درباره ترور رابرت فیتسو نخست‌وزیر اسلواکی و تبعات آن
بازگشت رفیق پوتین از آستانه مرگ
رابرت فیتسو، نخست‌وزیر اسلواکی در حالی برای زنده ماندن مبارزه می‌کند که درگیری‌های سیاسی در این کشور به اوج خود رسیده و اسلواکی «در آستانه یک جنگ داخلی» قرار دارد.
عصر روز چهارشنبه، ۱۵ مه صدای شلیک چند گلوله در شهر هاندلوا، اروپا را در بهت و حیرت فرو برد. رابرت فیتسو (Robert Fico) نخست‌وزیر اسلواکی که برای شرکت در یک جلسه دولتی به این شهر سفر کرده بود، درحالی‌که پس از پایان جلسه در جمع هواداران خود حاضر شده بود و برای آن‌ها دست تکان می‌داد، هدف گلوله قرار گرفت؛ ویدئویی که از این حادثه منتشر شده، نشان می‌دهد فردی از میان جمعیت ابتدا برای دست دادن به نخست‌وزیر نزدیک شده و سپس اقدام به شلیک گلوله به سوی فیتسو می‌کند. تا پیش از آنکه محافظان بتوانند او را متوقف کنند صدای شلیک ۵ گلوله شنیده می‌شود.
فیتسو که از ناحیه سر و سینه مجروح شده بود ابتدا به یک خودروی تیم امنیتی و بعد از طریق هلیکوپتر به بیمارستان انتقال یافت و مورد عمل جراحی قرار گرفت.
زوزانا کاپوتووا، رئیسجمهور اسلواکی که آخرین روزهای کاری خود را می‌گذراند درباره این اتفاق اعلام کرد: «حمله به نخست‌وزیر در وهله اول حمله به یک انسان بود اما همزمان این حمله‌ای علیه دموکراسی ما نیز به شمار می‌رود.» پیتر پلگرینی، رئیسجمهور منتخب اسلواکی نیز که از ماه آینده کار خود را آغاز خواهد کرد، در واکنش به ترور نخست‌وزیر گفت که این حمله نمایانگر «تهدیدی علیه همه آن چیزی است که در ۳۱ سال گذشته و از زمان استقلال اسلواکی به دست آورده‌ایم.»
علاوه بر رهبران سیاسی در داخل اسلواکی، بسیاری از رهبران اروپایی نیز تیراندازی به فیتسو را محکوم کردند.
اورزولا فن‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا گفت: «چنین اعمال خشونت‌آمیزی جایی در جامعه ما ندارد و دموکراسی، باارزش‌ترین خیر مشترک ما را تضعیف می‌کند. به یاد نخست‌وزیر فیتسو و خانواده او هستم.»
جو بایدن، رئیسجمهور ایالات‌متحده نیز با محکوم کردن این ترور در بیانیه‌ای گفت: «از شنیدن گزارش‌ها مبنی بر حمله به نخست‌وزیر اسلواکی تکان خوردم. من و جیل برای بهبودی سریع او دعا می‌کنیم و به یاد خانواده او و مردم اسلواکی هستیم. سفارت ما با دولت اسلواکی در تماس نزدیک و آماده ارائه کمک است.»
اولاف شولتز، صدراعظم آلمان هم در این باره گفت: «خبر ترور ناجوانمردانه نخست‌وزیر اسلواکی عمیقاً مرا شوکه کرد. خشونت نباید جایی در سیاست اروپا داشته باشد.»
ینس‌استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «از تیراندازی به رابرت فیتسو شوکه و وحشت‌زده شده‌ام. برای او بهبودی سریع را آرزو دارم و یاد من همراه او، عزیزانش و مردم اسلواکی است.»
ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین و پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا نیز در پیام‌های مشابهی از حادثه ترور نخست‌وزیر اسلواکی ابراز تأسف کرده‌اند.
اما فیتسو رهبری است که در اسلواکی به‌عنوان نمادی از افتراق و در اتحادیه اروپا به‌عنوان نمادی از مخالفت با سیاست‌های جاری شناخته می‌شود.
