تماس مستقیم به جای رویارویی

از روز ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که عملیات گسترده حماس علیه سرزمین‌های پیرامون غزه آغاز شد، نگرانی‌ها در مورد یک جنگ گسترده منطقه‌ای که شامل حامیان حماس و حامیان اسرائیل می‌شود، تشدید شد. از همان روزهای نخست حامیان تندرو اسرائیل در آمریکا، انگشت خود را به سمت ایران نشانه گرفتند و با برشمردن حمایت‌های ایران از حماس و دیگر گروه‌های مقاومت فلسطینی، ریشه عملیات طوفان‌الاقصی را در تهران جست‌وجو کردند. تندروهای آمریکایی معتقد بودند که برای پایان دادن به تهدیدهایی که متوجه امنیت اسرائیل است، آمریکا باید وارد عمل شود و یک بار برای همیشه دست‌های ایران را در منطقه قطع کند. پس از گذشت چهار ماه بعد از عملیات حماس، درحالی‌که کارزار نظامی انتقام‌جویانه اسرائیل در نوار غزه با بیش از ۲۸ هزار کشته از میان فلسطینیان ادامه دارد و اتهام‌های نسل‌کشی و پاکسازی قومی علیه اسرائیل در سطح افکار عمومی و جامعه جهانی قوت گرفته‌است، فشار به دولت آمریکا برای رویارویی نظامی با تهران از سوی اسرائیل و حامیان تندرو آن در واشنگتن بیش از هر زمان دیگر تشدید شده‌است. در طول این مدت، گروه‌های مقاومت منتسب به ایران که از سوی تهران با عنوان «محور مقاومت» شناخته می‌شوند، نه‌تنها در سرزمین‌های فلسطینی بلکه در سراسر منطقه حملات به منافع آمریکا و اسرائیل را تشدید کرده‌اند. تا امروز بیش از ۱۶۰ حمله از سوی گروه‌های مقاومت عراق و سوریه علیه پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه انجام شده‌است و نیروهای یمنی تحت فرماندهی انصارالله یمن تاکنون ده‌ها کشتی تجاری را که به گفته آنها قصد سفر به اسرائیل داشتند، هدف حمله قرار داده‌اند. در تمام چهار ماه گذشته ایران تاکید کرده‌است که گروه‌های مقاومت منطقه از ایران دستور نمی‌گیرند و به‌صورت مستقل و مطابق صلاحدید خود براساس منافع ملی کشورهای متبوع‌شان عمل می‌کنند. در مقابل حملات این گروه‌ها، آمریکا و متحدانش نیز از مواجهه مستقیم با ایران اجتناب کرده‌اند و تنها عملیات‌های محدودی علیه مقرهای گروه‌های مقاومت منطقه‌ای در عراق، سوریه و یمن انجام داده‌اند.

دو هفته پیش، زمانی که حمله پهپادی به پایگاه نظامی برج ۲۲ باعث کشته شدن ۳ نظامی آمریکایی شد، نگرانی‌ها در مورد مواجهه نظامی در منطقه به شکل گسترده‌ای افزایش پیدا کرد. دولت آمریکا تاکید کرد که در واکنش به کشته شدن نیروهایش «در هر زمان و مکان که اراده کند، با شدت تمام» واکنش نشان خواهد داد. ایران اما بار دیگر تاکید کرد که نقشی در این حملات ندارد. با گذشت سه روز از حمله به برج ۲۲، آمریکا بار دیگر مجموعه‌ای از حملات را در عراق و سوریه علیه مقرهای گروه‌های مقاومت آغاز کرد و عملیات ترور هدفمند علیه رهبران برخی گروه‌های عراقی را در پیش گرفت. هر چند به نظر می‌رسد که بعد از عملیات پهپادی برج ۲۲ باز هم ایران و آمریکا توانسته‌اند از مواجهه مستقیم اجتناب کنند اما این سوال وجود دارد که آیا با تکرار چنین حملاتی، امکان رویارویی مستقیم میان تهران و واشنگتن و آغاز یک جنگ گسترده منطقه‌ای وجود دارد یا نه؟ برای بررسی این موضوع روزنامه «هم‌میهن» سه سوال مشخص از ۶ کارشناس و تحلیل‌گر مسائل منطقه پرسیده‌است. به ترتیب حروف الفبا باربارا اسلاوین، پژوهشگر اندیشکده مرکز استیمسون در واشنگتن دی‌سی، احمد دستمالچیان، سفیر پیشین ایران در اردن و لبنان، علم صالح، استاد دانشگاه ملی استرالیا در لندن، سیدعدنان طباطبایی، مدیرعامل اندیشکده مرکز پژوهش‌های کاربردی برای مشارکت با شرق در بن، سینا عضدی، مدرس دانشکده امور بین‌الملل الیوت دانشگاه جورج واشنگتن در واشنگتن‌دی‌سی و علی ماجدی، سفیر پیشین ایران در آلمان به سه سوال زیر پاسخ گفتند:

با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا از گفت‌وگو با یکدیگر اجتناب می‌کنند، منافع یکدیگر را مستمراً مستقیم و غیرمستقیم هدف قرار می‌دهند اما ادعا می‌کنند که نمی‌خواهند جنگ را گسترده‌تر کنند، آیا وضعیت جاری میان دو کشور به همین شکل قابل استمرار است؟

تا چه اندازه این ریسک وجود دارد که این حملات و تلافی‌ها باعث بروز یک جنگ گسترده‌تر در منطقه و رویارویی نظامی مستقیم ایران و آمریکا شود؟

ایران و آمریکا هر یک چه اقداماتی را باید در پیش بگیرند تا از گسترده شدن جنگ در منطقه جلوگیری کنند؟

در ادامه پاسخ‌های ۶ کارشناس و تحلیل‌گر مسائل منطقه را به سوالات «هم‌میهن» مطالعه می‌کنید.