موسیقی نواحی با سـاز سیـاست

ارشاد کرمان مایل نبود در این روزهای پرالتهاب، جشنواره موسیقی نواحی را برگزار کند و این رویداد با اصرار مسئولان، چراغ خاموش به گرگان رفت

پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی قرار است از ۲۳ تا ۲۷ آبان‌ماه در شهر گرگان برگزار شود اما تا لحظه تنظیم این گزارش، عصر دوشنبه ۲۳ آبان‌ماه هیچ خبری از اسامی شرکت‌کنندگان در آن نیست و هنوز جدولش منتشر نشده است! تنها خبرهای منتشرشده در مورد این رویداد، سه پیام تبریک است و یک خبر از یکی از نشست‌های پژوهشی آن! پیام‌هایی از جانب محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمد اله‌یاری فومنی، مدیرکل دفتر موسیقی. این البته تنها اتفاق عجیبی نیست که در مورد پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی رخ داده است. این جشنواره طبق فراخوان منتشرشده در تاریخ ۲۳ شهریورماه 1401 قرار بود از ۲۰ تا ۲۵ آبان‌ماه، طبق روال سال‌های گذشته، در استان کرمان برگزار شود. هرچند اتفاقات اخیر ایران، این شک و ظن را ایجاد کرده بود که آیا واقعا در چنین تاریخی، چنین اتفاقی رخ خواهد داد؟ مصاحبه 21 آبان‌ماه پایگاه خبری «فردای کرمان» با محسن روحی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان نیز نشان از آن داشت که جشنواره موسیقی نواحی که از سال گذشته صاحب دبیرخانه‌ای دائمی در این شهر هم شده بود از کرمان نخواهد رفت و فقط زمان برگزاری‌اش تغییر خواهد کرد. او در این مصاحبه با اشاره به این‌که اکنون زمان مناسبی برای برگزاری جشنواره نیست، گفته بود: «پیشنهاد ما برای برگزاری جشنواره اردیبهشت‌ماه است و امیدواریم به این تفاهم برسیم.» تفاهمی که ظاهرا نه‌تنها محقق نشد که حتی چیزی در مورد عدم تحقق‌اش هم به کرمانی‌ها نگفتند و ناگهان فردای آن روز، 22 آبان‌ماه خبر آمد که پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی از ۲۳ تا ۲۷ آبان‌ماه در شهر گرگان برگزار می‌شود!

نوجوان 15ساله‌مان، از کجا آمده است؟

جشنواره موسیقی نواحی از سال 1378 به‌همت محمدرضا درویشی، آهنگساز و پژوهشگر شناخته‌شده موسیقی اقوام پایه‌گذاری شد، تا سال 1383 به کار خود ادامه داد و بعد به دلایل نامعلوم، متوقف شد تا در دل جشنواره موسیقی فجر گنجانده شود. هرچند در بیست‌وششمین جشنواره موسیقی فجر، هیچ بخشی به موسیقی نواحی تعلق نگرفت و تنها گروه موسیقی اقوام شرکت‌کننده در جشنواره، گروه موسیقی لیان به سرپرستی محسن شریفیان بود که کوشید در حد زمان و حوصله جشنواره به شناساندن فرهنگ، آداب و رسوم مردم بوشهر در قالب موسیقی بپردازد. اردیبهشت‌ماه 1390، پس از سال‌ها طلسم برگزاری جشنواره موسیقی نواحی شکسته و هفتمین دوره از این جشنواره در تهران و کرمان برگزار شد. با این تفاوت که محمدرضا درویشی، دبیر شش‌دوره پیشین، جای خود را به جهانگیر نصری‌اشرفی داده بود و این‌بار فقط کرمان، میزبان جشنواره موسیقی نواحی نبود. سال 1392 جشنواره موسیقی نواحی با دبیری محمود کاظمی برگزار شد که البته ضعف‌های بسیاری داشت. در‌ سال 1393 هم با تغییر مدیریت‌ها در معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جشنواره موسیقی نواحی باز هم تعطیل شد. این تعطیلی به‌ سال 1394 هم کشیده شد. در میانه‌های‌ سال 1394 خبرهایی منتشر شد که قرار است جشنواره موسیقی نواحی در کرمان و در اوایل زمستان برگزار شود. پاییزِ سال 1394 بود که زمان و مکان برگزاری نهمین جشنواره موسیقی نواحی اعلام شد. با وجود این چندروز مانده به آغاز این رویداد فرهنگی مشخص شد، موسیقی نواحی در‌ سال 1394 جشنواره‌ای نخواهد داشت و سرانجام دوره نهم از 17 تا 21 اردیبهشت‌ماه 1395 در کرمان برگزار شد. زمان و مکان برگزاری دهمین دوره این جشنواره از ششم تا دهم تیرماه 1396 و یازدهمین دوره‌اش از 11 تا 14 اردیبهشت‌ماه 1397 در کرمان بود. برگزاری پیوسته دوره‌های بعد در استان کرمان در حالی بود که در اوج شیوع ویروس کرونا نیز شاهد برگزاری مجازی جشنواره بودیم و با پایان دوره چهاردهم، اگرچه تفاهم‌نامه ایجاد دبیرخانه دائمی و برگزاری سالانه جشنواره موسیقی نواحی ایران در کرمان امضا شد، اما دوره پانزدهم ناغافل و بی‌خبر به گرگان پر کشید.

