اوکراین کارگردان جدیدترین پروژه ایران‌هراسی
تداوم جایگزینی موضوع پهپادها با برجام چه تبعاتی دارد؟
تداوم جایگزینی موضوع پهپادها با برجام چه تبعاتی دارد؟
در اواسط سپتامبر سال گذشته، وزارت دفاع اوکراین تصاویری را در توئیتر همراه با پرچم ایران و روسیه منتشر کرد که نشان می‌داد قطعات پهپاد ایرانی شاهد۱۳۶ را در منطقه خارکف کشف کرده است. در متن نوشته شده بود: «اتحاد کامل دو مستبد». پس از آن ولودیمیر زلنسکی در پیامی مدعی شد که بخشی از پهپادهای مهاجم در جنگ اوکراین، پهپادهای شاهد ۱۳۶ ساخت ایران هستند. در روزها و ماه‌های پس از ادعای رئیس‌جمهور اوکراین، وزیر امور خارجه کشورمان و سخنگوی این وزارت‌خانه بارها چنین موضوعی را تکذیب اما در نهایت از سوی حسین امیرعبداللهیان عنوان شد که این پهپادها پیش از آغاز تهاجم روسیه به مسکو فروخته شده است. فضاسازی‌های کی‌یف و غرب اما با پذیرش این مسئله از سوی تهران و عنوان آنکه ایران اراده‌ای برای حضور تسلیحاتی در کنار روسیه نداشته پایان پیدا نکرد و هر روز ابعاد تازه‌ای به خود گرفت.
۳۰ آذرماه ۱۴۰۱ رئیس‌جمهور اوکراین که برای جلب حمایت بایدن علیه روسیه به واشنگتن سفر کرده بود بار دیگر در سخنرانی خود در کنگره آمریکا به اتهام‌زنی علیه ایران پرداخت و مدعی شد که ایران از روسیه در جنگ اوکراین برای هدف قرار دادن زیرساخت‌های این کشور حمایت می‌کند و از مقام‌های آمریکایی درخواست کرد که هرچه سریع‌تر با عرضه تسلیحات از اوکراین حمایت کنند. زلنسکی افزود: «ایران صدها پهپاد انتحاری را در روسیه مستقر کرده که زیرساخت حیاتی ما را در معرض خطر قرار می‌دهد. این‌گونه بود که یک تروریست، (تروریست) دیگری را کشف کرد.»
کنفرانس امنیتی مونیخ نیز در حالی در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ با سخنرانی رئیس‌جمهور اوکراین آغاز شد که ایران و روسیه به این کنفرانس مهم بین‌المللی دعوت نشده بودند و در غیاب‌شان به موضوع نخست این اجتماع امنیتی تبدیل شدند. زلنسکی که تلاش می‌کرد غرب را به ارسال سلاح‌های بیشتر مجاب کند، در این کنفرانس نیز ایران را بی‌نصیب نگذاشت و گفت:«درحالی‌که ما در حال مذاکره برای جت‌های جنگنده هستیم، کرملین ایران را متقاعد کرده است که پهپادهای مرگبار به روسیه بفرستد. کرملین آماده است بهای آن را بپردازد، نه‌فقط با پول؛ بلکه با اورانیوم ۹۲ درصد غنی‌شده. من مطمئن هستم که هیچ‌کسی در اینجا حاضر نیست این ریسک را بپذیرد.»
۱. در تازه‌ترین اقدام به‌منظور تداوم فضاسازی علیه تهران، زلنسکی در پیامی ویدئویی خطاب به مردم ایران گفت: «در سمت تاریک تاریخ نایستید»، رئیس‌جمهور اوکراین در این پیام مردم ایران را به حمایت از ترور متهم کرد. در همراهی با تداوم پروژه ایران‌هراسی رئیس‌جمهور اوکراین، در سوی دیگر نیز شاهد بیان تهدیداتی از سوی وزیر امور خارجه و مشاور زلنسکی هستیم که شاید به‌درستی در کشور به آن پرداخته و درک نشد؛ دیمیتری کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین آبان‌ماه سال گذشته در یک کنفرانس خبری گفت:«من گفته‌ام و باز هم تکرار خواهم کرد که وقتی صحبت از همدستی هر کشوری در تجاوز روسیه و کشتار شهروندان ما می‌شود، در پاسخ به آنها واقعاً بی‌رحمانه عمل خواهیم کرد زیرا این درباره حفاظت از کشور و شهروندان ماست.» میخائیل پودولیاک، مشاور زلنسکی نیز در تهدیدی آشکار بیان کرد که اقدام ایران در کشتار مردم اوکراین قطعاً عواقبی در پی خواهد داشت. مشاور رئیس‌جمهور اوکراین گفت: «می‌خواهم قوانین اساسی زندگی، به‌خصوص قانون بومرنگ را به تهران یادآوری کنم. با توهم دوری جغرافیایی یا سوءتفاهم درباره اولویت‌های امروز اوکراین سردرگم نشوید.» قانون بومرنگ به بیان ساده این واقعیت را متذکر می‌شود که «همه کارها و افکار ما - همچون چوب خمیده بومرنگ - به سمت خودمان باز می‌گردد؛ و ما هر چه می‌کنیم دیر یا زود پاسخ آن را می‌بینیم.»
