حکمـرانـی ابـرهـا چطور جهـان را تغییـر داده‏ است؟

مروری بر سرویس ابری در ایران و جهان

نازنین افتخار

روزنامه‌نگار فناوری

چقدر پیش آمده که اپلیکیشن خدمات بانکی خودتان را باز کنید تا پولی را کارت به کارت کنید بعد از خودتان بپرسید که اطلاعات کارت‌های‌تان کجا ذخیره می‌شود؟ یا اینکه اینستاگرام را باز کنید و عکس یک دورهمی با دوستان‌تان را آپلود کنید و بعد این فکر دوباره در سرتان جان بگیرد که این فضای مجازی چطور عکسی در گوشی شما را در معرض دید همگان قرار می‌دهد؟ یا احتمالا صدها تجربه و سوال مشابه از استفاده روزمره از تکنولوژی‌هایی که حالا برا‌یمان ابزار هر روزه گذران زندگی شده‌اند، مثل دیدن فیلم و سریال در بسترهای نمایش‌خانگی، بازی‌های آنلاین و چه‌وچه که همه این سوال تکراری را زنده می‌کند که چطور این زندگی امروز به شکلی که آن را می‌گذرانیم برای‌مان ممکن شده است؟ در یک پاسخ کوتاه می‌شود گفت که همه این شگفتی‌های روزمره، زیر سر ابرهاست. رایانش ابری که اسمش را در دههٔ اخیر در ایران زیاد می‌شنویم، جهان را زیر و رو کرده و به‌عنوان یکی از ارکان اصلی انقلاب صنعتی چهارم شناخته می‌شود. به گزارش مرکز تحقیقات بازار بیزینس فورچون، ارزش بازار جهانی صنعت رایانش ابری در جهان در سال 2022 به حدود 570میلیارد دلار رسیده و آمار و ارقام جهانی پیش‌بینی می‌کنند که این عدد تا ۷سال دیگر معادل سال ۲۰۳۰، به بیش‌از 2هزار و 432میلیارد دلار برسد. با این وجود رشد این صنعت در ایران با موانع زیادی رو‌به‌رو بوده و هنوز با وجود مزایایی که برای کاربران دارد، چنانکه باید، پیشرفت نکرده است.

ابر، سرویس ابری، دیتاسنتر، شبکه توزیع شده محتوا و هزار اصطلاح دیگر که این روزها زیاد به گوش‌مان می‌خورد و هیچ از آنها سر در نمی‌آوریم، فناوری‌هایی هستند که اهل فن می‌گویند دنیای تکنولوژی را زیر و رو کرده‌اند. اما آنها از چه حرف می‌زنند؟

برای اینکه پاسخ این پرسش را بدانیم یک راه بیشتر نداریم آن هم اینکه بدانیم اساساً ساختار فنی اینترنت چگونه کار می‌کند؟ ساختاری که برای یک جست‌وجوی ساده مثلا در بستر گوگل، پشت‌صحنه پیچیده‌ای را طی می‌کند. دانشگاه استنفورد درباره این فرآیند می‌گوید که برای یک جست‌وجوی فرضی، شبکه‌های دوربُردی از فیبرهای نوری که به ستون‌فقرات اینترنت مشهورند، کیلومترها از ما فاصله دارند و شاید آن سر دنیا باشند، داده‌ها را بین مراکز داده و مصرف‌کنندگان جابه‌جا می‌کنند. در این مسیر ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت که به ISPها مشهورند، با اتصال به این شبکه‌ها، ازطریق روترها با آدرس‌های اختصاصی ما یا همان IP سروکار دارند و از گم‌شدن اطلاعات‌مان در دریای شبکه اینترنت جلوگیری می‌کنند. سپس دوباره از مسیر یک یا چند روتر، اطلاعات درخواستی ما را به شبکه اینترنت خانگی می‌رسانند. اگر بخواهیم راحت‌تر این مسیر را توضیح دهیم، باید بگوییم که درخواست‌های ما دست بلدِراه‌هایی می‌افتند که اطلاعاتی که ما به آنها می‌دهیم را بررسی می‌کنند، دقیقا می‌دانند باید حواس‌شان به چه چیزهایی باشد و ما را دقیقا به همان جایی که می‌خواهیم، می‌رسانند.