حرکتی درست که به فاجعه ختم شد

«جشنواره موسیقی نواحی، همان‌طور که اهالی موسیقی نیک می‌دانند، توسط محمدرضا درویشی پایه‌گذاری شد. پیشنهاد جدا شدن بخشی که با عنوان موسیقی نواحی در جشنواره موسیقی فجر برگزار می‌شد از این رویداد و برگزاری آن به شکل مستقل از طرف او مطرح شد. با توجه به حساسیت‌هایی که در دهه 70 نسبت به موسیقی وجود داشت، او پیشنهاد برگزاری این رویداد را در جایی خارج از پایتخت و در استان کرمان مطرح کرد که با همیاری زنده‌یاد علی مرادخانی، اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان و استانداری این استان همراه شد. این رویداد دست‌کم در پنج دوره اول و دوره ششم که توسط محمدرضا درویشی برگزار شد، بر امری فرهنگی- هنری دست گذاشت که بستر آن در ایران فراهم بود اما پس از پیروزی انقلاب در خاموشی فرو رفته بود. این انگشت‌گذاری درست به‌واسطه حضور تیمی قوی به سرپرستی محمدرضا درویشی رخ داده بود اما به محض این‌که درویشی از این رویداد جدا شد، شاهد آغاز دوران افول جشنواره موسیقی نواحی بودیم، افولی که سال‌به‌سال تشدید شد. به‌طوری‌که از دو، سه‌دوره اخیر آن، چه به لحاظ کیفی و چه به لحاظ کمی، باید با عبارت «فاجعه‌بار» یاد کرد و متاسفم که باید بگویم برگزارنشدن احتمالی این جشنواره، برای موسیقی نواحی، آسیب کمتری به همراه می‌آورد تا برگزار شدن آن.»

این توضیحات علی مغازه‌ای، پژوهشگر، مولف، محقق و منتقد موسیقی و حاصل نگاهی اجمالی به روندی است که جشنواره موسیقی نواحی از نخستین تا پانزدهمین دوره خود طی کرده است. او در پاسخ به این‌که چرا با عبارت «فاجعه‌بار» از این رویداد یاد می‌کند، در گفت‌وگو با «هم‌میهن» می‌افزاید: «چراکه هم مدیریتی ضعیف داشته، هم هنرمندان درجه یکی که پیش‌تر در آن شرکت می‌کردند دیگر حاضر به حضور نشدند. همان زمان با این سوءمدیریت، نوعی دگرگونی یا دگردیسی هم در موسیقی اقوام اتفاق افتاد که متاسفانه مورد توجه کسی قرار نگرفت. تا زمانی که کارکرد یک جشنواره، صرفا مانند ویترین یک مغازه، نمایش چند نفر باشد، نسبت به کیفیت و محتوا بی‌تفاوت باشد، جز شعار دادن کار دیگری نکند و هر سال به طریقی و در مسیری و براساس موضوعی پیش برود، دردی دوا نمی‌شود و فقط فرار رو به جلویی به‌شمار می‌آید که متولیانش، انجام آن را صرفا به‌عنوان رفع تکلیف و خرج کردن بودجه‌ای می‌بینند که وجود دارد و صرفا باید خرج شود. بودجه‌ای که درصد ناچیزی از آن به هنرمند می‌رسد و درصد عمده‌اش صرف ایاب‌وذهاب و ریخت‌وپاش مدیران و کارکنان جشنواره می‌شود که جفا به اصل موضوع است و من از دوستان برگزارکننده جشنواره موسیقی نواحی درخواست می‌کنم صراحتا نمونه‌هایی از دریافتی‌های خود را به عنوان دبیر، مدیر، رئیس و... و نمونه‌هایی از پرداختی به هنرمندان را در دوره‌های اخیر در اختیار رسانه‌ها بگذارند و اگر صداقتی در کارشان هست درخصوص تفاوت این دو رقم شفاف‌سازی کنند.»

