از گره فیلترینگ تا دیپلماسی فناوری/نگاهی به کارنامه شش ماهه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت چهاردهم و تغییرات رویکردی که در این مدت اتفاق افتاده است
نگاهی که هاشمی به پیشرفت در فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد، سبب شده تا از ارائه آمار خام و بدون نتیجه در حوزههای زیرساختی بپرهیزد.

ستار هاشمی زمانی سکان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در دست گرفت که سؤال پرتکرار جامعه و بهتبعآن خبرنگاران، علت اختلالات مکرر و سرعت پایین اینترنت بود. البته عیسی زارعپور، وزیر پیشین این وزارتخانه با لبخندی بر لب، هر بار وجود مشکل در سرعت و کیفیت اینترنت را انکار کرده و با اشاره به دستاوردهای دولت سیزدهم در توسعه فیبر نوری، معتقد بود چنانچه مردم فیلترشکنهای خود را خاموش کنند، میتوانند از اینترنت باکیفیت استفاده کنند.
اما در گزارشهایی که بهصورت دورهای از کیفیت اینترنت منتشر میشد، مشخص بود که حتی در صورت استفاده از سایتهای داخلی نیز این وضعیت، چنانکه زارعپور مدعی آن بود، بسامان نیست. ولی برای دولت سیزدهم همهچیز در اعداد خلاصه میشد و بهنظر میرسید آماری که از توسعه زیرساختها اعلام میکردند، مهمتر از نتیجه ملموس این اقدامات بود. میتوان گفت هاشمی حدود ششماه پیش در رأس وزارتخانهای قرار گرفت که با فیلترینگ گسترده و استفاده عموم مردم از فیلترشکنها، اینترنتی کُند و پراختلال ارائه میداد و مورد حملات متعدد دیداس (DDoS) قرار میگرفت.
البته پس از گذشت ششماه از حضور هاشمی در وزارت ارتباطات، برخی مشکلات به قوت خود باقی ماندهاند. فیلترینگ همچنان در حال پایمال کردن حقوق شهروندی آحاد مردم است، حملات دیداس ادامه دارند و بهدلیل استفاده از فیلترشکنهای ناامن و نحوه برخورد حاکمیت با این موضوع، امنیت سایبری کشور در وضعیتی شکننده قرار گرفته است.
اما در یک مورد تفاوت محسوسی مشاهده میشود؛ پذیرش واقعیت و تلاش برای بهبود. شاید ایجاد تغییر در برخی زمینهها، مانند فیلترینگ بهطور کامل در ید اختیار وزارت ارتباطات نباشد، اما قبول کردن وضعیت موجود و مسئولیت آن و تلاش و زمینهسازی برای وقوع تغییرات، قطعاً وظیفه وزیر ارتباطات و مجموعه تابعه آن است. این را میتوان مهمترین تفاوت زارعپور و هاشمی در مقام وزیر ارتباطات دانست.
دیپلماسی فناوری
به نظر میرسد وزیر ارتباطات دولت چهاردهم در تلاش است باتوجه به محدودیتها و امکانات، شیوههای نوین خلق کند و برنامههای جدیدی را پیش ببرد. مطرح کردن موضوع «دیپلماسی فناوری» یکی از این شیوههاست. چنانکه گفته شد، موضوعیت یافتن دیپلماسی فناوری به تفاوت نگاهها برمیگردد. هاشمی بهدرستی میداند توسعه فناوری و کسبوکارهای مبتنی بر آن، در انزوا و خلأ ممکن نیست و دستیابی به این مهم در سایه تعاملات بینالمللی تحقق مییابد.
چنانکه خود این وزارتخانه میگوید، دیپلماسی فناوری کمک میکند تا «انحصار دیجیتال» شکسته شود. به همین علت هاشمی که فرصتها و تهدیدهای این حوزه را بسیار ارزشمند و بسیار خطرناک میداند، شکلگیری و تقویت پیمانهای منطقهای و بینالمللی را بهعنوان ضرورتی گریزناپذیر پذیرفته است. به گفته این وزارتخانه، فلسفه شکلگیری دیپلماسی فناوری بر سه پایه محوری شامل تحولات دیجیتال و توزیع مجدد قدرت در روابط بینالملل، ظهور انواع جدید چالشها و درگیریها و تقویت حکمرانی دیجیتال کشورها استوار است. سفر اخیر هاشمی به صربستان و دیدار با همتای خود، ذیل همین مفهوم صورت پذیرفته است.