در طراحی همین ساختار فنی، سرعت اینترنت و تاخیرها و کندی‌های آن معنا پیدا می‌کند. بسته به کیفیت تجهیزات و فاصله کاربر نهایی با مراکز داده، کیفیت ارتباط و تاخیرهای اینترنت، تاثیر می‌پذیرد. همچنین هرچقدر روترهای بیشتری در این ساختار تعریف شود، ارسال اطلاعات با تاخیر بیشتری روبه‌رو می‌شود. به‌بیان‌دیگر هرچه ساختار طراحی‌شده برای اینترنت، سلسله‌مراتبی‌تر باشد یا بلدِ‌راه‌های بیشتری بین راه باشند، تاخیر ناشی از کیفیت تجهیزات بیشتر احساس می‌شود.

جایی میان ابرها

حالا این اطلاعات پایه، چه ربطی به رایانش ابری دارد؟ پیدایش مفهومی به‌نام ابر که تصورمان از آن براساس تعاریف علمی بخار آب متراکم موجود در هواست، به علوم کامپیوتر و اینترنت چه کار دارد؟ شاید همین تعریفی که از ابرهای بالای سرمان داریم برای ارائه تصویری ساده‌سازی شده از معنای کاری که رایانش ابری می‌کند، بد نباشد.

درواقع داده‌های ما به‌شکل متراکم در بستر ابر ذخیره می‌شوند و کاربران از هر نقطه‌ای بدون نیاز به حضور در مکانی خاص یا دسترسی به کامپیوتر شخصی در لحظه می‌توانند فقط با اتصال به اینترنت به آنچه نیاز دارند، دست یابند. کارکرد ابرها اما فقط به ذخیره‌سازی داده‌ها محدود نمی‌شود. در کنار این قابلیت، رایانش ابری می‌تواند داده‌های یک فرد یا یک کسب‌و‌کار را روی وب همگام‌سازی کند. این یعنی یک کسب‌وکار، حجم عظیمی از داده‌ را پردازش می‌کند تا با استفاده از یک اتصال آنلاین، سرویسی را ارائه دهد. به زبان ساده استفاده از فناوری نوآورانه رایانش ابری یعنی دسترسی سریع و در لحظه به اینترنت در هر مکان و هر زمان با کمترین مشکلات تعاملی با ارائه‌دهنده سرویس، برای استفاده از هر داده‌ و برنامه کاربردی که می‌خواهیم به آن دسترسی داشته باشیم و نیازمان را رفع کنیم.

چه بر ابرها گذشت؟

برای اینکه بهتر این مفهوم را بفهمیم، دانستن تاریخچه این فناوری خالی از لطف نیست. سرگذشتی که اتفاقاً به سال‌های پا گرفتن اینترنت در اوایل دهه ۷۰ میلادی باز می‌گردد، وقتی که سازمان پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته وزارت دفاع ایالات‌متحده آمریکا یا همان DARPA بودجه‌ای ۲میلیون دلاری را برای توسعه پروژه‌ای تحقیقاتی به‌نام MAC صرف کرد. آنطور که در دایره‌المعارف بریتانیکا آمده، این پروژه‌ قرار بود با توسعه و زیرساختی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، امکان جابه‌جایی داده‌ها از نقاط مختلف بین کامپیوترها و کاربران مختلف از یک بستر را فراهم کند. در همین زمان جی.سی.آر لیکلایدر، دانشمند علوم کامپیوتر به سرش زد که برای پیشبرد این پروژه از روشی استفاده کند که به چندین و چند کاربر به‌طور همزمان اجازه دهد ازطریق شبکه به یک سیستم کامپیوتری واحد دسترسی داشته باشند. این اولین نمونه ابتدایی چیزی بود که بعدها به‌عنوان رایانش ابری شناخته شد. البه این ایده بعدها پرورانده شد و شکلی مجازی‌تر به خود گرفت و به‌مرور تبدیل به زیرساختی شد که امکان دسترسی در لحظه به محتوای موردنظر کاربران را فراهم می‌کند.

