شهروند مسئولیت‏‌پذیر در زمانه بحران

تا چند سال پیش اگر کسی به مشکل مالی برمی‌خورد، دور از ذهن به نظر نمی‌رسید که بتواند با قرض گرفتن از دوستان و آشنایان، معضلش را برطرف کند. اما سال‌های اخیر در کشور با بحران‌های اقتصادی روزافزون روبه‌رو بوده‌ایم. بحران‌هایی که جیب افراد را کوچک‌تر کرده و دست‌شان را در رساندن کمک به دوستان و آشنایان، کوتاه. به‌علاوه افراد در تلاش‌اند تا از طریق پس‌انداز و سرمایه‌گذاری وضعیت خود را بهبود بخشند یا حداقل کاری کنند که از تأثیرات افزایش تورم بر رفاه زندگی‌شان بکاهند.

مسئله کاهش ارزش پول ملی هم یکی از دلایلی است که سبب می‌شود قرض دادن و قرض گرفتن به کاری دشوار بدل شود. در این میان، «دانش» ناکافی افراد در زمینه مدیریت مالی می‌تواند زمینه را برای افزایش بدهی، ضررهای مالی و سوءاستفاده کلاهبرداران ایجاد کند. 

اگر دو، سه دهه به عقب برگردیم، می‌بینیم آن «دانش» به داشتن «شمّ اقتصادی» افراد نسبت داده می‌شد. شمّ اقتصادی این نگرش را در افراد ایجاد می‌کرد که این مسئله بیشتر چیزی ارثی یا ژنتیکی است تا اینکه آموختنی باشد. اما در ۱۰سال اخیر به‌جای این مفهوم، مفاهیمی چون «سواد مالی» و «هوش مالی» در حال رشد هستند که این ویژگی را از چیزی غیرقابل دسترس، به موضوعی دسترس‌پذیر بدل می‌کند.

سواد مالی به افراد کمک می‌کند تا دارایی‌های خود را مدیریت کنند، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری متناسب با ریسک داشته باشند و بتوانند به‌عنوان یک شهروند مسئولیت‌پذیر اقتصادی در جامعه مشارکت کنند. به‌دلیل آنکه در جهان نیز بحران‌های اقتصادی، هرچند با شدت و حدت کمتر رخ می‌دهند، دولت‌ها توجه ویژه‌تری به مسئله سواد مالی داشته‌اند، زیرا افزایش این آگاهی در جامعه می‌تواند از مسئولیت دولت‌ها در زمینه‌های مختلف اعم از رسیدگی به کلاهبرداری‌ها، هزینه‌های بهداشت و درمان و تأمین اجتماعی، رسیدگی به افراد سالخورده یا ناتوان نیازمند به کمک دولتی و... بکاهد. مضاف بر اینها براساس تحقیقات به‌نظر می‌رسد نسبتی قوی میان میزان سواد مالی و گرایش افراد به کارآفرینی وجود داشته باشد. 

میزان اهمیتی که ذکر آن به میان رفت، باعث می‌شود تا دولت‌ها برنامه‌های ویژه‌ای برای آموزش سواد و افزایش هوش مالی، به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان داشته باشند. به باور کارشناسان، سرمایه‌گذاری روی افزایش سواد و هوش مالی، خصوصاً در این بازه سنی می‌تواند به‌عنوان سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی دیده شود. زیرا جوانان امروزی در جامعه‌ای رشد می‌کنند که چشم‌انداز مالی پیچیده و مسئولیت‌های مالی شهروندان قابل‌توجه است. 

تأثیر یادگیری تجربی

نحوه توانمند کردن کودکان و نوجوانان در مدیریت هوشمندانه منابع مالی خود، یکی از موضوعاتی است که ذهن محققان و پژوهشگران این حوزه را به خود درگیر کرده است؛ اینکه چگونه می‌توان مفاهیم اولیه مدیریت مالی را در این بازه سنی پرورش داد و به گونه‌ای مؤثر روی افزایش هوش مالی آنها اثر گذاشت تا در مدیریت منابع مالی‌شان به‌شکلی عملگرا، مستقل و هوشمندانه رفتار کنند.   