این سفر که در پاسخ به دعوت رسمی دیان ریستیج، وزیر اطلاعات و مخابرات صربستان انجام شده، تقویت همکاریهای دوجانبه در حوزههای نوین فناوری، بهویژه هوش مصنوعی، پست و صادرات تجهیزات شبکه ارتباطی مانند فیبرنوری را هدف خود قرار داده بود. وزیر ارتباطات که صربستان را دروازه ورود ایران به اروپا در حوزه فناوری میداند، از امضای سند همکاری مشترکی با این کشور سخن گفته که توسعه پروژههای مشترک در حوزههای مختلف مانند هوش مصنوعی، ایجاد و گسترش زیرساختهای فضای ابری، تربیت نیرویهای انسانی و تبادل دانش فنی در حوزه فناوری اطلاعات از مهمترین محورهای آن است.
البته این تنها سفر هاشمی با هدف پیشبرد دیپلماسی فناوری نبوده است. او آبانماه سفری به آمریکای لاتین داشت و در ونزوئلا، با وزرای ارتباطات، برق، علوم و حملونقل این کشور دیدار کرد و چندین سند و قرارداد همکاری ارتباطاتی، فناورانه و مخابراتی را به امضاء رساند. هاشمی به کوبا نیز سفر کرده و تفاهمنامهای در حوزه خدمات پستی و انتقال فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی با طرف کوبایی منعقد کرده است. وزیر ارتباطات در ماه گذشته نیز در سفری که به قزاقستان داشت، در نشست نخستوزیران شورای بیندولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همایش دیجیتال آلماتی شرکت کرد.
هاشمی در نیمه بهمنماه در رویداد بینالمللی یکروزه «ایران کریدور 2025» در دوبی که ۱۵ کشور در آن حضور داشتند، شرکت کرد و در این رویداد بر آمادگی ایران در توسعه همکاریهای گسترده با کشورهای منطقه خلیجفارس و خاورمیانه در زمینه هوش مصنوعی، ترانزیت مطمئن داده و اشتراک در زیرساختهای ارتباطی تأکید کرد.
همچنین چندی پیش ملاقاتی با سفیر ارمنستان در ایران داشت تا همکاریهای کشورمان با این همسایه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات توسعه یابد. زیرا به باور وزیر ارتباطات، در برنامه دیپلماسی فناوری، کشورهای همسایه اطراف ایران در اولویت قرار دارند و بر همین اساس هاشمی به روابط دو کشور ایران و ارمنستان نگاه ویژهتری داشته است. او در پی این دیدار، راهاندازی مراکز داده، همکاری پارکهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، امنیت سایبری، دولت هوشمند، صنعت فضایی، پست و تجارت الکترونیک و استفاده از ظرفیت فرودگاه پیام را برخی از ظرفیتهای همکاری بین دو کشور دانسته بود.
به باور هاشمی، پنجره زمانی برای پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی در دنیا محدود است و به همین دلیل تعاملات مشترک در این زمینه را به صورت خاص در وزارتخانه تحت امرش پیگیری میکند. او همچنین با اشاره به اینکه 25 درصد شرکتهای استارتاپی در ایران در حوزه ICT فعالیت میکنند، گفته بود که حضور این شرکتها در منطقه از اولویتهایش در این دوره است.
این مورد اخیر، یکی از مهمترین اتفاقاتی است که میتواند در سایه دیپلماسی فناوری به وقوع بپیوندد. حضور شرکتهای مطرح داخلی در بازار کشورهای همسایه و منطقه به معنای بزرگتر شدن اندازه شرکتها، افزایش درآمدهای ارزی و قوت یافتن اقتصاد دیجیتال در کشور است. بهطورکلی ذیل مفهوم دیپلماسی فناوری، چندین سند و تفاهمنامه با کشورها منعقد شده و مشارکت در کمیسیونهای مشترک با کشورهایی مانند روسیه، ترکیه و عراق، همچنین برگزاری ملاقات با سفرای کشورهای مختلف در تهران برای توسعه همکاریها و پیگیری توافقات قبلی صورت پذیرفته است.