اینکه فیتسو چه سابقه‌ای در سیاست داشت، به سیاست‌های کلیدی در اتحادیه اروپا چگونه می‌نگریست، فرد سوءقصدکننده به جان او که بود و چه کسانی از کشته شدن فیتسو سود می‌برند، سوال‌هایی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
رابرت فیتسو کیست؟
رابرت فیتسو، ۵۹ ساله از زمان استقلال اسلواکی در سال ۱۹۹۳ نقشی محوری در سیاست این کشور ایفا کرده و بیش از هر فرد دیگری در جایگاه نخست‌وزیری اسلواکی حضور داشته است.
اسلواکی، کشوری محصور در خشکی است که ۵ میلیون نفر جمعیت دارد. این کشور بخشی از چکسلواکی تحت حاکمیت تک‌حزبی حزب کمونیست به شمار می‌رفت که در پی انقلاب مخملی سال ۱۹۸۹ ابتدا به یک جمهوری پارلمانی و بعد در سال ۱۹۹۳ رسماً به دو جمهوری چک و جمهوری اسلواکی تقسیم شد.
فیتسو، در دوره حکومت حزب کمونیست در چکسلواکی عضو این حزب بود و بعدتر در دهه ۹۰ میلادی حزب اسمر را تأسیس کرد. او اولین دوره نخست‌وزیری خود را در سال ۲۰۰۶ آغاز کرد و تا سال ۲۰۱۰، زمانی که در انتخابات سراسری شکست خورد، در این مقام باقی ماند. سال ۲۰۱۲ فیتسو یک بار دیگر توانست به قدرت بازگردد و تا سال ۲۰۱۸ که اعتراضات گسترده در اسلواکی در پی کشته شدن یک خبرنگار به نام جان کوچیاک و نامزدش مارتینا کاسنیروا منجر به استعفای دولت او شود، نخست‌وزیر اسلواکی بود.
کوچیاک و نامزدش نقش زیادی در افشای فساد اقتصادی دولت داشتند و اعتراضات به کشته شدن او یکی از بزرگترین اعتراضات در اسلواکی از زمان انقلاب مخملی بود. براساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، این خبرنگار در حال تحقیق بر روی روابط حزب و اطرافیان فیتسو با مافیای ایتالیا بود که کشته شد.
از نظر سیاسی حزب اسمر حزبی چپگرا به شمار می‌آید اما مواضع این حزب در برخی حوزه‌ها از جمله مهاجرت و مسائل فرهنگی به گروه‌های محافظه‌کار راستگرا نزدیک است.این حزب، ازدواج همجنسگرایان را «انحراف» تلقی می‌کند و فیتسو در اظهارنظری روزنامه‌نگاران را یک «گروه جرائم سازمان‌یافته» توصیف کرده بود.
پس از انتخابات پارلمانی در پاییز سال گذشته، فیتسو برای سومین بار نخست‌وزیر اسلواکی شد. پیروزی او در انتخابات را می‌توان نتیجه پارامترهای نارضایتی از سیاست‌های دولت مستقر در خصوص جنگ اوکراین، افزایش هزینه‌های زندگی و بی‌اعتمادی گسترده به دولت دانست.
در ماه آوریل، پیتر پلگرینی، یکی از متحدان سیاسی فیتسو در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شد. این مقام در اسلواکی تشریفاتی است اما پیروزی پلگرینی قدرت مانور سیاسی فیتسو و حزبش را به‌طور مؤثری افزایش داد.
اسلواکی، متفاوت از اروپا
زمانی که فیتسو در پاییز ۲۰۲۳ به‌عنوان نخست‌وزیر اسلواکی سوگند خورد، بسیاری از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند که او در کنار ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان یک محور غیرلیبرال را در داخل اتحادیه اروپا تشکیل خواهد داد.
در آن زمان برخی مقام‌های ارشد اروپا فیتسو را متهم می‌کردند که به غلط به نهادهای بین‌المللی حمله می‌کند و او را رهبری اقتدارگرا که به مطبوعات آزاد باور ندارد، توصیف می‌کردند. اما بزرگترین نگرانی اروپایی‌ها به موضوع اوکراین بازمی‌گشت.
