به این آدم عجیب و غریب نگاه کنید!

درباره نهنگ اثر دارن آرنوفسکی

پاتریک راجرز

ترجمه: محمد امین شکاری

هر چند وقت یک بار، فیلمی بحث‌برانگیز به سینماها می‌آید که مخاطب‌های خود را به دو دسته کاملا مجزا تقسیم می‌کند؛ «نهنگ» تازه‌ترین ساخته دارن آرنوفسکی جزو این دسته آثار است. آرنوفسکی فیلمساز 54ساله آمریکایی است که بیشتر برای ساخت درام‌های روانشناسانه با مضامین سورئال شناخته می‌شود. آرنوفسکی که با ساخت فیلم‌های مهمی مانند «مرثیه‌ای بر یک رویا» و «قوی سیاه» یکی از بحث برانگیزترین و مورد مناقشه‌ترین سینماگرهای معاصر آمریکاست، در اواخر دهه 90 میلادی با فیلم تریلر روانشناسانه سورئال «پی-باور به آشفتگی» نامی برای خود دست و پا کرد. حالا اما این سینماگر در هشتمین تجربه فیلمسازی‌اش سراغ یک نمایشنامه رفته است. «نهنگ»، نام هشتمین ساخته آرنوفسکی است که اقتباسی از نمایشنامه‌ای به همین نام، نوشته ساموئل دی. هانتر است، فیلمی که به همان اندازه که احتمالا قلب شما را به درد می آورد، همان اندازه نیز موجب عصبانیت شما می‌شود. نقش اصلی فیلم تازه آرنوفسکی را برندن فریزر (فریژر)، بازیگر محبوب دهه 90 آمریکا ایفا کرده است، فریزر که پیش‌تر برای فیلم‌های اکشن «مومیایی» شناخته می‌شد، با این فیلم، رنسانسی در حرفه بازیگری‌اش ایجاد کرده. او امسال قرار است دوباره با یک فیلم مهم یعنی تازه‌ترین اثر اسکورسیزی به سینماها برگردد. فریزر که با یک اضافه وزن عجیب و غریب در این فیلم ظاهر شده، نقش چارلی، یک فرد گوشه‌گیر و منزوی و به‌شدت فربه که دوره‌های نویسندگی را از راه دور از آپارتمان دو خوابه‌اش در آیداهو تدریس می‌کند، ایفا کرده است. چارلی از همسر سابق و دخترش دور شده و همچنان در غم از دست دادن دوست پسرش، همان کسی که به خاطرش خانواده‌اش را رها کرده، است و هنوز بهبود نیافته است. چارلی از دنیای بیرون به کلی دور شده و به دلیل نارسایی قلبی در حال مرگ است. او تنها در چند مورد -یکی هنگام دریافت غذا، بازکردن در برای مبلغان متعصب دینی، آمدن یکی از دوستانش، آمدن پرستارش به نام لیز به خانه‌اش و دانشجوهای دوره‌های آموزشی مجازی که البته او در اینجا به عمد دوربین لپ‌تاپ خود را خاموش می‌کند- با مردم ارتباط دارد، چارلی هیچ ارتباط دیگری با جامعه جز همین موارد محدود ندارد. نقش لیز، پرستار چارلی را هونگ چائو بازی می‌کند. به اعتقاد من، بازی او به همان اندازه که نقش‌آفرینی برندن فریزر تحسین‌برانگیز است، بازی هونگ چائو نیز قابل‌توجه و تحسین‌برانگیز است. درخشان‌ترین بخش کاراکتر لیز جایی است که او ناامیدی، خشم و ناراحتی عمیق خود را از بی‌میلی دوستش برای نجات جان چارلی ابراز می‌کند. فریزر برای ایفای این نقش، کت و شلوار سایز بزرگ و همینطور پروتز به تن کرده و در تعدادی از سکانس‌ها نیز با وسواس زیاد پرخوری می‌کند، ضمنا با دردسر با کمک واکر در آپارتمانش حرکت می‌کند. برخی از منتقدان، اگرچه در ستایش نقش‌آفرینی برندن فریزر متفق‌القول هستند با این‌حال فیلم آرنوفسکی را اثری فَت‌فوبیک (چاقی هراسی) می‌دانند. برای مثال روکسان گی، منتقد مشهور نیویورک تایمز، فیلم را نمایش و کارناوالی کم‌اهمیت خواند و نوشت: «اثر تازه آرنوفسکی فریاد می‌زند که بیایید به این آدم عجیب و غریب نگاه کنید.» اگرچه دارن آرنوفسکی حرکات پرزحمت چارلی را به شکل اغراق‌آمیزی به تصویر می‌کشد، اما باید گفت واقعا تصویری که او درنهایت ارائه می‌دهد، دلخراش، وسواس‌گونه، دلسوزانه و همدلانه است. «نهنگ» بسیار شبیه اقتباس از نمایشنامه‌ای با یک دکور و صحنه است. فیلم به‌طور اجتناب‌ناپذیر اثری کلاستروفوبیک (ترس شدید و غیرمنطقی از مکان‌های محصور) است. کل فیلم تقریبا در آپارتمان تنگ و کثیف چارلی می‌گذرد. بازیگران فیلم نیز به تعداد نیم‌جین نقش‌آفرین، محدود شده‌اند. این موقعیت کلاستروفوبیک حتی در تصویر هم نمود خود را دارد، ابعاد تصویر «نهنگ» 1.33:1 یا همان 4 به 3 است. (البته انتقادهای زیادی به ابعاد تصویر غیرمعمول آثار A24 شرکت پخش‌کننده فیلم «نهنگ» و اتکای بیش از حد آن به این مدل فیلم‌ها وارد است، این کمپانی پیش‌تر فیلم‌هایی با ابعاد غیرمعمول مثل «عزیز آمریکایی»، «اولین اصلاح شده» و «فانوس دریایی» را نیز در کارنامه داشته است.) با این حال در این فیلم این تغییر ابعاد نتیجه می‌دهد. ما در طول فیلم از نگاه دوربین آرنوفسکی به برندن فریزر و کاراکترش چارلی نزدیک می‌شویم، وسواس او را در بررسی مقاله دانشجویی خاص درباره اثر «موبی دیک» تا غذای ناسالمی که می‌خورد و اشتیاقش برای برقراری ارتباط با دختر نوجوانش را مشاهده می‌کنیم. این تازه‌ترین ساخته آرنوفسکی مانند فیلم «منچستر بای دِ سی»، ساخته کنت لونرگان یا حتی «نیویورک، جز به کل» اثر چارلی کافمن، فیلمی است که ویژگی آن ترسیم بیش از حد احساس فلاکت، تنهایی و وسواس یک انسان محکوم به فناست. «نهنگ» اثری است ویرانگر، تیره و تار که به سرانجام نرسیده و خام مانده است. فیلم سرسختانه و بی‌وقفه خود را متعهد به ایجاد احساس در مخاطب می‌کند و درنهایت هم همینطور می‌شود، برای بسیاری از مخاطب‌ها، «نهنگ» اثری است که آنها را خشمگین می‌کند، برای عده ای دیگر نیز فیلم حس‌های غم و ترسِ همراه با ابهت و حیرت را توأمان دارد، «نهنگ» در نهایت احساسی را در وجود شما برانگیخته می‌کند.