همچنین در جهت تقویت امنیت سایبری و همکاری منطقهای، نشست مشترکی با روسیه در این زمینه برگزار شد و در دیدار با دبیرکل اتحادیه مخابراتی آسیا و اقیانوسیه بر اجراییسازی توافقهای مرتبط تأکید شده است. کسب دو کرسی بینالمللی در کمیته مدیریتی جامعه ارتباطات راه دور آسیا و اقیانوسیه و سازمان همکاری فضایی آسیا و اقیانوسیه را میتوان از نتایج دیپلماسی فناوری دانست.
شاید تا چندسال پیش، ایران در حوزه پیشرفتهای فناورانه موقعیت ممتازی در میان کشورهای منطقه داشت، اما بیتوجهی ایران به ادامه این روند و توجه و سرمایهگذاریهای ویژه کشورهای منطقه، خصوصاً عربستان و اماراتمتحده عربی به این موضوع، جایگاه پیشین را از ایران گرفته است.
عربستان همچنان سرمایهگذاریهای عظیمی برای پیشبرد پروژه نئوم خود انجام میدهد و در این میان از ظرفیت تعامل با بزرگترین شرکتهای جهان بهره میگیرد. همکاری با شرکتهایی مانند گوگل، کوالکام و علیبابا کلود در پروژههای مختلف برای توسعه نوآوریهای محلی در حوزه هوش مصنوعی ازجمله همکاریهای بینالمللی عربستان به حساب میآید. امارات نیز در توسعه هوش مصنوعی گامهای مؤثری برداشته است.
امارات یکی از اولین کشورهایی بود که استراتژی ملی هوش مصنوعی را تدوین کرد که بر استفاده از هوش مصنوعی در حوزههای مختلف ازجمله دولت، سلامت، آموزش و حملونقل تمرکز دارد. تأسیس وزارت هوش مصنوعی نشاندهنده اهمیت بالای این حوزه برای دولت امارات است. این وزارتخانه مسئولیت اجرای استراتژی ملی و ایجاد هماهنگی بین بخشهای مختلف را برعهده دارد. این کشور با ارائه تسهیلات و امکانات ویژه، بهدنبال جذب متخصصان و شرکتهای پیشرو در حوزه هوش مصنوعی از سراسر جهان است و با ایجاد مناطق آزاد فناوری، شتابدهندهها و صندوقهای سرمایهگذاری، شکلگیری یک اکوسیستم پویا برای توسعه استارتاپهای هوش مصنوعی را در نظر دارد.
این دو کشور پیشرفتهای خود در حوزه هوش مصنوعی را که مهمترین روند جهانی است، در سایه تعاملات بینالمللی محقق کردهاند. این درحالیاست که در ایران پیشرفتهای هوش مصنوعی محدود به نوآوریهای شرکتی است و سازمان ملی هوش مصنوعی در کشور نوپاست و هنوز نتوانسته اثرگذاری جدی در این زمینه داشته باشد که همین امر، ضرورت دیپلماسی فناوری و استفاده از دانش و تجربیات دیگر کشورها را دوچندان میکند.
مجادله فیلترینگ و رفع فیلترینگ
آنقدر از زیانهای فیلترینگ در ابعاد مختلف گفته و نوشتهایم که عملاً بدون منطق و کارکرد بودن این روش محدودسازی برای همه روشن شده است. هرچند همچنان مخالفان رفع فیلترینگ بر پیشبرد رویه گذشته خود تأکید دارند. درست است رفع فیلترینگ در اختیار وزیر ارتباطات نیست، اما باز هم تفاوت رویکردهای وزرای دولت سیزدهم و دولت چهاردهم در اینجا نمود بیشتری مییابد.
میتوان گفت گستردهترین و سفت و سختترین سیستم فیلترینگ در دوره عیسی زارعپور رقم خورد؛ زمانی که اینستاگرام، گوگلپلی و واتساپ بهبهانه اعتراضات فیلتر شدند و پس از پایان یافتن آن نیز اوضاع به روال عادی برنگشت. زارعپور در همان زمان در پاسخ به پرسشهای متعدد خبرنگاران و اعتراضهای صنفی در برابر این محدودیتها تنها یک پاسخ داشت و آن هم اینکه در اختیار او نیست. اما بعدها و در آستانه جلسه شورای عالی فضای مجازی که قرار بود رفع فیلترینگ را مورد بررسی قرار دهد، هشدار داده بود کسانی که در این خصوص تصمیم میگیرند، پاسخگوی عواقب تصمیمات خود باشند.
