ارزش چابهار برای هند

این توافقنامه که با حضور وزیر راه هند و وزیر مسکن و راه‌سازی ایران در چابهار امضا شد، هند را مکلف می‌کند تا ۱۲۰ میلیون دلار در زیرساخت‌های توسعه‌ای سرمایه‌گذاری کرده و ۲۵۰ میلیون دلار خط اعتباری برای ایران گشایش کند.

هند برنامه‌های بزرگی برای اوراسیا دارد اما فاصله زیادش با این منطقه و کوه‌های مرتفعی که سر راهش قرار دارند، موانعی قابل توجه هستند. در این راستا، برقراری روابط ژئواکونومیکی با ایران موجب می‌شود که هند بتواند از وضعیت محصور در جنوب آسیا خارج شود. اما ملاحظات ایالات متحده آمریکا در خصوص مهار ایران بر این معامله سایه افکنده است.

در واقع سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به‌طور واضح و آشکار اعلام کرده که واشنگتن مجوز لازم برای ورود به پروژه چابهار را به هند اعطا نکرده است. حتی اگر آمریکا و هند در خصوص بندر چابهار به نوعی توافق دست پیدا کنند، باز هم این موافقت آنقدر کافی نخواهد بود که بتواند ارتباط هند را با آسیای مرکزی و مناطق فراتر از آن، به‌طور کامل برقرار کند.

علاقه هند به بندر چابهار به سال ۲۰۱۶ بازمی‌گردد. در آن زمان دهلی‌نو ساخت برخی ترمینال‌ها در این بندر را آغاز کرد. در آستانه توافق هسته‌ای میان ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۵، ایالات متحده تحریم‌ها علیه ایران را کاهش داد.

در اواخر سال ۲۰۱۸، شرکت هندی اداره بندر را به دست گرفت و از آن سال تا به امروز، عملیات بارگیری بیش از ۹۰ هزار کانتینر ۱۰ متری را به میزان ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تن انجام داده است. البته در اواخر سال ۲۰۱۸ مانع بزرگی پیش آمد که باعث شد فعالیت بیشتر هندی‌ها در این بندر متوقف شود و آن اقدام ترامپ در خروج از توافق هسته‌ای با ایران و بازگرداندن تحریم‌ها بود.

در ماه نوامبر همان سال، کاخ سفید مجوز‌های موردی و اندکی را به هند ارائه کرد تا در چابهار فعال بماند. این مجوزها با هدف کمک هند به بازسازی و توسعه افغانستان ارائه شد. اما در سال ۲۰۲۰ و  پس از اقدام آمریکا در ترور سردار سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران، روابط میان تهران و واشنگتن به بدترین سطح ممکن رسید.

در نتیجه موضع آمریکا در خصوص چابهار و پس از خروج آمریکا از افغانستان در آگوست سال ۲۰۲۱ به طور کلی تغییر کرد. بازگشت طالبان به افغانستان نگاه هندی‌ها را دستخوش تحول کرد و اندکی از چابهار فاصله گرفتند اما امروز دهلی‌نو بار دیگر و با احتیاط تمام با حکومت طالبان در افغانستان ارتباط برقرار کرده است.

هند دریافته است که ایران پس از جنگ غزه، به‌عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای ظهور کرده است. از زمانی که حوثی‌های یمن که ارتباط خوبی با ایران دارند، حمله به کشتی‌ها عبوری در دریای سرخ را آغاز کرده‌اند، ناوگان کشتیرانی هند مجبور شده برای کشتی‌هایش که در شمال غربی اقیانوس هند در حرکت‌اند، نیروی اسکورت اعزام کند.

هرچند این اقدام برای هند نوعی تمرین محسوب می‌شود و به نیروی دریایی هند اعتبار می‌دهد، اما هند به‌عنوان پنجمین اقتصاد بزرگ دنیا همچنان خواهان روابط عمیق اقتصادی با آسیای مرکزی و کشورهای اوراسیا است و این رابطه در حال حاضر توسط پاکستان، به‌عنوان مهمترین دشمن و چین به عنوان مهمترین رقیب هند، مسدود شده است.

از نقطه نظر هند، شراکت با ایران می‌تواند مسیری جایگزین باشد. بندر چابهار که در آب‌های عمیق واقع شده و در دهانه دریای عمان قرار گرفته است، تنها ۵۰۰ مایل دریایی با نزدیک‌ترین بندر هند به نام کندلا فاصله دارد. علاوه بر این چابهار گزینه جایگزین بالقوه‌ای برای بندر گوادر پاکستان است که چینی‌ها در چارچوب کریدور اقتصادی چین و پاکستان در حال توسعه آن هستند.