عواقب آغاز پروژه ایران‌هراسی کی‌یف اما مجموعه‌ای فراتر از تهدیدهای اوکراین است؛ آغاز بیان ادعاهای مرتبط با حضور پهپادهای ایرانی در اوکراین و مشارکت آنها در تخریب زیرساخت‌ها و حملات علیه غیرنظامیان، همزمان با آغاز ناآرامی‌های مربوط به اعتراضات اخیر در ایران، درحالی‌که مذاکرات احیای برجام نیز در آن مقطع به حالت تعلیق درآمده بود، نه‌تنها موجب شد تا در اجماع شکل‌گرفته علیه ایران، تحریم‌های جدیدی از سوی اروپا علیه کشور صادر شده و پروژه قرار گرفتن نام سپاه پاسداران در لیست گروه‌های تروریستی کلید بخورد، بلکه مذاکرات به تعلیق درآمده نیز ناشی از همین فضای اجماع و البته با همراهی محاسبات غلط مذاکره‌کنندگان با بن‌بست مواجه شد. موضوع پهپادها در کنار آغاز نارضایتی‌ها در ایران و آنچه غرب آن را سرکوب گسترده معترضین نامید، موجب شد تا موضوع احیای برجام دیگر براساس اعلام کاخ سفید و مقامات سیاسی تروئیکای اروپایی در دستور کار این کشورها نباشد.
۲. ایالات متحده و متحدان اروپایی آن مدعی هستند که ایران با نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در تامین تسلیحات برای روسیه نقش داشته است و به همین علت نیز تاکنون در چندین بسته تحریمی مقامات و نهادهای وابسته به جمهوری اسلامی، از سوی این کشورها تحریم شده‌اند.رابرت مالی نیز در همان روزهای نخست مطرح شدن این خبر، به‌عنوان مسئول احیای برجام در ایالات متحده و حامی این توافق اعلام کرد که «سرکوب اعتراضات در ایران و فروش پهپادها به روسیه باعث شده که تمرکز واشنگتن دیگر معطوف به احیای برجام نباشد». نماینده آمریکا در امور ایران در همان اظهارات دستور کار جدید واشنگتن در ارتباط با ایران را اعلام کرد؛ مالی گفت: «تمرکز ما توافقی نیست که پیشروی نمی‌کند، بلکه روی چیزی است که در ایران رخ می‌دهد. همچنین بخش دیگری از تمرکز ما روی فروش پهپاد توسط ایران به روسیه و آزاد کردن گروگان‌هایمان است.»
شورای آتلانتیک در گزارشی معتقد است که «برای اولین‌بار پس از بحران گروگانگیری در سفارت آمریکا در تهران، موضوع پهپادها و اعتراضات در ایران بار دیگر افکار عمومی را به‌گونه‌ای علیه ایران کرده که می‌تواند انزوای اقتصادی و دیپلماتیک کشور را تشدید کند. صرف‌نظر از نتیجه اعتراضات در صحنه سیاسی داخلی ایران یا روند جنگ اوکراین، پیامدهای اقدامات ایران در موضوعاتی از سرنوشت توافق هسته‌ای گرفته تا سیاست‌های منطقه‌ای ممکن است کوتاه‌مدت نباشد. به نظر می‌رسد از این پس افکار عمومی بین‌المللی عاملی مضاعف در تصمیم‌گیری‌های آینده در رابطه با ایران باشد.»
۳. تهدید دیگر اجماع غرب علیه ایران که افکار عمومی این کشورها را نیز به باور همراهی ایران با تجاوز روسیه رسانده است؛ حضور اسرائیل در کنار اوکراین است؛ الی کوهن، وزیر امور خارجه اسرائیل سال گذشته اعلام کرد که اسرائیل متعهد به کمک به اوکراین است و کمکی ۲۰۰ میلیون دلاری را به اوکراین خواهد کرد. این هم‌پیمانی درحالی‌که اوکراین ایران را به توجه به قانون بومرنگ فراخوانده و تل‌آویو نیز همراهی غرب را در کنار خود می‌بیند، می‌تواند عواقب خطرناکی برای تهران داشته باشد. در جریان سفر وزیر امور خارجه اسرائیل به کی‌یف در ماه فوریه، ولودیمیر زلنسکی در دیدار با کوهن، جمهوری اسلامی را دشمن مشترک دو کشور خواند. وزیر امور خارجه اسرائیل نیز در توئیتی که پس از این دیدار منتشر کرد، نوشت، او و زلنسکی توافق دارند که فعالیت‌های نیابتی جمهوری اسلامی در اوکراین باید محکوم شود و جامعه جهانی باید علیه آن گام‌های عملی قاطعانه‌ای بردارد. وزیر خارجه اسرائیل همچنین در جریان این سفر به زلنسکی اطمینان داد این کشور از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین پشتیبانی می‌کند و معتقد است چهره ایران در جنگ اوکراین باید افشا شود. کوهن در یک کنفرانس خبری مشترک با دمیترو کولبا، همتای اوکراینی خود اظهارات او در محکومیت عملکرد غیرسازنده جمهوری اسلامی را تایید کرد و گفت، ایران با تسری اقدام‌های خود در اوکراین باعث گسترش ترور و هرج و مرج و کشتار شهروندان بی‌گناه شده است.
