حمله به ایران و ضربه به منع گسترش تسلیحات
گستره آسیب‌ها به برنامه هسته‌ای ایران در نتیجه حملات هنوز مشخص نیست؛ اما رژیم منع گسترش تسلیحات که این برنامه را سال‌ها شفاف نگه داشته بود، پاره‌پاره بر جای مانده است.
گستره آسیب‌ها به برنامه هسته‌ای ایران در نتیجه حملات هنوز مشخص نیست؛ اما رژیم منع گسترش تسلیحات که این برنامه را سال‌ها شفاف نگه داشته بود، پاره‌پاره بر جای مانده است. این اقدام نظامی کوته‌بینانه، به جای این که مانع از گسترش تسلیحات شود، ممکن است همان تهدید هسته‌ای را که بنا بود مهار کند، تشدید کند و با این کار، نه‌تنها خاورمیانه که تمام دنیا را ناامن‌تر کند. بسیاری از کشورها حالا ممکن است این‌طور نتیجه بگیرند که پایبندی به معاهده منع گسترش هسته‌ای، ان‌پی‌تی، دیگر تضمینی برای امنیت هسته‌ای نیست.
تمام بخش‌های برنامه هسته‌ای ایران، دهه‌ها بود که تحت نظارت دقیق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. این کشور در سال ۱۹۶۸، از امضاکنندگان ان‌پی‌تی شد و خودش را به لحاظ قانونی متعهد کرد پیگیری تسلیحات هسته‌ای را رها کند و تمام مواد هسته‌ای‌اش را تحت پادمان‌های آژانس قرار دهد. ایران در سال ۱۹۷۴، توافق جامع پادمانی امضا کرد و ۱۸ تأسیسات هسته‌ای و ۹ مرکز خارج از تأسیسات را اعلام کرد که مواد هسته‌ای در آن‌ها استفاده می‌شدند: این شامل مراکز غنی‌سازی، راکتورهای تحقیقاتی، تأسیسات تبدیل و تولید سوخت، آزمایش‌ها و بیمارستان‌هایی که از رادیوایزوتوپ استفاده می‌کردند، می‌شد.
آژانس در برخی مقاطع از ایران خواست پروتکل الحاقی را هم پیاده‌سازی کند؛ توافقی که برای بازرسی گسترده‌تر بود. ایران از ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ داوطلبانه چنین کرد. در سال ۲۰۱۵ هم به برنامه جامع اقدام مشترک پیوست، سقف‌های سختگیرانه برای غنی‌سازی اورانیوم را پذیرفت و قبول کرد در ازای رفع تحریم، ذخایر اورانیوم خود را ۹۷ درصد کاهش دهد. آژانس اجازه پیدا کرد دسترسی بیشتری به برنامه هسته‌ای ایران داشته باشد و دوربین‌ها و حسگرهای کنترل از راه دور نصب کند و به این ترتیب بتواند نظارت زنده داشته باشد.
این دسترسی بیشتر تمام سایت‌های مهم برنامه هسته‌ای ایران، شامل نطنز، فردو و اصفهان را پوشش می‌داد، همان سه تأسیساتی که ایالات متحده هدف قرارشان داد. برجام تا زمانی که اجرا می‌شد، بسیار مؤثر از کار درآمد. اما ترامپ در سال ۲۰۱۸، به‌‌رغم اصرارهای متحدان اروپایی، از توافق خارج شد. ایران که از مزایای توافق محروم شده بود، شروع به کاهش تعهداتش به این توافق کرد و در نهایت محدودیت‌های عملیاتی در توافق را کاملاً کنار گذاشت.
چنان که پیش‌بینی می‌شد، اقدامات ترامپ، مذاکره جدید با ایران را بسیار سخت‌تر کرد. دولت دوم ترامپ تلاش کرد گفت‌وگو را از سر بگیرد. ایران خواستار تضمین بود که دوباره بنا نیست یک‌طرف، یک‌جانبه توافق را تضعیف کند یا تحریم‌ها را برگرداند. واشنگتن انعطاف چندانی نشان نداد و به جایش خواسته‌های سختگیرانه‌تری مطرح کرد. از نظرگاه ایران، پیشنهادی که ارائه شد، توافقی بود نامطلوب‌تر از برجام و از سمت کشوری که قول‌هایش غیرقابل‌اتکا از کار درآمده بودند.
حملات ایالات متحده و اسرائیل، تقریباً تلاش‌ها برای احیای مذاکرات را نابود کرد. در فاصله چند ساعت پس از شروع حملات، ایران دور بعدی مذاکرات با ایالات متحده در عمان را لغو کرد. در روزهای پس از بمباران آمریکا، پارلمان ایران نگارش پیش‌نویس مصوبه برای خروج از ان‌پی‌تی را شروع کرد. اگر ایران این تصمیم را بگیرد، خروج این کشور از ان‌پی‌تی ممکن است باعث شود معاهده‌ای که سنگ‌بنای مهار تسلیحات در جهان است، از هم بپاشد. نیم قرن است که ان‌پی‌تی بمب هسته‌ای را در تعداد اندکی از کشورها محدود نگه داشته است.
پس از خروج کره شمالی در سال ۲۰۰۳ و آزمایش سلاح هسته‌ای در این کشور، چهار سال بعد از آن، خروج ایران، پرعواقب‌ترین خروج از این توافق خواهد بود. ایران خارج از ان‌پی‌تی، دیگر درگیر محدودیت و بازرسی نخواهد بود. دنیا خبری از فعالیت‌هایش نخواهد داشت. چنین وضعیتی احتمالاً دیگر قدرت‌های منطقه‌ای را بر آن خواهد داشت که همین کار را بکنند و دهه‌ها خویشتن‌داری در این زمینه، بر باد خواهد رفت.
ایران هنوز اعلام نکرده از ان‌پی‌تی خارج می‌شود، اما پارلمانش تصویب کرد که همه همکاری‌ها با آژانس متوقف شود. این نشانه آشکاری است از این که چشم‌انداز ادامه پایبندی ایران به دیپلماسی چندجانبه، تاریک باشد.