اکونومیست در اکتبر ۲۰۲۳ می‌نویسد: «دولت پیشین اسلواکی که در انتخابات شکست خورد، در موضوع اوکراین همراه سایر اروپایی‌ها بود؛ این کشور سامانه‌های دفاع ضدهوایی اس-۳۰۰ و ۱۳ جنگنده میگ بازمانده از دوران اتحاد جماهیر شوروی را به اوکراین فرستاد اما آنچه فیتسو در دوره رقابت‌های انتخاباتی متعهد شده کاملاً متفاوت است.»
به نوشته این نشریه، دیدگاه حامیان فیتسو نیز مشابه خود اوست: «نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند اغلب هواداران فیتسو سن بالا و تحصیلات کمتری نسبت به طرفداران حزب رقیب دارند که ۱۸ درصد آرا را از آن خود کردند. آن‌ها طرفدار روسیه هستند و در مسائل اجتماعی شبیه به لیبرال‌های اروپای غربی فکر نمی‌کنند.»
نگرانی اروپایی‌ها بی‌جا نبود. در همان ماه اکتبر، نخست‌وزیر اسلواکی اعلام کرد که این کشور ارسال تسلیحات به اوکراین را متوقف کرده و تنها کمک‌های بشردوستانه و غیرنظامی را برای کی‌یف ارسال خواهد کرد.
او گفت: «جنگ اوکراین جنگ ما نیست؛ ما هیچ ارتباطی با این جنگ نداریم.» فیتسو افزود: «توقف فوری عملیات نظامی بهترین راه‌حل برای اوکراین است. اروپا باید به‌جای تأمین‌کننده اسلحه، نقش یک صلح‌ساز را ایفا کند.»
فیتسو و دولت او در زمینه اوکراین، دیدگاه‌هایی بسیار نزدیک به کرملین دارند. به باور نخست‌وزیر اسلواکی این «نازی‌های اوکراینی و فاشیست‌ها» هستند که باید برای شروع جنگ اوکراین سرزنش شوند: «جنگ در اوکراین سال ۲۰۲۲ شروع نشد. این جنگ سال ۲۰۱۴ شروع شد زمانی که نازی‌های اوکراینی و فاشیست‌ها شروع به قتل شهروندان روسی در دونباس و لوهانسک کردند.»
نخست‌وزیر اسلواکی در ژانویه ۲۰۲۴ راه‌حل خود را برای پایان جنگ اوکراین این‌چنین تشریح کرد: «باید نوعی سازش از سوی اوکراین اتفاق بیفتد.» او در یک سخنرانی پیش از دیدار با نخست‌وزیر اوکراین گفت: «من نمی‌دانم آن‌ها واقعاً چه انتظاری دارند؟ آیا انتظار دارند روسیه کریمه، دونباس و لوهانسک را ترک کند؟ این انتظاری غیرواقعی است.»
فیتسو پیشنهاد داد که اوکراین باید برخی از مناطق اشغالی را به روسیه واگذار کرده و از تلاش برای پیوستن به ناتو دست بردارد تا جنگ پایان یابد.
همان زمان، مارتینا سیمکوویکوا، وزیر فرهنگ اسلواکی اعلام کرد که این کشور همکاری‌های فرهنگی با روسیه را که از فوریه ۲۰۲۲ تعلیق شده بود، از سر می‌گیرد.
به گزارش رویترز، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه پس از سوءقصد به جان فیتسو او را «مردی شجاع و با ذهنی قوی» توصیف کرد.
داستان یک تحقیر تاریخی
فیتسو همواره نگاهی مثبت به اتحاد جماهیر شوروی و فدراسیون روسیه داشت اما اینکه چرا دولتمردان اسلواکی تا این اندازه از اوکراین متنفر هستند به گذشته‌ای نه‌چندان دور بازمی‌گردد.