این اظهارنظر نشان میدهد، با وجود اینکه زارعپور همواره نقش و تأثیر خود در فیلترینگ را انکار میکرد، اما نسبت به وضعیت موجود در آن زمان رضایت داشت. درنهایت رفع فیلتر گوگلپلی و واتساپ با وجود کارشکنیها، تجمعات کمتعداد اما پرسروصدا و... در اوایل دیماه اتفاق افتاد. این اقدام بیش از هرچیز از این نظر حائز اهمیت بود که برای اولین بار پلتفرمی پس از فیلترینگ، رفع فیلتر میشد. بازگشت از مسیر اشتباه اتفاقی بود که تا بهحال در این حوزه رخ نداده بود. این نشان میدهد که هاشمی برخلاف همتای پیشین خود، فیلترینگ را ناکارآمد میداند.
مسئله زیرساخت
هر اتفاقی که بخواهد در زمینه پیشرفتهای فناورانه در کشور رخ دهد، منوط به دسترسی مردم به اینترنت پرسرعت و باکیفیت است. اما چگونه میتوان به این سرعت و کیفیت دست یافت؟
در حال حاضر یکی از روندهای جهانی که ایالاتمتحده و چین بر سر آن رقابت دارند، توسعه اینترنت 5G است و پیگیری توسعه اینترنت 5G یکی از مهمترین وظایف حاکمیتها برای جا نماندن از روند رشد جهانی است. 5G نسل پنجم فناوری ارتباطات بیسیم است که سرعت، ظرفیت و تأخیر بسیار کمتری نسبت به نسلهای قبلی ارائه میدهد.
لازمه حضور گسترده 5G در ایران، توسعه فیبر نوری در کشور است. فیبر نوری یک فناوری انتقال داده است که از رشتههای نازک شیشه یا پلاستیک برای انتقال نور استفاده میکند و بدینترتیب امکان انتقال دادهها با سرعت بسیار بالا و در مسافتهای طولانی را فراهم میسازد. استفاده از فیبر نوری به جای کابلهای مسی، بهمعنای دستیابی به سرعت بالاتر، پهنای باند بسیار بیشتر، مقاومت بالاتر در برابر تداخل و هکشدن است. فیبر نوری بهعنوان ستون فقرات شبکه 5G عمل میکند و انتقال دادهها بین ایستگاههای پایه و مراکز داده ممکن میشود.
چنانکه بدون فیبر نوری، ارائه کامل قابلیتهای 5G امکانپذیر نیست. درواقع فیبر نوری و 5G مکمل یکدیگرند؛ 5G سرعت بیسیم را فراهم میکند، درحالیکه فیبر نوری سرعت و ظرفیت لازم برای پشتیبانی از این سرعت بیسیم را در اختیار شبکه قرار میدهد. برایناساس فیبر نوری و اینترنت 5G به یکدیگر وابستهاند و برای داشتن اینترنت 5G پرسرعت و قابل اعتماد نیاز است تا زیرساختهای فیبر نوری بهدرستی ایجاد شوند.
هرچند گفته میشود، در دولت سیزدهم پوشش فیبر نوری از ۹۰۰ هزار خانوار به ۸ میلیون رسیده و تعداد مشترکان مبتنی بر فیبر نوری نیز از ۲۸۰ هزار در ابتدای دولت به نزدیک به ۵۹۰ هزار مشترک افزایش یافته، اما بهنظر میرسد نتیجه محسوسی در سرعت و کیفیت اینترنت بهدنبال نداشته باشد.
در گزارشی که خبرگزاری ایسنا از اظهارات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در سمیناری با محوریت توسعه فیبرنوری و نسل پنجم اینترنت اوایل آذرماه منتشر کرده، به ناهمخوانی دادهها و چیزی که مردم احساس میکنند، اشاره شده است که نشان میدهد هاشمی میداند که در توسعه زیرساختها باید بهدنبال نتیجه محسوس باشد و ارائه آمار بدون نتیجه شاید تنها بتواند مدیران بالادستی را راضی نگه دارد، ولی رضایت شهروندان را بهدنبال نخواهد داشت.
