رابطه مودی و پوتین تا کجا پیش میرود؟
اخیراً نارندرا مودی، نخستوزیر هند، به مسکو سفر کرد و بارها ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه را بهطور صمیمانهای در آغوش کشید.
این تصاویر رنگارنگ و پر از نمادگرایی باعث گمانهزنیهای بسیاری در مطبوعات شد و نشان داد که دو رهبر قصد داشتند پیامی در مورد روابط دوجانبهشان به جهان ارسال کنند. اما چه چیزی را میخواستند بگویند؟
در نگاه اول، انتخاب روسیه بهعنوان مقصدی برای اولین سفر خارجی مودی پس از پیروزی در انتخابات سراسری هند غیرمنتظره به نظر میرسید.
گزارشها حاکی از آن است که دو طرف درباره تقویت و تعمیق روابط نظامی بین دو کشور و همچنین همکاری در بخش انرژی هستهای، در کنار دیگر مسائل بحث کردند. مودی همچنین بر لزوم پایان دادن به جنگ در اوکراین تاکید کرد: «بمبها و موشکها صلح را تضمین نمیکنند.»
روابط ژئوپلیتیک روسیه و هند شامل چندین مؤلفه است که اولین آنها نقشهای مربوطه آنها در جنوب جهانی است. هند، مانند بسیاری از اعضای این گروه، موضعی به ظاهر بیطرفانه در برابر تجاوز روسیه به اوکراین اتخاذ کرده اما همزمان این کشور معتقد است حل و فصل «درگیری نمیتواند فقط از طریق نظامی حاصل شود.»
چنین «بیطرفی» به روسیه کمک کرده تا قدرت نرم و مزایای اعتباری مثبتی به دست آورد که به گسترش تجارت و ترتیبات سیاسی مطلوب با بسیاری از کشورها در جنوب جهانی کمک کند؛ آن هم درحالیکه جنگ در اوکراین ادامه دارد.
در روابط دوجانبه، این موضع به روسیه و هند اجازه داده تا تجارت انرژی خود را گسترش دهند و هند از قیمتهای پایینتر سوخت روسیه بهرهمند شود. برای مثال، قبل از جنگ اوکراین، هند تقریباً هیچ نفتی از روسیه وارد نمیکرد. اما از زمانی که کشورهای غربی در پایان سال ۲۰۲۲ تحریمهای نفتی علیه روسیه اعمال کردند، هند به دومین واردکننده بزرگ نفت روسیه پس از چین تبدیل شده است.
در حال حاضر، تجارت تقریباً یکطرفه است زیرا هند تولیدات کمی دارد که روسیه خواهان آن باشد و روپیه یک ارز قابل تبدیل نیست. به گفته وزیر امور خارجه هند، تجارت بین هند و روسیه در سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۳ به رکورد ۶۵/۷ میلیارد دلار رسید، اما صادرات هند به روسیه (داروها، مواد شیمیایی، تجهیزات الکتریکی و مکانیکی، آهن و فولاد) تنها به ۴/۲۶ میلیارد دلار رسید.
مؤلفه دوم روابط روسیه و هند، مسئله چین است. وابستگی روزافزون مسکو به چین از نظر نظامی و سیاسی نیز برای هند نگرانکننده است، زیرا هند همچنان به شدت به تسلیحات و سختافزارهای تولیدشده در روسیه برای دفاع خود وابسته است.
علاوه بر این، هند شور و شوق مسکو برای گسترش بریکس یا سازمان همکاری شانگهای (SCO) را ندارد. چنین حرکتهایی باعث ایجاد خطر برای ادامه تعامل هند با غرب از طریق مشارکت در گروه ۲۰ میشود. در واقع، مودی در نشستهای SCO هفته گذشته در آستانه، قزاقستان شرکت نکرد. دهلینو از ابتکار کمربند-راه چین نیز حمایت نمیکند و کریدور شمال-جنوب را ترجیح میدهد که چین را کنار میگذارد. در اجلاس گروه ۲۰، هند همچنین پروژه جدید کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) را به همراه عربستان سعودی اعلام کرد که بازارهای هند را از طریق خاورمیانه و اسرائیل به اروپا متصل میکند.
مؤلفه سوم روابط روسیه و هند، موضوع ایالات متحده است. تا همین اواخر، روابط دوجانبه ایالات متحده و هند در حال بهبود بود. با این حال، وزارت امور خارجه آمریکا اخیراً هند را به همراه روسیه به عنوان «کشوری با نگرانی خاص» در زمینه آزادی مذهبی معرفی کرد. هند به شدت واکنش نشان داد و آن را «تبلیغات علیه هند» نامید.
در همین حال، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده، کورت کمپبل گفت که روابط هند با روسیه مانع همکاری فناوری هند-آمریکا میشود، بیانیهای که هند به راحتی میتواند آن را دخالت در امور حاکمیتی خود بداند.
بنابراین، زمان بازدید مودی از مسکو ممکن است یک سیگنال آگاهانه به واشنگتن باشد که هند گزینههای جهانی دیگری خارج از حیطه رهبری آمریکایی دارد. به نظر میرسد که پوتین اعتراضی به این پیام نداشته باشد.