او در پاسخ به این سوال که «علت‌العلل ایرادات وارده بر جشنواره موسیقی نواحی» را در چه می‌داند، می‌گوید: «علت‌العلل آن است که کار برگزارکنندگان این رویداد، این نیست. نه نگرانی‌های‌شان درست است، نه تخصص مدیریتی دارند و نه دلسوز هستند. تا زمانی که در مدیریت امری مانند جشنواره، استقلال ایده و اجرا حاصل نشود، خروجی هر عملیاتی همراه با شکست خواهد بود و من معتقدم همه ایرادات وارد به جشنواره موسیقی نواحی را می‌توان ذیل این عنوان بررسی کرد و تا زمانی که به علت اصلی نپرداخته‌ایم، نیازی به پرداختن به جزئیات نیست.»

چرا حرکت در سکوت خبری به سوی گرگان؟

«به گمان من علت جابه‌جایی مکانی رخ‌داده در دوره پانزدهم، برای اهل معنا کاملا مشخص است.» علی مغازه‌ای توضیحاتش را در مورد این‌که علت حرکت چراغ خاموش پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی را از کرمان به گرگان در چه می‌داند، این‌گونه آغاز می‌کند و می‌افزاید: «مطلعم که اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان، خواستار به تعویق افتادن برگزاری این رویداد بوده اما چون امر سیاسی، همواره به امر هنری و فرهنگی غالب و مقدم بوده است، آقایان تصمیم گرفته‌اند این رویداد را به هر قیمتی که شده ـ ولو در ضعیف‌ترین و نحیف‌ترین حالتش ـ در نقطه‌ای از ایران برگزار کنند. هرچند بالاخره طی روزهای آتی نتیجه این اصرار بدون‌ برنامه، بدون پشتوانه و بدون حمایت هنرمندان را خواهیم دید. با راضی کردن برخی هنرمندان با دودوزه بازی برای حضور در جشنواره، کاری از پیش نخواهد رفت. به‌نظرم دل این دوستانِ مُصِر به برگزاری پانزدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی، به حال فرهنگ و هنر نمی‌سوزد و دل‌بستگی به صندلی‌های‌شان موجب این تلاش است.»

سورج یاسایی، نوازنده و مدرس موسیقی، رئیس سابق انجمن موسیقی کرمان، از دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در دوره‌های گذشته و از مطلعین نسبت به آن، در پاسخ به همین سوال به «هم‌میهن» چنین می‌گوید: «سال گذشته، بعد از برگزاری 14دوره جشنواره موسیقی نواحی، با تلاش هنرمندان، مسئولان و مدیران استان کرمان برای تشکیل دبیرخانه دائمی این رویداد در استان، سرانجام شاهد این اتفاق بودیم. تفاهم‌نامه‌ای هم میان استاندار وقت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امضا شد و قرار بود دوره پانزدهم نیز طبق روال در آبان‌ماه در استان کرمان برگزار شود. تا این‌جا همه‌چیز طبق روال بود. 21 تیرماه 1401 بود که خبر آمد شورای سیاست‌گذاری جشنواره با حضور محمد اله‌یاری فومنی، مدیرکل دفتر موسیقی، محمدعلی مرآتی، دبیر جشنواره و احمد صدری، حمید عسگری و منصوره ثابت‌زاده، اعضای شورای سیاست‌گذاری تشکیل جلسه داده است. جلسه‌ای که در آن کسی از کرمان حضور نداشته است و این در حالی بود که در ادوار گذشته، این‌گونه نبود. ما همان زمان انتقادی را مطرح کردیم، به‌ویژه این‌که اعضای شورا در آن جلسه در مورد «زمان» و «مکان» برگزاری جشنواره صحبت کرده بودند. نکاتی که به‌الطبع مسئولان استان کرمان قطعا باید در مورد آن و با توجه به امکانات موجود، اظهارنظر می‌کردند. پاسخی که در جواب انتقاد ما در مورد چرایی عدم‌حضور مسئولی از استان کرمان دادند، این بود که دوستان دورادور در جریان هستند! بعد از آن باز خبری نبود تا 19مهرماه 1401 که امیرعباس ستایشگر، مدیرعامل انجمن موسیقی ایران و محمدعلی مرآتی، دبیر جشنواره برای شرکت در جلسه هماهنگی ستاد برگزاری جشنواره موسیقی نواحی به کرمان آمدند و با محسن روحی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان دیدار کردند. در آن جلسه پیشنهادی که مطرح می‌شود این است که برگزاری جشنواره پانزدهم، به دلایل متعدد، به اردیبهشت‌ماه سال 1402 موکول شود و قرار بر این می‌شود که این پیشنهاد بررسی شود اما ناگهان 22 آبان‌ماه 1401 با خبر انتقال جشنواره به شهر گرگان مواجه شدیم! تصور من این است که این اتفاق صرفا برای هزینه‌کردن بودجه‌ای که برای جشنواره پانزدهم در نظر گرفته شده، رخ داده و هیچ دلیل دیگری برای این اصرار به ذهنم نمی‌رسد.»