او درباره وضعیت پروژه فیبر نوری کشور گفته بود: «سؤالی که در چندماه اخیر زیاد از ما بهعنوان دغدغه پرسیده میشود، درباره سیاست فیبر نوری است. حقیقت این است که پروژه فیبر نوری علاوه بر اینکه تکلیف قانونی است، به آن اعتقاد داریم و در دولت چهاردهم در دستور کار خواهد بود. اگرچه ممکن است بهصورت طبیعی تغییراتی در پروژهها ایجاد شود، اما اصل ماجرا ادامه پیدا میکند.» هاشمی تأکید کرده بود: «خطقرمز ما در پروژه فیبر نوری و توسعه ارتباطات ثابت، حرفهای خلاف واقع است.
در زمینه اینترنت نسل پنجم باید بحث فرکانس تعیین تکلیف شود و ترجیحاً سراغ خردهفروشی نرویم. همچنین باید کار تیمی را بیشتر از قبل مورد توجه قرار دهیم. امیدواریم این دفعه به یک برنامه عملیاتی برسیم و رو به جلو پیش برویم. بنابراین نیاز است هرچه زودتر موضوع فرکانسهای ۳۵۰۰ و ۳۶۰۰ در دستور کار قرار گیرد. البته مقدماتی فراهم شده است.» به گزارش ایسنا و براساس آمار اعلامشده، در زمینه توسعه فیبر نوری ۷۲۰ شهر مجوز حفاری گرفتهاند و در ۳۵۰ شهر عملیات عمرانی آغاز شده و در دو سال گذشته بیش از ۱۴ هزار کیلومتر حفاری و داکتگذاری شده که درنهایت ۸ میلیون خانوار تاکنون تحت پوشش قرار گرفتهاند.
اگرچه ایجاد پوشش فیبر نوری در این پروژه از اهمیت بسیاری برخوردار است، اما مهمترین مسئله اتصال است تا مردم تأثیرات این فناوری را احساس کنند که براساس آمار رسمی، میزان اتصال در این مدت عدد زیادی نیست و دلیل آن میتواند تمرکز دولت قبل بر بحث پوشش باشد. با نگاهی به برنامه هفتم توسعه میتوان فهمید که ماده و بخش مختلفی به این پروژه اختصاص پیدا کرده و مهمترین تأکید این برنامه بر بحث اتصال است و آنگونه که مسئولان اعلام کردهاند، اولویت در دولت چهاردهم بحث اتصال خواهد بود.
سید محمد رضویزاده، رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته است که هرچند پروژه فیبر نوری در اولویت دولت چهاردهم قرار دارد، اما رویکرد نسبت به گذشته تغییر کرده و تمرکز این وزارتخانه بهجای گسترش پوشش، بر افزایش اتصال کاربران به فیبر نوری است. به گفته رضویزاده، وزارت ارتباطات دولت چهاردهم در تلاش است طی چهار سال عقبماندگیها در این بخش را جبران کند تا حدی که دسترسی باکیفیت از طریق فیبر برای مردم فراهم شود.
به گفته او، هرچند طبق آخرین آمار، هشت میلیون و 100 پورت دسترسی ایجاد شده، اما در بحث اتصال، استفاده و استقبال از طرف مشترک نهایی تنها 600 هزار مشترک متصل هستند و این اختلاف زیاد شده است؛ در وزارت ارتباطات این مسئله و چالش به پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات سپرده و قرار شده است که پروژه تحقیقاتی در این خصوص انجام شود.
زیرا هاشمی بارها تأکید کرده که در پروژه توسعه ارتباطات ثابت مبتنی بر فیبر نوری هزینههای زیادی شده و در آینده هم خواهد شد و اگر این پروژه مورد استفاده عموم مردم قرار نگیرد، مدیون خواهیم شد؛ بنابراین باید نگاه مبتنی بر ایجاد «پوشش» را به نگاه مبتنی بر «اتصال» تغییر داد. وزارت ارتباطات با تأسیس صندوق توسعه فیبر نوری نشان داده که عزم جدی برای توسعه این حوزه، از حیث کمی و کیفی دارد.
