن ولادیمیر پوتین کمک کرد.
به باور نویسنده اکونومیست این بحران‌های مختلف سیستم کنونی مالی جهانی را شکل دادند که سلطه دلار در آن مسلم بود، که به دنبالش واحد پول واحد شناور آزاد منطقه یورو و آنچه روگوف در آسیا و آمریکای لاتین «اجماع توکیو» می‌خواند آمد. اکونومیست در ادامه تاکید می‌کند که همه شیاطین اینجا جمع شده‌اند. چگونه؟ به این شکل که فرسایش تدریجی نقش دلار ممکن است قابل تحمل باشد. و کتاب روگوف استدلال می‌کند که یوان احتمالاً بلوک دلار را از بین می‌برد تا اینکه به‌طور کامل دلار را سرنگون کند.
از نظر این نشریه یوان در حال حاضر برای قیمت‌گذاری سهم رو به افزایش خود در تجارت چین استفاده می‌شود و کشورهای سراسر زنجیره تامین آسیا را تشویق می‌کند تا آن را در رژیم‌های نرخ ارز خود بگنجانند. با گذشت زمان، استفاده نوآورانه از ارزهای دیجیتال می‌تواند فشار کاهش دلار را افزایش دهد.
از طرفی اکونومیست پیش‌بینی می‌کند که آمریکا نسبت به قبل کنترل کمتری بر سیستم مالی جهانی خواهد داشت، اما نه رقبا و نه متحدانش از این موضوع شکایت نمی‌کنند. با این حال، روگوف حتی قبل از سقوط امسال، بیش از همه نگران تهدیدات داخل آمریکا بود، اعم از افزایش بدهی دولت یا مداخله سیاسی در فدرال رزرو. از دست دادن ایمان در میان سرمایه‌گذاران که باعث می‌شود دلار نقش خود را نه به تدریج، بلکه به طور ناگهانی از دست بدهد، شاید خیالی به نظر برسد. اما اکونومیست در پایان مهمترین جمله خود را در توصیف جریان حاکم بر سلطه دلار می‌نویسد: روزی روزگاری، این ایده که اتحاد جماهیر شوروی ممکن است سقوط کند نیز خیالی بیش نبود.