سال ۲۰۰۹، زمانی که رابرت فیتسو، نخست‌وزیر اسلواکی بود، در هفتم ژانویه، اختلافات گسترده روسیه و اوکراین بر سر گاز طبیعی شدت گرفت و عبور گاز روسیه از اوکراین برای صادرات به اروپا متوقف شد. این مسئله برای اسلواکی در میانه زمستان سرد آن سال به مثابه یک فاجعه بود.
قطع روند واردات گاز برای اسلواکی گران تمام شد؛ اقتصاد این کشور هر روزی که بدون واردات گاز سپری می‌شد بیش از ۱۰۰ میلیون یورو آسیب می‌دید. فیتسو در آن زمان از ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر وقت روسیه و یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر وقت اوکراین درخواست کرد تا روند ارسال گاز به اسلواکی از سر گرفته شود.
صبح روز ۱۴ ژانویه ۲۰۰۹، هیئتی از اسلواکی به رهبری فیتسو عازم کی‌یف شد تا با مقام‌های ارشد دولت اوکراین دیدار کند. پولیتیکو درباره این دیدار می‌نویسد: «اوکراینی‌ها کاری کردند که هیئت اسلواکی منتظر بمانند؛ منتظر بمانند و باز هم منتظر بمانند.»
پس از گذشت حدود ۳ ساعت از رسیدن هیئت اسلواکی، سرانجام آن‌ها به داخل جلسه‌ای برده شدند که در کمال تعجب تعدادی از خبرنگاران و همچنین دوربین رسانه‌ها در آنجا حضور داشتند و درست مقابل دوربین‌ها، تیموشنکو نزدیک به ۲۰ دقیقه را به سرزنش فیتسو پرداخت که چرا در ماجرای اختلاف گازی جانب روسیه را گرفته است.
یک مقام اسلواکی می‌گوید: «این یک وضعیت کاملاً عجیب و غیرمنتظره بود. فیتسو از شدت خشم قرمز شده بود. تعبیر افتضاح برای این دیدار کاملاً درست است. فیتسو تحقیر شد.»
بلافاصله پس از این سفر، هیئت اسلواکی عازم مسکو شد و در آنجا با استقبال قابل توجه ولادیمیر پوتین روبه‌رو شدند که مراسم بزرگی برای آن‌ها در تالار سنت جرج کرملین ترتیب داده بود.
الکساندر دولبا، پژوهشگر ارشد مؤسسه سیاست خارجی اسلواکی می‌نویسد: «پس از این دیدار، دولت اسلواکی آشکارا مواضع ضداوکراینی اتخاذ می‌کرد. فیتسو می‌گفت نیازی نیست ما از اوکراین حمایت کنیم، اوکراین به این حمایت نیاز ندارد و مسائل اوکراین مسئله خود اوکراینی‌هاست.»
این تنها اشتباه کی‌یف در دوره بحران گاز نبود. در روز ۱۶ ژانویه، ایوان گاسپاروویچ رئیسجمهور وقت اسلواکی به کی‌یف سفر کرد تا با ویکتور یوشچنکو، رئیسجمهور وقت اوکراین دیدار کند.
یوشچنکو در ابتدای آن دیدار به گاسپاروویچ وعده داد که «نفت‌وگاز – Naftogaz» بزرگترین شرکت ملی اوکراین در حوزه انرژی قادر خواهد بود روند ارسال گاز به اسلواکی را در مقیاس کوچکتری نسبت به پیش از بحران از سر بگیرد.
با این حال، در شرایطی که انتظار می‌رفت اخبار خوبی از این نشست در راه باشد و توافقی حاصل شود، رئیس شرکت «نفت‌وگاز» در اواخر جلسه به دو رئیسجمهور اطلاع داد که این شرکت قادر به انجام این کار نیست.
از نگاه اسلواکی، این تحقیر رئیسجمهور، در فاصله کوتاهی پس از تحقیر نخست‌وزیر به حساب می‌آمد. به همین دلیل، هرچند پوتین و تیموشنکو پس از مذاکرات در ۲۰ ژانویه برای پایان دادن به بحران گاز به توافق رسیدند اما طعم تلخ تحقیر از سوی اوکراین به یاد اسلواکیایی‌ها باقی ماند و حلقه اصلی قدرت در اسلواکی از جمله رابرت فیتسو همچنان به اوکراینی‌ها بی‌اعتمادند.