تحقیقی که بااستفاده از داده‌های چند مؤسسه جهانی ازجمله گالوپ و S&P منتشر شده، تأکید می‌کند افزایش سواد مالی در جامعه می‌تواند بر آگاهی مردم از خدمات مالی و توانایی انتخاب خدمات مالی مناسب تأثیر مثبت بگذارد. چنین افرادی در زمینه بیمه و مدیریت ریسک تصمیمات فعالانه و بهتری اتخاذ می‌کنند. همچنین افرادی با درک مالی بالا در برنامه‌ریزی و پس‌انداز برای بازنشستگی بهتر عمل می‌کنند و مدیریت بدهی درست‌تری دارند و کمتر در تله بدهی یا کلاهبرداری و سوءاستفاده گرفتار می‌شوند. به‌علاوه این دسته از افراد تمایل و انگیزه بیشتری برای کارآفرینی دارند. 

تحقیق دیگری با مطالعه برنامه‌هایی که در کشورهایی چون آلمان، ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، برزیل، غنا، اسپانیا، ایتالیا و... در راستای افزایش سواد مالی کودکان و نوجوانان برنامه‌ریزی و اجرا شده، به ابعاد دیگری از آموزش سواد مالی از سنین پایین می‌پردازد. نتایج این برنامه‌ها می‌گوید هرچند بررسی عادات مالی این افراد در سال‌های پس از آموزش دشوار است، می‌توان روی این نکته صحه گذاشت که با وجود اینکه دختران در پیش‌آزمون، سطح دانش مالی کمتری نسبت به نوجوانان پسر داشته‌اند، اما پس از آموزش، دختران در مقایسه با پسران سطح پیشرفت بیشتری را نشان دادند که این موضوع می‌تواند به کاهش شکاف جنسیتی در زمینه سواد مالی و در نتیجه بهره‌مندی زنان از رفاه بیشتر کمک کند. 

نکته دیگری که در این مطالعه جلب‌توجه می‌کند، تأثیر «یادگیری تجربی» در محیط‌های شبیه‌سازی‌شده بر افزایش سواد مالی و موفقیت برنامه‌های آموزشی در این زمینه است. یادگیری تجربی می‌تواند کودکان و نوجوانان را با مفاهیم اساسی برنامه‌ریزی مالی آشنا کند و چگونگی کاربرد این مفاهیم را در زندگی روزمره نشان دهد. تجربه واقعی در کنار آموزش این قابلیت را دارد که به درونی‌شدن مهارت‌ها بینجامد.

همچنین یادگیری تجربی می‌تواند بر میزان استقلال، شایستگی (احساس مؤثر بودن در تعامل مداوم با محیط اجتماعی) و خودکارآمدی کودکان و نوجوانان اثر مثبت بگذارد. برای یادگیری تجربی سواد مالی، از ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود؛ از ابزارهایی که کودکان و نوجوانان ضمن داشتن آزادی عمل و استقلال لازم بتوانند تحت نظر والدین با مفاهیم اولیه سواد مالی و اثرگذاری آن در زندگی خود آشنا شوند تا برنامه‌هایی که محیط‌های سرمایه‌گذاری چون بازار بورس را برای این رده سنی شبیه‌سازی می‌کنند و... یکی از ابزارهایی که در ایران با هدف آشنایی کودکان و نوجوانان با مفاهیم اولیه سواد مالی ایجاد شده، بلوجونیور است.

یادگیری مدیریت مالی

شرایط رکود و همزمان تورم دو رقمی که سال‌هاست مردم ایران تحت سیطره آن زندگی می‌کنند، باعث شده یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های خانواده‌ها، آینده مالی فرزندان‌شان باشد. فرزندانی که ممکن است با ادامه این شرایط و فقدان دانش کافی در زمینه سواد مالی، در بزرگسالی در تله بدهی و فقر گرفتار شوند. استفاده از ابزارهایی که در سنین پایین آنها را با مفهوم پول در دنیای واقعی، پس‌انداز، پاداش و... آشنا می‌کند، به تقویت استقلال، اعتمادبه‌نفس و مسئولیت‌پذیری فرزندان می‌انجامد.

بلوجونیور با نگاه به همین معضلات و نیازمندی‌ها کار خود را آغاز کرده است. این محصول که به بلوبانک سامان تعلق دارد، برای بازه سنی 7 تا 18 سال طراحی شده است. این محصول اپلیکیشنی مخصوص فرزندان و یکی هم مخصوص والدین دارد تا بتوانند بر عملکرد مالی فرزندان خود نظارت داشته باشند.