همه ما در این کشور زندگی می‌کنیم و از اتفاقات اخیر مطلعیم، اما از یاسایی می‌خواهیم بار دیگر به این سوال پاسخ دهد که چرا اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان درخواست جا‌به‌جایی زمان برگزاری جشنواره موسیقی نواحی را مطرح کرده و چرا کسی به این درخواست اهمیتی نداده است. او می‌گوید: «سوال من این است که در شرایط موجود، شما می‌خواهید به‌عنوان مثال چه کسی را از سیستان و بلوچستان برای نواختن در جشنواره موسیقی نواحی دعوت کنید؟! مثلا خداداد شکل‌زهی که در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند و در قلب اتفاقات اخیر بوده است، دستش به نواختن می‌رود؟! با چه رویی می‌توان از او و دیگر اساتید موسیقی اقوام که قریب به اتفاق‌شان به‌واسطه خاستگاه اجتماعی‌شان از آن‌چه در بطن جامعه می‌گذرد مطلع‌اند، درخواست کرد در جشنواره موسیقی نواحی بنوازند؟! و بهتر نبود در این شرایط به‌عنوان مثال از محمدرضا درویشی، بنیان‌گذار این جشنواره و دیگر هنرمندان در حد و اندازه او دعوت می‌کردند تا به سبک خود ابتدا از این هنرمندان دلجویی کنند؟! ما هرساله شاهد حضور چندین گروه به‌عنوان مثال از استان کردستان بودیم، آیا در این شرایط می‌توان به عنوان مثال از گروهی از سقز دعوت کرد تا در جشنواره موسیقی نواحی حضور داشته باشند و شادانه بنوازند؟! زمانی که این جشنواره در کرمان برگزار می‌شد، همه‌چیز آن از چهار، پنج‌ماه پیش روشن بود. می‌دانستیم چه کسانی در جشنواره شرکت خواهند کرد، چه زمانی و چگونه به کرمان خواهند آمد و چه زمانی خواهند رفت و کسانی که در این جشنواره حضور داشته‌اند، می‌توانند در مورد دقت ما در برنامه‌ریزی شهادت دهند. برگزاری جشنواره کار یک‌هفته و 10روز نیست. من نمی‌دانم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که ظاهرا فقط به برگزاری این رویداد به هر قیمتی اندیشیده، آیا می‌توانست چنین کاری را به عنوان مثال در مورد جشنواره موسیقی فجر انجام دهد یا زورش فقط به جشنواره موسیقی نواحی چربیده است، چون این نوازندگان در میان اهالی موسیقی، مظلوم‌ترین‌ها هستند؟ برگزاری این رویداد به هر قیمتی، نشان می‌دهد آخرین چیزی که برای آقایان مهم است موسیقی، موسیقی نواحی و موزیسین موسیقی نواحی است. چراکه این افراد انسان‌هایی به‌غایت نجیبند و آقایان به‌واسطه نجابت این افراد، به هر گونه‌ای که می‌خواهند با آن‌ها رفتار می‌کنند.»