نمایش‌‏دهنده توانای تراژدی

نگاهی به نمایشنامه «رد ترس» اثری از سم شپارد

نمایشنامه «رد ترس» [A particle of dread]، اثری از سم شپرد، نویسنده و بازیگر آوانگارد آمریکایی است که با ترجمه نفیسه کریمی در 105صفحه و با قیمت 46هزار تومان توسط نشر نی در دسترس علاقمندان به نمایش و نمایشنامه‌خوانی قرار گرفته است. «رد ترس»، نمایشنامه‌ای پلیسی-جنایی است که نویسنده در آن از جهان اساطیری به جهان مدرن پل می‌زند تا اجزای دو جهان را به‌هم متصل کند؛ اجزایی متشکل از قتل پادشاهی در اعصار گذشته و جنایتی در بزرگراهی در کالیفرنیای امروز.
سم شپرد که روایتگر تصویری تاریک از زندگی معاصر در آمریکاست، در نمایشنامه «رد ترس» با اقتباس از یکی از معروف‌ترین نمایشنامه‌های تاریخ جهان؛ «اویدیپوس شهریار» و به‌مدد شکل و فرم هنر مدرن آمریکایی، داستانی جذاب و پیچیده خلق کرده است. این اثر مدرن با درون‌مایه‌ای اساطیری، در قالب داستان پلیسی-جنایی و گاه با حس‌وحالی شاعرانه، مخاطب را به سفری درونی، پرکشش و فلسفی می‌برد. جایی که نوع‌بشر مقابل تقدیر خود می‌ایستد و سعی می‌کند بر آن چیره شود، اما بعد از تقلای فراوان به یک‌باره درمی‌یابد که آگاهی، آغاز رنج است و بس. «اویدیپوس شهریار» مانند بسیاری از تراژدی‌های یونان باستان، جایگاهی ویژه‌ در ادبیات جهان دارد و مملو از اشارات و درون‌مایه‌های آشنا برای اهالی ادبیات است. شپرد با تکیه بر این اسطوره، کلید روایتی قدیمی را در دست مخاطب می‌دهد و آنگاه او را به زمان حال برمی‌گرداند و با همان کلید اعصارِ کهن، دری را در جهان معاصر به رویش می‌گشاید. فلسفه، بار اول از سوال آغاز شد و آدمی هنوز که هنوز است به پاسخی تمام‌وکمال برای دغدغه‌هایش و به درمانی برای دردهایش دست نیافته و گذشت زمان نیز گره‌ای از این کلاف سردرگم نگشوده است. نویسنده با علم به این موضوع، پرسش‌های اساسی انسان را که نقطه شروع پیدایش اساطیر بوده است، فرازمانی و فرامکانی می‌داند. او با رشته‌ای نادیدنی از جنس اساطیر، به درد مشترک انسان‌ها می‌پردازد و آنها را در تمام دوران‌ها به یکدیگر پیوند می‌دهد. این اثر با اسطوره‌ای که در دل دارد، به یاری انسان می‌شتابد تا تقدیر را بپذیرد و بر دردهای وجودی‌اش مرهم بگذارد. شخصیت‌های این کتاب دو دسته‌اند؛ یک‌دسته مربوط به گذشته و اسطوره‌ «اویدیپوس شهریار»ند و دسته دیگر مربوط به آمریکای امروزی. این شخصیت‌ها شاید از دور معمولی باشند اما وقتی نزدیک می‌رویم و با دغدغه‌های‌شان آشنا می‌شویم، می‌بینیم که مشکلاتی دارند یا از چیزی فرار می‌کنند یا سوالی دارند و در پی آن می‌گردند و می‌خواهند به سرنخ‌هایی برای جواب سوالات خود برسند. همان‌طور که در اسطوره اویدیپوس آمده است، آنکه دنبال جواب سوال خود می‌گردد یا آنکه دنبال خاطی و گناهکار است و انگشت اشاره‌اش را رو به سوی دیگران می‌گیرد، ناگهان درمی‌یابد آن انگشت اشاره رو به سوی خودش دارد و تمام معادلاتش در لحظه‌ای برهم می‌ریزد. اینجاست که سوفوکلِس، نویسنده «اویدیپوس شهریار»، بر آن تاکید دارد و شپرد هم بر آن صحه می‌گذارد، جایی که سرآغاز رنج‌بشر قلمداد می‌شود. در این نمایشنامه شخصیت‌هایی به‌چشم می‌خورند که به هر ترتیبی شده، می‌خواهند از سرنوشت خود فرار کنند و شاید واقعا قهرمان‌هایی‌اند دارای توانایی‌های فراوان و پتانسیل‌های اخلاقی‌ بسیار ولی درنهایت چیزی که تقدیر برای‌شان خواب دیده است، به واقعیت می‌پیوندد. سوفوکلِس و شپرد، نمایش‌دهندگانِ توانای این تراژدی‌اند.