یکی از مفاهیم اولیه‌ای که این اپ روی آن دست می‌گذارد، مسئله نظم و مدیریت مالی است. در این اپلیکیشن والدین می‌توانند در فواصل زمانی مشخص و دلخواه، پول توجیبی را به حساب بلوجونیور فرزند خود واریز کنند تا فرزندان خود مدیریت حساب بانکی‌شان را متقبل شوند. درحالی‌که فرزندان استقلال عمل دارند و می‌توانند مدیریت مالی خود را با آزمون و خطا و تحلیل الگوهای مصرف پیش ببرند، والدین نیز به گزارش تراکنش‌های مالی آنها دسترسی دارند و از هزینه‌کردشان آگاه‌اند.

تجربه داشتن حساب بانکی و استفاده از خدمات بانکداری دیجیتال از سنین پایین، کودکان و نوجوانان را نسبت به اهمیت مسائل مالی آگاه و حساس می‌کند و آنها می‌توانند در محیطی که اشتباه در آن همراه با عواقب سنگین و جبران‌ناپذیر نیست، به یادگیری نحوه مدیریت مالی حساب خود بپردازند.

گزارش‌های مالی دقیق و شفافی که بلوجونیور در اختیار والدین و فرزندان قرار می‌دهد، می‌تواند الگوهای خرج‌کردن را مشخص کند. این ویژگی که در بلو بانک سامان نیز در دسترس کاربران قرار دارد، تلاش دارد تا با نشان دادن میزان و محل هزینه‌ها، به افراد در مدیریت بودجه ماهانه و یافتن امکان‌های پس‌انداز کمک کند.

در بلوجونیور نیز این ویژگی تکرار شده و تمام تراکنش‌ها، اعم از خرید حضوری یا اینترنتی و برداشت و انتقال وجه در این گزارش‌های مالی خود را نشان می‌دهند. این گزارش‌ها علاوه بر اینکه به والدین کمک می‌کند بر وضعیت مالی فرزند خود نظارت داشته باشند، این امکان را نیز به کودکان و نوجوانان می‌دهد تا با نگاهی به نحوه خرج کردن و هزینه‌های خود و تحلیل الگوهای مصرف، بتوانند به‌مرور توانایی خود را در برنامه‌ریزی مالی بهبود بخشند. 

قلکی برای پس‌انداز

به باور کارشناسان، رابطه معناداری میان میزان پس‌انداز افراد و سطح سواد مالی‌شان وجود دارد. این سواد مالی البته ممکن است به فراخور موقعیت افراد از طریق تجربه، کنجکاوی و علاقه‌مندی شخصی، تحصیلات، خانواده و... به دست آید. احتمالاً بسیاری از ما با والدینی مواجه شده‌ایم که فرزندان بالغ خود را که وارد بازار کار شده‌اند، به پرهیز از خرج‌های نابجا و پس‌انداز کردن درآمد خود تشویق می‌کنند. این موضوع معمولاً یکی از اختلافات رایج خانواده‌ها و فرزندان است. اما اگر این تشویق و آموزش از سنین پایین‌تر آغاز شود، براساس تحقیقات، نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود. 

لیست درخواست‌های کودکان و نوجوانان از والدین‌شان بی‌انتهاست. فرزندان هر روز با امکانات و محصولات جدیدی آشنا می‌شوند که برایشان جذابیت دارد و می‌خواهند همه آنها را داشته باشند. بر این اساس سپردن وظیفه دستیابی به بخشی از این خواسته‌ها به فرزندان از مسیر پس‌انداز می‌تواند به آنها کمک کند تا درگیری بیشتری با مسئله برنامه‌ریزی مالی و پس‌انداز داشته باشند و همزمان خودکارآمدی را در آنها تقویت کند.

بلوجونیور با ایجاد ویژگی قلک و بازتعریف مفهومی قدیمی در قالب اپلیکیشن، امکان هدف‌گذاری و پس‌انداز را برای کودکان و نوجوانان فراهم کرده است. در این اپ بچه‌ها می‌توانند قلک خود را برای خرید اسباب‌بازی، کتاب یا هر وسیله دیگری تعریف کنند و بخشی از پول توجیبی خود را برای دستیابی به این هدف در قلک نگه دارند. این روش علاوه بر اینکه لذت دستیابی به خواسته‌ها از طریق برنامه‌ریزی مالی و پس‌انداز را به کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد، به رشد حس استقلال و اعتمادبه‌نفس نیز کمک می‌کند.