دگردیسی دنیای فناوری با انفجار ابری

وقتی به این دوران رسیدیم دیگر 40سالی از ایده‌پردازی‌های اولیه گذشته بود و از سال 2002 میلادی به‌مرور کسب‌وکارها متوجه شده بودند که استفاده از نوآوری رایانش ابری به‌عنوان یک فناوری زیرساختی می‌تواند برای فعالیت آنها یک ارزش‌افزوده‌ باشد. چراکه این زیرساخت امکان ارائه تجربه کاربری بهتر برای مخاطبان کسب‌وکارها را ازطریق بسترهای نوآورانه فراهم می‌کرد. اینجا بود که بذر انقلابی که سال‌ها پیش کاشته شده بود، نه‌فقط جوانه زد بلکه به‌سرعت نور مثل لوبیای سحرآمیز قد کشید و دومینوی شرکت‌هایی که کسب‌وکارشان را به بستر ابری منتقل می‌کردند تا خدمات متنوع‌تری به مخاطبان‌شان ارائه دهند، پا گرفت.

به گزارش پایگاه آموزشی دیتا وِرسیتی، آمازون، کسب‌وکار خدمات خرده‌فروشی اولین شرکتی بود که در سال 2002 ریسک انتقال 10درصد از ظرفیت کسب‌وکار خود بر ابرها را پذیرفت. این شرکت پس از این تصمیم تاریخی توانست با استفاده از مدل زیرساخت محاسبات ابری، بخشی از مشکلاتش را حل کند و درواقع از ظرفیت رایانه‌هایش به شکل موثرتری استفاده کند. انتشار عمومی نتیجه همین تصمیم کافی بود که سایر سازمان‌های بزرگ هم از آمازون الگوبرداری کنند.

چهار سال بعد یعنی در سال 2006، آمازون خدمات وبش را راه‌اندازی کرد و به سایر وب‌سایت‌ها یا مشتریان، خدمات آنلاین کسب‌وکار ازجمله انواع خدمات مبتنی بر ابر ازجمله ذخیره‌سازی، محاسبات ابری و... ارائه داد. همچنین با راه‌اندازی Elastic Compute Cloud یا به اختصار EC2 به افراد و صاحبان کسب‌وکار اجازه داد تا رایانه‌های مجازی اجاره کنند و از برنامه‌های کاربردی به‌نفع هدف کسب‌وکارشان استفاده کنند.

در همان سال گوگل خدمات Google Docs را راه‌اندازی کرد که به افراد اجازه می‌دهد متون و اسناد خود را در آن ذخیره و ویرایش و آنها را به بسترهای وبلاگ‌نویسی منتقل کنند. مزیت این سرویس نسبت به مشابهانش این است که متون خروجی با برنامه محبوب مایکروسافت ورد هم سازگار هستند. بعد از گوگل داکس سروکله Google Spreadsheets که یک برنامه مبتنی بر اینترنت و مشابه اکسل است، پیدا شد. برنامه‌ای که به کاربران اجازه می‌دهد صفحات اکسل را توسعه، به‌روز‌رسانی و ویرایش کنند و داده‌ها را به‌صورت آنلاین به اشتراک بگذارند. در سال 2007، شرکت چندملیتی دستگاه‌های کسب‌وکار یا همان IBM، با همکاری گوگل و چندین دانشگاه با هم متحد شدند تا یک مزرعه سرور برای پروژه‌های تحقیقاتی ایجاد کنند که هم به پردازنده‌های سریع، هم به مجموعه داده‌های عظیم دسترسی پیدا کنند. سال 2007 همچنین سالی بود که نتفلیکس، سرویس پخش ویدئویی خود را با استفاده از فضای ابری راه‌اندازی کرد و به‌سرعت به یکی از پرمخاطب‌ترین شبکه‌های نمایش‌خانگی تبدیل شد.