این تهدیدها زمانی عامل نگرانی هستند که بنیامین‌نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در ماه‌های پس از بازگشت به قدرت به دلیل وجود چالش‌های متعدد در داخل اراضی اشغالی به‌دنبال آن است که اذهان را به سمت چالشی خارجی و فرامرزی سوق دهد. اتحاد با کی‌یف در راستای همراهی بخش قابل‌توجهی از افکار عمومی کشورهای اروپایی خسته از جنگ اوکراین همزمان با بن‌بست رخ‌داده در پرونده مشترک ایران با غرب، در حال ایجاد زمینه و تسهیل شرایطی است که می‌تواند دست نتانیاهو را برای یک ماجراجویی جدید در داخل یا مرزهای ایران باز کند.
این در حالی است که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا زمستان سال گذشته اعلام کرد که ممکن است ایران به دلیل فروش پهپاد به روسیه شریک این کشور در جنایت جنگی محسوب شود. در تعریف جنایت جنگی آمده است:«جنایت جنگی به‌معنای نقض قانون جنگ است و به اقداماتی مانند کشتار عمدی غیرنظامیان یا اسرای جنگی، شکنجه، گروگانگیری، تخریب غیرضروری اموال غیرنظامی، تجاوز جنسی در جنگ و غارت گفته می‌شود.»
۴. در اسفندماه سال گذشته، دیوان بین‌المللی كیفری با صدور بیانیه‌ای از صدور حكم جلب برای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و یكی از مقام‌های دولتش خبر داد. این حكم براساس تصمیم دادگاه برای رسیدگی به پرونده جابه‌جایی اجباری كودكان از یتیم‌خانه‌های اوكراین و اخراج اجباری كودكان صادر شده است. این دستور دیوان دادگستری كیفری به این معنی است كه ولادیمیر پوتین در صورت قدم گذاشتن در خاك هر یك از ۱۲۳ كشوری كه عضو دیوان هستند، باید بازداشت و تحویل دیوان در لاهه شود. در طول دو دهه‌ای كه از تشكیل دیوان بین‌المللی كیفری می‌گذرد، این سومین بار است كه دیوان حكم بازداشت رهبر یك كشور را در طول دوران خدمتش صادر می‌كند. این نگرانی وجود دارد که با پیشبرد پروژه اوکراین علیه ایران و همراهی آمریکا و اروپا با آن و البته تداوم سیاست‌ورزی مسکو در درگیری بیشتر ایران در تهاجم خود، همزمان با آنکه برجام در آستانه ضرب‌الاجل یکی از غروب‌های خود یعنی لغو تحریم موشکی قرار دارد، موجب شود تا نه‌تنها سایه بازگشت به شورای امنیت بر سر ایران باشد که پای جمهوری اسلامی را به دادگاه کیفری بین‌المللی باز کند. هرچند تحقق این پروسه احتمال بسیار ضعیفی است.
یکی دیگر از پیامدهای مهمی که ایران باید پس از تهدیدهای کی‌یف در نظر داشته باشد، این احتمال است که دارایی‌های تهران در سراسر جهان (به‌ویژه در اروپا) توسط اوکراین مسدود و حتی مصادره شوند. اگر اوکراین در جنگ خود با روسیه پیروز شود، احتمالاً از روسیه و ایران برای خسارات جنگی درخواست غرامت خواهد کرد. موضوع انسداد دارایی‌های ایران و پرداخت غرامت از آنها در نتیجه برگزاری دادگاه‌های مختلف موضوع جدیدی برای تهران نیست و این مسئله بارها به‌ویژه در خصوص پول‌های ایران در ایالات متحده رخ داده و حالا این نگرانی وجود دارد که دارایی‌های کشور در سایر نقاط جهان نیز در پی شکایت اوکراینی‌ها سرنوشتی مشابه داشته باشد.
روسیه که در ماه ابتدایی آغاز جنگ علیه اوکراین تلاش کرد سنگی را راهی مسیر مذاکرات در کوبورگ کرده و مذاکرات را تحت تاثیر تصمیم خود قرار دهد، در میانه این جنگ نیز بار دیگر پای ایران را با استفاده از پهپادها به جنگ باز کرد. این اقدام روسیه برای فرار از انزوا بهترین فرصت را نیز در اختیار اوکراین و حامیان غربی او قرار داد تا موضوع پهپادها را جایگزین برجام و توافق با ایران کنند. به اذعان صریح مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تا زمانی که موضوع پهپادها حل نشود، مسیر برای توافق با ایران مسدود است.