مشارکت و پاداش

پذیرفتن مسئولیت و انجام آن، یکی از موارد مهمی است که والدین تلاش می‌کنند به نحوی آن را در فرزندان خود ایجاد کرده یا رشد و توسعه دهند. معمولاً این مسیر پرفراز‌و‌نشیب است و با چالش‌های متعدد و گاه مقاومت فرزندان همراه می‌شود. اما چگونه می‌توان با کمترین میزان اصطکاک، استقلال و مسئولیت‌پذیری را در فرزندان افزایش داد؟ یکی از روش‌هایی که بلوجونیور نیز در اپلیکیشن خود آن را تعریف کرده، دادن پاداش متناسب برای انجام کارهایی است که در بیشتر مواقع محل اختلاف میان والدین و فرزندان است.

مشارکت در امور خانه، پیشرفت در حوزه‌های تحصیلی، هنری، ورزشی و... و مواردی از این دست، موضوعاتی هستند که والدین می‌توانند برای هر‌کدام پاداشی در نظر بگیرند که در صورت انجام آنها، پول به حساب فرزندان واریز شود. فرزندان از طریق این اپ متوجه می‌شوند که بابت کدام رفتارشان پاداش دریافت کرده‌اند و تشویق می‌شوند که به شکل مرتب آن رفتارها را تکرار کنند. والدین این امکان را دارند تا با واریز پاداش‌ها به قلک کودکان و نوجوانان خود، آنها را در رسیدن هرچه سریع‌تر به هدف‌گذاری‌های خریدشان یاری کنند.

تجربه واقعی بانکداری دیجیتال

نکته مهم دیگری که در مورد بلوجونیور وجود دارد، نزدیک کردن هرچه بیشتر تجربه استفاده از بلوجونیور به فضای واقعی بانکداری دیجیتال برای بزرگسالان است. همان‌طور که بلوبانک سامان بدون مراجعه حضوری و از طریق درخواست در اپلیکیشن کارت افراد را صادر کرده و به آدرس آنها ارسال می‌کند، برای بلوجونیور نیز این امکان در نظر گرفته شده تا در کنار همه مزایایی که در اپ وجود دارد، داشتن کارت فیزیکی، تجربه داشتن یک حساب بانکی واقعی را برای کودکان و نوجوانان تکمیل کند.

این کارت‌های فیزیکی با نگاه به بازه سنی دارندگان حساب بلوجونیور در طرح‌های متنوع و جذاب در دسترس است و افراد می‌توانند طرح مورد نظرشان را خود انتخاب کنند. بلوجونیور برای ترویج فرهنگ بانکداری دیجیتال، گزینه دعوت از دوستان را که در بلوبانک سامان نیز فعال است، به این اپلیکیشن خود اضافه کرده است. هر کاربر یک کد دعوت اختصاصی دارد که می‌تواند آن را از طریق پیامک، شبکه‌های اجتماعی یا ایمیل با دوستان خود به اشتراک بگذارد. چنانچه با این کد دعوت، افراد به بلوجونیور بپیوندند، به حساب فرزند پاداش نقدی واریز می‌شود. این قابلیت باعث می‌شود تا کودکان و نوجوانان سایر همسالان خود را به داشتن این تجربه مالی دعوت کنند.

فرار از تله فقر

فراهم آوردن محیطی امن و ساده که در آن کودکان به یادگیری تجربی مهارت‌های مالی اولیه می‌پردازند و والدین می‌توانند به‌شکلی جامع روی آن نظارت داشته باشند، بدون اینکه به استقلال و خودکارآمدی فرزندان ضربه‌ای وارد کنند، کاری است که بلوجونیور تلاش کرده انجام دهد. به‌طور کلی شهروند مسئولیت‌پذیر که با اصول برنامه‌ریزی مالی آشناست و استقلال و مسئولیت‌پذیری را از سنین پایین تجربه کرده، در جهت افزایش سطح سواد مالی خود در سال‌های بزرگسالی نیز تلاش می‌کند.

شهروندی که از کودکی آموزش دیده تا آگاهانه در مورد مسائل مالی تصمیم بگیرد، در دوران بزرگسالی نیز تمایل بیشتری به کارآفرینی دارد، همواره میزان مطمئنی از درآمد خود را به‌عنوان پس‌انداز نگه می‌دارد و برای کاهش ریسک‌های خود از ابزارهای مناسب کمک می‌گیرد. در چنین افرادی احتمال از‌دست‌دادن سرمایه و گیر کردن در تله فقر کمتر خواهد بود.