رایانش ابری چگونه کار می‌کند؟

برای درک بهتر نحوه عملکرد این فناوری، باید بدانیم که بسته به اینکه این فناوری در یک کسب‌وکار چطور پیاده‌سازی ‌شده، نحوه عملکردش هم متفاوت است. به گزارش زومیت، به‌طورکلی رایانش ابری، سه مدل پیاده‌سازی دارد. سنتی‌ و قدیمی‌ترین نحوه مواجهه با ابرها، استفاده از ابر عمومی است. یعنی مدلی که سرور وب‌سایت‌ها را فارغ از میزان نیاز زیرساختی‌شان در یک مرکز داده مستقر می‌کرد. با پیدایش فناوری ابری، صاحبان کسب‌وکار به‌جای اجاره‌ مستقیم سرور از دیتاسنترها، منابع موردنظر خود را به‌میزان نیاز از ارائه‌دهندگان سرویس ابر عمومی تهیه می‌کنند. به‌این‌ترتیب صاحبان کسب‌وکار در لحظه هر میزان منبعی که نیاز داشته باشند را استفاده و به‌ میزان مصرف خود، هزینه پرداخت می‌کنند. در ابر عمومی زیرساخت‌ها مانند سرورهای فیزیکی و فضای ذخیره‌سازی به‌‌شکل مشترک ازسوی کسب‌وکارها مورد استفاده قرار می‌گیرند. انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری بالا، نبود نیاز به نگهداری و قیمت‌ مناسب از مزایای ابر عمومی است. ابر عمومی محبوب‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مدل سرویس ابری است. از ارائه‌دهندگان این نوع ابر می‌توان به مایکروسافت آژور، آمازون وب سرویس (AWS) و گوگل کلاد پلتفرم اشاره کرد.

با وجود اینکه سرویس‌ ابر‌های عمومی امنیت داده‌های کسب‌وکارها را تا حد قابل‌قبولی تامین می‌کنند، اما حساسیت برخی نهادها و کسب‌وکارها بر داده‌های‌شان، همچنین تمایل آنها به داشتن منابع سخت‌افزاری اختصاصی، منجر به توسعه و پیاده‌سازی سرویس ابرهای خصوصی شد. ابر خصوصی به سرویس ابری گفته می‌شود که با سازمان‌های دیگر مشترک نیست و به‌صورت انحصاری به یک سازمان ارائه شده است. سازمان‌ها با ابر خصوصی می‌توانند از تمام مزایای رایانش ابری، بدون نیاز به اشتراک‌گذاری منابع سخت‌افزاری با سازمان‌های دیگر برخوردار شوند. ابر خصوصی می‌تواند داخل یک سازمان باشد یا از راه دور کنترل شود و دسترسی به آن ازطریق اینترنت امکان‌پذیر باشد. معمولاً حساسیت‌ داده‌ها، نیاز به کنترل و امنیت بیشتر و حجم بالای نیاز زیرساختی کسب‌وکارهای بزرگ، صنایع دولتی، بانک‌ها و سازمان‌های دولتی را به‌سمت استقرار ابر خصوصی برای رفع نیاز‌های‌شان می‌کشاند. شرکت‌هایی مانند AWS، مایکروسافت و Open Stack در توسعه ابرهای خصوصی کاربردی هم خودی نشان داده‌اند.

مدل سوم پیاده‌سازی هم ترکیبی از دو مدل عمومی و خصوصی است که به‌نام ابر هیبریدی شناخته می‌شود و ازطریق اینترنت و شبکه‌های خصوصی مجازی، اتصال لازم را برقرار می‌کند. شرکت‌ها می‌توانند برای برنامه‌ها و داده‌های حساس خود از ابر خصوصی و برای کنترل حجم کاری از ابر عمومی استفاده کنند. هدف ابر هیبریدی اما ایجاد یک محیط خودکار و یکپارچه است که از مزایای زیرساخت ابر عمومی، همچنین امنیت حریم داده‌ای ابر خصوصی استفاده کند.