بحران در داخل
تنش‌های سیاسی در اسلواکی پس از ترور نخست‌وزیر – هرچند که او زنده است و پزشکان امید زیادی به بازگشت سلامتی‌اش دارند – به اوج خود رسیده است.
توماس تارابا، معاون فیتسو و وزیر محیط زیست اسلواکی یک روز بعد از ترور نخست‌وزیر، جریان اپوزیسیون چپ مرکزگرا را متهم کرد و گفت آن‌ها رد خون روی دستانشان دارند.
ائتلاف حاکم نیز به دنبال اقداماتی است که می‌تواند وخامت اوضاع در اسلواکی را تشدید کند. به گزارش الجزیره انگلیسی، در کنفرانس خبری تعدادی از اعضای ائتلاف حاکم در پارلمان پس از ترور نخست‌وزیر اعلام شد که این ائتلاف به دنبال قانون‌گذاری و محدود کردن رسانه‌ها خواهد رفت.
مایکل هوورکی، خبرنگار روزنامه مستقل دنیک-ان در اسلواکی به الجزیره گفته است: «فیتسو یک هفته قبل از سوءقصد کل فعالان در فضای فرهنگی کشور و شبکه‌های ملی را گروهی بی‌خانمان توصیف کرده بود و در توهینی آشکار خبرنگاران را فاحشه خواند.»
آلنا کرمپاسکا در یادداشتی که روزنامه نیویورک‌تایمز آن را منتشر کرد، فضای سیاسی اسلواکی را این‌گونه توصیف می‌کند: «فضای سیاسی در ماه‌های اخیر به‌طور کامل متشنج بوده است. از زمان بازگشت فیتسو به قدرت، ائتلافی که او را به قدرت رساند به دنبال اعمال تغییرات گسترده در تلویزیون ملی بوده و آن‌ها همچنین به‌رغم هشدارهای اتحادیه اروپا و اعتراضات مردمی یک گروه مبارزه با فساد را منحل کردند.
به نظر می‌رسد با هر انتخابات و هر کارزار انتخاباتی وضعیت بدتر هم می‌شود و به‌جای اینکه سیاست‌ها و موضوعات اختلافی به بحث گذاشته شوند، هر انتخابات برای طرفین به جنگی میان خیر و شر بدل می‌شود. سال گذشته مخالفان فیتسو مدعی بودند که او با بازگشت به قدرت کشور را تسلیم مافیا خواهد کرد و زوزانا کاپوتووا، رئیسجمهور شکست‌خورده در انتخابات پس از اینکه فیتسو او را عروسک خیمه‌شب‌بازی آمریکا و حامی جورج سوروس معرفی کرد، شکایتی قضایی علیه فیتسو به ثبت رساند.»
به باور شهروندان اسلواکی فضای سیاسی در این کشور چنان مسموم و خطرناک شده بود که آنچه برای فیتسو اتفاق افتاد، قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسید. مایکل ونگلار یک معلم ۳۳ساله در این باره گفت: «کاری که سیاستمداران انجام دادند این بود که مقدار زیادی بنزین و آتش را در فضای سیاسی انبار کردند و در نهایت به نظر من در خصوص بروز حادثه‌ای شبیه به ترور نخست‌وزیر، سوال اصلی فقط این بود که چه زمانی چنین انفجاری رخ می‌دهد؟»
بازگشت برای انتقام
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که در حال حاضر در جامعه اسلواکی وجود دارد این است که حالا فیتسو که به گفته مقام‌های ارشد دولت خطر مرگ را تقریباً از سر گذرانده، زمانی که بخواهد به قدرت بازگردد چه خواهد کرد؟
یک دیپلمات غربی مستقر در پایتخت اسلواکی به روزنامه فایننشال‌تایمز گفته است که احتمالاً یکی از اهداف فیتسو تلاش برای انتقام‌گیری از کسانی است که او را مجبور کردند در سال ۲۰۱۸ از قدرت کناره‌گیری کند و در سال ۲۰۲۴ او را در معرض خطر مرگ قرار دادند: «فیتسو که بازگردد احتمالاً برای انتقام به سراغ لیست بلندبالایی از روزنامه‌نگاران، مقام‌های قضایی و فعالان جامعه مدنی خواهد رفت.»
