تغییر اولویت‌‏های سیاست خارجی

سیدعلی سقاییان

سفیر پیشین ایران در جمهوری ارمنستان

اگر بخواهیم کارنامه دوساله سیاست خارجی دولت سیزدهم را ارزیابی کنیم، بهتر است که عملکرد این دولت را با دولت پیشین مقایسه کنیم. دولت‌های یازدهم و دوازدهم به ریاست حسن روحانی و وزارت امور خارجه محمدجواد ظریف، تمرکز خود را بر توافق برجام، توسعه و تقویت روابط با غرب و اروپا قرار داده‌بود. به دلایلی که نمی‌خواهم وارد جزئیاتش شوم، دولت قبل کمتر در رسیدن به اهدافش موفق بود، البته دستاوردهای مثبتی هم در این دولت وجود داشت و نمی‌توان گفت که سیاست خارجی دولت قبل کاملاً با شکست مواجه شد. امر توسعه روابط با همسایگان و کشورهای شرقی کمتر در دستور کار دولت قبلی بود. من شخصاً پیش از این به‌عنوان دیپلمات در قفقاز خدمت کرده‌ام و معتقدم که در دولت قبل تحرک‌های کمتری در حوزه قفقاز جنوبی اتفاق افتاد.
در دولت سیزدهم، اولویت سیاست خارجی نگاه به شرق و توسعه روابط با همسایگان است. برخلاف دولت گذشته، مذاکرات برجام در اولویت دستور کار دولت قرار نداشت، هرچند این مذاکرات هم با تاخیر آغاز شد و علی باقری، معاون وزیر امورخارجه به‌عنوان مامور برای انجام این مذاکرات انتخاب شد و یک‌سال‌ونیم این مذاکرات را هدایت کرد. اما اولویت اصلی دولت توسعه روابط با کشورهای منطقه، توسعه همکاری‌ها با کشورهای آفریقا و آمریکای لاتین بود. شاید یکی از دستاوردهای این دولت تکمیل عضویت در سازمان همکاری شانگهای بود که البته فرآیند آن از دولت قبل آغاز شده‌بود. ارتقای سطح روابط با مسکو یکی دیگر از دستاوردهای این دولت بود که روابط با روسیه را به سمت راهبردی نزدیک کرد. دولت سیزدهم موفق شد اقتصاد تحریم‌زده کشور را از طریق سیاست فعال خارجی و افزایش فروش نفت از طریق دیپلماسی اقتصادی تحرکی تازه بدهد. به صورت تیتروار می‌توان نقاط ‌قوت سیاست خارجی این دولت را توسعه همکاری با سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، توسعه روابط با همسایگان، دیپلماسی اقتصادی با کشورهای دوست و دور زدن تحریم‌ها به شکل فعال دانست. در عین حال نگاه به دور هم در دستور کار سیاست خارجی دولت سیزدهم قرار دارد و تقویت روابط با کشورهای آمریکا لاتین و کشورهای هم‌نظر و غیرمتخاصم در آمریکای لاتین که ممکن است اختلاف‌هایی هم با غرب داشته‌باشند، در سفر اخیر رئیس‌جمهور مدنظر قرار گرفت. پیشرفت‌های خوبی در این دوره داشتیم، البته نمی‌توان گفت که عملکرد دولت ایده‌آل بود، اما توفیق‌های زیادی در عملی کردن شعارهایش داشت.
اما نقدهایی هم به عملکرد سیاست خارجی دولت سیزدهم وارد است. روابط ما با اروپا خیلی در این دوره افت کرده‌است. هرچند بعد از خروج آمریکا از برجام، مراودات اقتصادی ایران و اروپا به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده‌بود و محمدجواد ظریف هم بارها از اروپا به دلیل عدم رعایت تعهداتش در برجام انتقاد کرده‌بود. اما بعد از اتفاق‌های پائیز سال گذشته، نگاه اروپا به تهران خصمانه‌تر شد و روابط دو کشور بسیار نسبت به گذشته سردتر شد. البته در این مدت وزیر امورخارجه کشورمان سفرهایی برای شرکت در اجلاس‌های چندجانبه به اروپا داشتند، اما سفر دوجانبه‌ای به اروپا انجام نشد. این یکی از نقاط قابل انتقاد از عملکرد سیاست خارجی دولت سیزدهم است. البته نباید فراموش کنیم که دشمنان ما هم به‌شدت برای تخریب روابط تهران و اروپا تلاش کردند، وقایع سال گذشته تاثیر بسزایی در این زمینه داشت و رژیم صهیونیستی هم نقش زیادی در خرابکاری در سیاست خارجی ما ایفا کرده‌است.