ابرها چه سرویس‌هایی ارائه می‌دهند؟

با همه این تفاسیر مهم‌ترین چیزی که باید برای استفاده از ابرها بدانیم این است که این فناوری پر سروصدا، دقیقا چه خدماتی ارائه می‌دهد؟ تقریبا هر سرویسی که ازطریق ابرها ارائه می‌شود در یکی از سه گروه «نرم‌افزار به‌عنوان سرویس» به‌اختصار SaaS، «پلتفرم به‌عنوان سرویس» به‌اختصار PaaS و «زیرساخت به‌عنوان سرویس» به‌اختصار IaaS می‌گنجد.

به گزارش زومیت، زیرساخت به‌عنوان سرویس IaaS، نوعی سرویس رایانش ابری است که منابع ضروری، ذخیره‌سازی و محاسباتی را بر مبنای تقاضا در اختیار کاربرها قرار می‌دهد. با انتقال زیرساخت به IaaS می‌توان در هزینه‌ی نگهداری دیتاسنترهای محلی، همچنین سخت‌افزار صرفه‌جویی کرد. IaaS همچنین هزینه، پیچیدگی خرید و مدیریت سرورهای فیزیکی و زیرساخت‌های دیتاسنتر را کاهش می‌دهد. کاربر با IaaS، مسئولیت مدیریت همه‌چیز از سیستم‌عامل تا داده‌ها، اپلیکیشن‌ها و... را برعهده دارد. ارائه‌کننده‌ی سرویس وظایف دیگری مثل مجازی‌سازی، مسئولیت سرورها، ذخیره‌سازی و شبکه‌سازی را دارد. کاربران هم براساس منابعی که به‌کار می‌برند مثل حافظه، پهنا‌ی باند و… هزینه پرداخت می‌کنند. سرویس‌های وب آمازون و مایکروسافت آژور ازجمله نمونه‌های محصولات IaaS به‌شمار می‌روند.

اگر ابر قرار باشد خدمت پلتفرم به‌عنوان سرویس (PaaS) را ارائه دهد، می‌تواند در استقرار اپلیکیشن، نیاز به خرید و مدیریت سرور و... کمک‌حال صاحب کسب‌وکار باشد و محیطی را برای توسعه، تست و میزبانی اپلیکیشن‌ها در اختیار کاربرها قرار دهد. همچنین در این حالت مقیاس‌پذیری افقی اپلیکیشن به‌شکل خودکار انجام می‌شود. بنابراین PaaS به‌نوعی صاحب کسب‌وکار را از نگهداری و مدیریت سرور بی‌نیاز می‌کند. کاربر در این بین، مسئولیت مدیریت داده‌ها و نرم‌افزار خود را برعهده دارد و ارائه‌دهنده‌ی سرویس، مسئولیت‌های دیگری مثل میزبانی سخت‌افزار و نرم‌افزار روی زیرساخت خود را انجام می‌دهد. از نمونه‌های PaaS می‌توان به Google App Engine یا AWS ECS و Heroku اشاره کرد.

نرم‌افزار به‌عنوان سرویس یا SaaS، یک مدل توزیع نرم‌افزاری است که غالباً بر بستر ابر و با مدل پرداخت اشتراک ارائه‌ می‌شود. این سرویس‌ها معمولا روی اینترنت در اختیار کاربران نهایی قرار می‌گیرند تا کاربر برای دسترسی به آنها نیازی به نصب نرم‌افزار روی دستگاه خود نداشته باشد. در مدل نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، کاربرها به‌جای پرداخت هزینه برای خرید و نصب نرم‌افزار، هزینه اشتراک‌هایی را برای خرید برنامه‌ی دلخواه خود می‌پردازند. برخی از سرویس‌های محبوب SaaS شامل مایکروسافت ۳۶۵ و دراپ‌باکس و مشابه آن می‌شوند. مدل SaaS برای کسب‌وکارهای کوچکی که فاقد منابع مالی یا IT برای توسعه‌ جدیدترین و بهترین راه‌حل‌ها هستند، مفید است. با این مدل کاربران لازم نیست نگرانی‌های مالی یا کمبود نیروی انسانی داشته باشند.