همچنان مطالبه اینترنت آزاد باقی است
رفع ممنوعیت واردات و رجیستری آیفون و اصلاح تعرفههای گمرکی، صادرات محصولات و خدمات حوزه فاوا به میزان 50 میلیون یورو به روسیه، سوریه و ونزوئلا، تصویب 2000 میلیارد تومان تسهیلات برای حمایت از شرکتهای فناور حوزه فاوا، تدوین پیشنویس سند نظام اقتصاد دیجیتال و... بخشی از اقداماتی است که وزارت ارتباطات در حوزه اقتصاد دیجیتال انجام داده و براساس گزارشهای منتشرشده از این وزارتخانه، توسعه زیرساختهای توسعه اقتصاد دیجیتال برای دستیابی به سهم 10 درصد از تولید ناخالص ملی در افق برنامه هفتم پیشرفت، تکمیل و توسعه پروژه ملی نشانیگذاری مکانمحور کشور (GNAF)، تکمیل شبکه ملی اطلاعات تا پایان برنامه هفتم پیشرفت، تکمیل پایگاه ملی پرتاب فضایی، دستیابی به مدارهای عملیاتی، توسعه بستر یکپارچه ابری دولت هوشمند و ارتقاء و توسعه مرکز ملی تبادل اطلاعات (GSB، PGSB) در برنامههای آتی وزارت ارتباطات دیده شده است.
از زمانی که ستار هاشمی وزارت ارتباطات را تحویل گرفت، حدود ششماه میگذرد و میتوان گفت، مهمترین اتفاقی که در این دوره جدید رخ داده، تغییرات رویکردی است. در این نگاه جدید، تعامل با دنیا در اولویت قرار گرفته و وزارت ارتباطات میداند برای پیشرفت در حوزههای فناورانه نمیتوان تنها به توان داخلی تکیه داشت.
بهعلاوه اینکه در سایه تعامل است که میتوان چنانچه پیشرفتی رخ داد، با جهان آن را به اشتراک گذاشت و از آن کسب درآمد کرد، زیرا حسابکردن بر بازار داخلی، بدون نگاه جهانی به معنای پذیرفتن درآمد محدود و صرفنظر کردن از ارزآوری حاصل از این پیشرفتهاست. در این رویکرد جدید، فیلترینگ مسئلهای است که باید حل شود؛ زیرا چنانکه پیشتر نیز در صفحه فناوری در گزارشهای متعددی از زبان کارشناسان بر آن تأکید شده است، نحوه برخورد حاکمیت با فیلترشکنها، از سویی باعث اختلال در تمام ارتباطات رمزنگاریشده میشود و فعالیت کسبوکارها را مختل کرده و سطح امنیتشان را پایین میآورد و از سویدیگر، استفاده عموم مردم از فیلترشکنها، تلفن همراه آنها را به محلی برای سوءاستفاده هکرها تبدیل کرده تا از آنها برای حملات متعدد دیداس بهره ببرند.
نگاهی که هاشمی به پیشرفت در فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد، سبب شده تا از ارائه آمار خام و بدون نتیجه در حوزههای زیرساختی بپرهیزد. برای همین هم بهجای اینکه تمرکز این وزارتخانه را روی افزایش پوشش فیبر نوری قرار دهد، تصمیم دارد میزان اتصال و استفاده مردم از زیرساختهای موجود را افزایش دهد تا شهروندان دسترسی به اینترنت پرسرعت و باکیفیت را تجربه کرده و نتیجه توسعه زیرساختی را در زندگی خود احساس کنند.
همچنان مهمترین مطالبه جامعه از وزارت ارتباطات و ستار هاشمی در رأس این وزارتخانه، برداشته شدن فیلترینگ در تمام سطوح و برای همه پلتفرمهاست. زیرا مردم ایران بهعنوان افرادی بالغ که حق تصمیمگیری بر نحوه زندگی خود دارند، لازم است بدون محدودیت به اینترنت آزاد دسترسی داشته باشند. این جزو حقوق شهروندی مردم است و هیچکس نمیتواند به هیچ بهانهای این حق را از عموم جامعه سلب کند.
هرچند رفع فیلترینگ واتساپ و گوگلپلی بهعنوان اقدام ابتدایی مثبت قلمداد میشود، اما لازم است این روند ادامهدار باشد و دسترسی مستقیم و بدون واسطه مردم به پلتفرمهایی چون یوتیوب، اینستاگرام، تلگرام و... محقق شود. باید منتظر ماند و دید وزیر ارتباطات در این مسیر چه قدمهای دیگری برمیدارد. زیرا رفع فیلترینگ از شعارهای اصلی مسعود پزشکیان در زمان رقابت برای تصدی پست ریاستجمهوری بوده و جامعه منتظر است تا ببیند، چه زمانی به این مطالبه بحق خود دست مییابد.