در رسانه‌های اسلواکی این گزاره بارها تکرار شده است که او به ویکتور اوربان دوم بدل خواهد شد. ویکتور اوربان نخست‌وزیر مجارستان است که سیاست‌هایی ضدمهاجران، ضداتحادیه اروپا و ضداوکراینی دارد.
با این حال برخی کارشناسان با این استدلال که فیتسو با شعارهای مشابه اوربان در آخرین انتخابات پیروز شد اما در عمل راه و روش او را به‌ویژه در مورد مسدود کردن مسیر اتحادیه اروپا برای کمک به اوکراین یا جلوگیری از پیوستن سوئد به ناتو در پیش نگرفت.
یک دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا درباره فیتسو گفته است: «داستان او یک داستان سیاه و سفید نیست. یک فاصله آشکار میان او و اوربان وجود دارد. او به‌خوبی می‌داند که اسلواکی به پول اتحادیه اروپا وابسته است و موقعیت کشورش را با سیاست‌های انتحاری به خطر نخواهد انداخت.»
درباره عامل ترور
از نخستین ساعات پس از اعلام خبر سوءقصد به جان نخست‌وزیر اسلواکی، گمانه‌زنی‌ها درباره انگیزه‌ها و هویت سیاسی عامل ترور آغاز شد. در شبکه‌های اجتماعی، گروهی او را عامل اوکراین می‌خواندند که فیتسو را به دلیل مخالفت با ارسال کمک به اوکراین ترور کرده و گروهی دیگر او را یک پوتینیست متعصب معرفی می‌کردند.
یافته‌های سرویس اطلاعاتی اسلواکی نیز نه‌تنها کمکی به روشن شدن ماجرا نکرده بلکه تئوری‌های توطئه‌ای را که در این خصوص وجود دارد، تقویت کرده است.
مقام‌های ارشد این کشور در ابتدا اعلام کردند که عامل ترور احتمالاً «گرگ تنها» - اصطلاحی که برای توصیف عاملانی که به تنهایی و بدون همراهی گروه یا بازیگران سیاسی اقدام می‌کنند – بوده است اما روز سه‌شنبه ۲۱ مه، ماتوس سوتاج استوک، وزیر کشور اسلواکی اعلام کرد که بررسی‌ها نشان می‌دهد احتمالاً او تنها نبوده و وعده داد که در آینده اطلاعات بیشتری در این خصوص منتشر شود.
براساس اطلاعاتی که دولت اسلواکی منتشر کرده، ضارب نخست‌وزیر این کشور مردی ۷۱ ساله است. نیویورک‌تایمز او را کارگر سابق معدن زغال‌سنگ معرفی کرده که شعر و رمان می‌نوشت و همسایه‌هایش او را فردی «عجیب و همیشه عصبانی» توصیف می‌کنند: «هیچ‌کس در این محله از اینکه فهمید عامل این کار او بوده است، تعجب نکرد. او همیشه عجیب و عصبانی بود.»
خبرنگار نیویورک‌تایمز نوشته است که نام ضارب که از سوی مراجع رسمی اعلام نشده ژوراج است. در ادامه این گزارش اشاره شده است که در اواسط دهه ۲۰۱۰ میلادی نمونه‌هایی از مواضع ژوراج در حمایت از روسیه دیده می‌شود اما به گفته تعدادی از آشنایان او، به مرور زمان ژوراج تغییر کرد و از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ کاملاً به یک فرد ضدروس تبدیل شد.
براساس این گزارش، مدیر یکی از اجتماعاتی که ژوراج برای مدتی طولانی در آن شرکت می‌کرد او را «فردی که علیه همه چیز موضع داشت» توصیف کرده است. یکی از همکاران سابق او به این روزنامه گفته است: «او هیچ‌وقت تبدیل به یکی از اعضای گروه ما نشد. هیچ‌کس او را دوست نداشت.»
عکس: AP