اقتصاد بازار کلاد چطور است؟

به گزارش مرکز تحقیقات بازار بیزینس فورچون، ارزش بازار جهانی صنعت رایانش ابری در جهان، در سال 2022 به حدود 570میلیارد دلار رسیده و آمار و ارقام جهانی پیش‌بینی می‌کنند که این عدد تا ۷سال دیگر معادل سال ۲۰۳۰، به بیش‌از 2هزار و 432میلیارد دلار برسد. این گزارش که صنعت رایانش ابری را از سال 2019 تا سال 2023 مطالعه، سپس تا سال 2030 آینده‌نگری کرده است، می‌گوید صنعت کلاد از سال 2019 تا به‌امروز با نرخ ترکیبی رشد سالیانه 20درصد در جهان، روندی صعودی داشته است. این گزارش پیش‌بینی می‌کند که حداقل تا 7سال دیگر نیز این وضعیت ادامه داشته باشد. براساس این گزارش همه‌گیری ویروس کرونا تاثیر جدی بر استفاده از اینترنت و تجارت الکترونیک داشته و این موضوع خود بر شکل‌گیری روند رو به رشد این صنعت بی‌تاثیر نیست.

گزارش دیگری از سایت معتبر Statista، می‌گوید که هرچند رشد سرویس‌های ابری بسیار سریع بوده اما هنوز این سرویس‌ها سهم اندکی از سرویس‌های جهانی IT دارند. بااین‌وجود چنانچه استیستا از برآوردهای گروه تحقیقاتی سینرژی خبر داده، آمازون هنوز پس از گذشت 21سال، سردمدار درآمد از زیرساخت‌های ابری است. پس ازآن در سه‌ماهه دوم سال 2023، مایکروسافت و گوگل تقریباً دوسوم درآمد زیرساخت‌های ابری را به خود اختصاص داده‌ و تقریباً 80درصد باقیمانده بازار بین هشت ارائه‌دهنده بزرگ تقسیم شده است.

ایران کجای این ماجراست؟

از آنجایی که مسئله ارائه آمار دقیق یکپارچه در کشور همیشه پررنگ است، هیچ گزارش رسمی، دقیق و یکپارچه‌ای از ارزش صنعت رایانش ابری در ایران وجود ندارد. اما گمانه‌زنی‌هایی ازسوی فعالان بخش خصوصی و دولتی درباره حجم و ارزش این بازار شده است. طبق آخرین شماره ماهنامه پیوست در گفت‌وگو با «پویا پیرحسینلو»، مدیرعامل ابر آروان، نرخ سازگاری کاربران و سازمان‌ها با خدمات سرویس به‌عنوان زیرساخت ابری را بین 10 تا 15درصد تخمین زده و گفته که محاسبه حجم بازار دشوار بوده، چراکه میزان استفاده بخشی از بازار به‌ویژه هلدینگ‌های بزرگ از خدمات ابری، نامشخص است. بااین‌وجود به گفته او اگر فروش بازیگران این حوزه را با هم جمع کنیم و با فرض حدود درآمدی احتمالی برای آن بخش پنهان، احتمالا این بازار حدود ۷۰۰میلیارد تومان ارزش داشته باشد.

همچنین براساس تحقیقات بازار ابر آروان در مردادماه سال ۱۴۰۱، کمتر از نیمی از وب‌سایت‌های ایرانی برابر ۳۱ تا ۳۲درصد وب‌سایت‌ها از سرویس‌های ابری استفاده می‌کنند. به‌علاوه بین ۴۰ تا ۵۷درصد کاربران نهایی از خدمات آنلاین ابری بهره می‌برند. این پژوهش همچنین نشان می‌دهد که اقبال کسب‌وکارهای ایرانی بیشتر به خدمات ابری داخلی است و بین ۱۶ تا ۱۸درصد آنها از خدمات ابری سرویس‌های داخلی استفاده می‌کنند. در مقابل فقط بین ۱۴ تا ۱۵درصد وب‌سایت‌های داخلی، سرویس‌های ابری خارجی را به‌کار می‌گیرند.

بااین‌حال هنوز بیش‌از نیمی از وب‌سایت‌های ایرانی یعنی حدود ۶۸ تا ۶۹درصد آنها به‌شکل سنتی میزبانی می‌شوند. همچنین بین ۴۳ تا ۶۰درصد کاربران نهایی روش‌های سنتی را به خدمات آنلاین و ابری ترجیح داده‌اند. پژوهشگران این گزارش معتقدند، علت تمایل وب‌سایت‌های ایرانی به استفاده از خدمات میزبانی سنتی، قدمت بیشتر این خدمات به‌‌نسبت سرویس‌های ابری است. همچنین از آنجایی که اکثر وب‌سایت‌های ایرانی، ماهیت تجاری ندارند، به امکانات کمتری نیاز دارند و به‌همین‌دلیل ارائه‌دهندگان خدمات سنتی هاستینگ می‌توانند نیاز آنها را رفع کنند.

همچنین ابر آروان در پژوهش دیگری در شهریورماه سال گذشته، درباره سهم سرویس‌های CDN و DNS سرویس‌دهندگان ابر عمومی (Public Cloud) از دامنه‌های ایرانی گفته است که حدود ۵۶درصد وب‌سایت‌های ایرانی با رتبه‌ی جهانی زیر یک‌میلیون از CDN و DNS ابری استفاده می‌کنند. براساس این پژوهش، خدمات غیر‌ابری و میزبانی سنتی حدود ۴۴درصد وب‌سایت‌ها را در بر می‌گیرد. همچنین حدود ۵۹درصد کاربران نهایی خدمات آنلاین از CDN و DNS ابری و حدود ۴۱درصد آنها از خدمات غیرابری بهره می‌برند.

توسعه کند ابرها در ایران

حالا دیگر دودهه از تصمیم دولت برای ایجاد دیتاسنترها و ابری‌کردن فضای کسب‌وکار می‌گذرد ولی به گفته فعالان بخش خصوصی، هنوز بخش قابل‌توجهی از صاحبان کسب‌وکار به شبکه‌های ابری جذب نشده‌اند. این درحالی‌است که به‌لحاظ فنی، توسعه فضای ابری و دیتاسنترها، باعث تسریع دسترسی به اطلاعات و کاهش هزینه‌های مردم می‌شود. اما تاکید سیاست‌گذاران به تشکیل شبکه‌ملی اطلاعات همپای ایجاد دیتاسنترها و ارائه خدمات ابری و ورود شورایعالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و زیرمجموعه‌های‌شان به این موضوع و نهایتاً ضربه سهمگین قطع اینترنت، ایده‌ای که ذاتاً در پی توسعه بود را به ضدخودش بدل کرد.

درواقع توالی این اتفاقات این‌باور را بین مردم به‌وجود آورده که توسعه دیتاسنترها و شرکت‌های ابری، زمینه‌سازی برای قطع ارتباطات جهانی و محدودکردن کاربران ایرانی به ارتباطات داخلی است. در مقابل هم تراز با سیاست‌های داخلی، تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا باعث شده، شرکت‌های ابری مطرح دنیا از ارائه خدمات به کاربران ایرانی خودداری کنند. همچنین آمریکا با تحریم‌ کسب‌وکارهای ابری داخلی به‌بهانه محدودسازی دسترسی مردم به اینترنت، درواقع کاربران ایرانی و اقتصاد دیجیتال را دوجانبه تحت‌فشار قرار داده است.

در همین رابطه ادعای سال گذشته 3رسانه آلمانی درباره نقش ابر آروان در قطعی اینترنت ایران هم بر کندی سرعت توسعه صنعت رایانش ابری، بیش‌از‌پیش تاثیر گذاشته است.

همه این ادعاها در‌حالی مطرح شده که گلوگاه ورود و خروج ترافیک به کشور منحصراً به دولت تعلق دارد و می‌توان گفت دولت است که به صلاحدید خودش، هر زمانی که بخواهد، به‌واسطه شرکت ارتباطات زیرساخت، می‌تواند اینترنت را محدود یا قطع کند. به‌علاوه شرکت‌های ابری در همه‌‌جای دنیا مصرف‌کننده‌ اینترنت هستند. چنانچه جایگاه شرکت‌های ابری در ساختار اینترنت ایران هم به روشنی نشان می‌دهد که این شرکت‌ها، اینترنت را از تامین‌کنندگان و اپراتورهای اینترنت به‌عنوان سرویس‌گیرنده دریافت می‌کنند. به‌این‌ترتیب اساساً در ساختار اینترنت ایران در لایه‌ای قرار دارند که نمی‌توانند نقشی در قطع و محدودسازی اینترنت داشته باشند.

بااین‌حال به گزارش پیوست، با وجود اینکه سهم ابر آروان از بازار خدمات زیرساخت به‌عنوان سرویس IaaS، فقط 4درصد، معادل استفاده 200هزار وب‌سایت ایرانی از این سرویس‌هاست و سهم آن از بازار سیستم‌های توزیع محتوا یا همان CDN هم 49درصد است، اما اقبال‌عمومی با سازگاری با ابرها نیست.

چراکه سیاست‌گذاری‌های داخلی در کنار تحریم‌های خارجی، اقتصاد دیجیتال کشور را تحت فشارهای متعدد گذاشته و برای رشد آن، موانع بی‌شماری را ایجاد کرده است. به‌این‌ترتیب اقتصاد دیجیتال خلاف ادعای مقام‌های دولتی چنان‌که باید رشد نکرده و به‌تبع‌آن نیاز به زیرساخت و خدمات ابری، آنچنان احساس نشده است. همین مسئله هم بر دشواری روند پیشرفت این صنعت، صحه گذشته شده است.

فراموشی حق دسترسی به اینترنت باکیفیت

ایجاد مکرر اختلال در شبکه اینترنت، کاهش‌ پهنای باند اینترنت و حتی در برخی موارد قطعی آن، فرصت استفاده از خدماتی ابری که می‌توانند تجربه کاربری بهتری را برای کاربران رقم بزنند، از آنها گرفته و حق دسترسی‌شان به اینترنت باکیفیت را به‌دست فراموشی سپرده‌ است. به‌گزارش زومیت، مطالعات نشان می‌دهد که تقریباً ۵۰درصد کاربران وب انتظار دارند صفحات وب در کمتر از ۲ثانیه لود شود و ۴۰درصد هم درصورتی‌که زمان بارگذاری بیش‌از ۳ثانیه باشد، قید بازدید از آن وب‌سایت را می‌زنند. در ضمن ۷۹درصد خریداران آنلاین می‌گویند دیگر به وب‌سایتی که کُند بارگذاری می‌شود، سر نخواهند زد. البته هرچند تجربه کلنجاررفتن مدام کاربران ایرانی با اختلالات شدید اینترنت شاید به آنها در برابر این بی‌عدالتی صعه‌صدر داده باشد، اما حق آنها این نیست که از دسترسی به تجربه کاربری بهتر، محروم شوند.

اما این چه ربطی به شبکه توزیع محتوا دارد؟ درواقع سرورهای سرویس CDN، در سراسر دنیا توزیع شده‌اند تا محتوا یا هر داده‌ای که بتواند به‌صورت دیجیتالی ارائه شود را از نزدیک‌ترین سرور ازطریق این شبکه‌ توزیع محتوا با سرعت بیشتری به‌دست کاربر برساند. به‌دلیل همین قابلیت، فارغ از موقعیت فیزیکی کاربر، او می‌تواند به محتوای موردنظر خود به‌سرعت و باکیفیت بالا دسترسی داشته باشد.

برای همین، استفاده از CDN برای کاهش تأخیر بارگذاری وب‌سایت و راضی نگه‌داشتن کاربران برای تمام کسب‌وکارهای اینترنتی نه‌فقط حیاتی است که می‌تواند تعادل ترافیک کلی اینترنت را برقرار کند و برای تمام افرادی که به اینترنت دسترسی دارند، تجربه‌ بهتری را از دسترسی به فضای وب رقم بزند.