زمان چیدن میوه پاسخ نظامی ایران

بامداد جمعه شنیده شدن صدای انفجارهایی در اصفهان، باعث انتشار خبرهایی در مورد اقدام تلافی‌جویانه اسرائیل علیه ایران پس از اقدام نظامی شنبه گذشته ایران در پاسخ به هدف قرار گرفتن کنسول‌گری‌اش در دمشق توسط اسرائیل بود. مقام‌های ایرانی صبح جمعه اعلام کردند که حمله به اصفهان در سطح بسیار کوچک و با چند ریزپرنده انجام شده و پدافند ایران این حمله را دفع کرده‌است. جاوید قربان‌اوغلی، سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی معتقد است که اگر حمله اسرائیل در همین حد باقی بماند، ایران پاسخی به آن نخواهد داد و منازعه‌ای که با حمله اسرائیل به کنسول‌گری ایران در دمشق آغاز شد، پایان خواهد گرفت؛ هرچند اسرائیل دست از عملیات خرابکارانه، ایذایی و حمله به گروه‌های منتسب به ایران نخواهد کشید.

قربان‌اوغلی می‌گوید که وقت آن رسیده‌است که ایران پس از نشان دادن توان نظامی خودش، مذاکره با غرب را برای بهره‌برداری از این قدرت آغاز کند. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «هم‌میهن» را با جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات بازنشسته، مطالعه می‌کنید.

*با توجه به تایید مقام‌های ایرانی در مورد حمله بامداد جمعه در استان اصفهان، اگر فرض کنیم که این واقعه امنیتی پاسخ اسرائیل به اقدام نظامی شنبه گذشته ایران به اسرائیل در واکنش به حمله به کنسول‌گری خود در دمشق باشد، به اعتقاد شما چرا اسرائیل چنین نوع حمله‌ای را برای پاسخ به ایران انتخاب کرد؟

تقریباً قطعی بود که اسرائیل قصد دارد یک اقدام نظامی در واکنش به اقدام نظامی ایران نشان بدهد. مقام‌های اسرائیلی این موضوع را به هم‌پیمانان غربی خود اعلام کرده‌بودند. به‌‌رغم اینکه آمریکا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و بریتانیا تلاش می‌کردند جلوی هرگونه اقدام را از سوی اسرائیل بگیرند، اما اسرائیلی‌ها تصمیم قطعی خودشان را گرفته‌بودند. تصور من این است که متحدان غربی اسرائیل توانسته‌باشند مقام‌های اسرائیل را با دادن امتیازهایی قانع بکنند که واکنش انتقامی اسرائیل نباید به‌گونه‌ای باشد که منجر به شعله‌ور شدن جنگی گسترده‌تر میان ایران و اسرائیل شود.

*ماهیت امتیازهایی که دولت‌های غربی برای جلوگیری از جنگ گسترده منطقه‌ای به اسرائیل وعده داده‌اند، چیست؟

گمانه‌زنی‌هایی در این مورد وجود دارد. مثلاً موضوع اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران یکی از این امتیازها است. مسئله گنجاندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریستی کشورهای غربی به پیروی از آمریکا، یکی دیگر از خواسته‌های اسرائیل است که البته وقوع آن تقریباً محال است. جوزف بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیش از این گفته‌بود که چنین اقدامی نیازمند حکم قطعی یک دادگاه اروپایی است که چنین حکمی وجود ندارد.

اساساً کشورهای مستقل که با ایران تعامل دارند، از چنین اقدامی استقبال نمی‌کنند، چون سپاه پاسداران نیروی نظامی رسمی ایران است. اما تحریم‌های گسترده‌تر امکان‌پذیر است؛ از جمله ممکن است که برخی واحدهای سپاه و گروهی از فرماندهان ارشد نظامی در فهرست‌های تحریمی قرار بگیرند. چنین اقدام‌هایی از گذشته سابقه داشته و اقدام‌های خیلی جدیدی محسوب نمی‌شوند.

از دیگر امتیازهایی که به اسرائیل وعده داده‌شده، این است که گزارش شده‌ آمریکایی‌ها با عملیات زمینی اسرائیل در رفح موافقت کرده‌اند. مشخص نیست تا چه اندازه این گزارش‌ها صحت داشته‌باشند. اگر آمریکا هم با چنین عملیاتی موافقت کرده‌باشد، تقریباً تمامی کشورهای اروپایی و تقریباً تمام کشورهای جهان و نهادهای بین‌المللی با چنین اقدامی مخالف هستند و وقوع آن می‌تواند منجر به فاجعه بزرگ انسانی شود. امتیاز دیگری که به نظر می‌رسد به اسرائیل وعده داده‌شده‌باشد، شتاب دادن به ارسال کمک‌های نظامی آمریکا باشد و لوایحی که در کنگره مانده‌است، احتمالاً با سرعت بیشتری برای کمک نظامی به اسرائیل تصویب می‌شوند.

*چرا اسرائیل به‌‌رغم هشدارهای متحدانش تصمیم گرفت دست به اقدام نظامی علیه ایران بزند؟

نباید فراموش کنیم به جز سال ۱۹۹۱ که صدام‌حسین در جنگ خلیج‌فارس ۴۹ موشک را به سمت اسرائیل شلیک کرد، در طول نزدیک به نیم قرن از سال ۱۹۷۳ تاکنون هیچ اقدام نظامی دیگری از خاک یک کشور مستقل و از نظر اسرائیل متخاصم، علیه اسرائیل انجام نشده‌بود. برای اسرائیل این یک مسئله حیثیتی محسوب می‌شد و قصد دارد بازدارندگی خود را نشان بدهد. این رژیم می‌خواهد به‌گونه‌ای اقدام کند که هیچ کشوری جرأت و شهامت حمله به اسرائیل را نداشته‌باشد. جغرافیای سرزمین‌های اشغالی بسیار کوچک و محدود است و با تعداد زیادی کشورهای متخاصم محاصره شده‌است.

جمعیت اسرائیل هم عمدتاً ریشه در این سرزمین ندارند و به جز بخش کوچکی از اقصی‌نقاط جهان به این سرزمین کوچانده شده‌اند و به همین دلیل امکان گریز از مرکز این جمعیت در صورت افول شرایط امنیتی افزایش پیدا می‌کند. رژیم اسرائیل مجبور است به‌گونه‌ای رفتار کند که نشان بدهد امکان دفاع از سرزمین و دفاع از این جمعیت مهاجر را دارد.

علاوه بر این مهم است که اقدام هفته گذشته از سوی ایران انجام شد. اقدام ایران شکست بسیار بزرگی برای اسرائیل محسوب می‌شد. اسرائیل به هر ترتیب توانست متحدان غربی خود را مجاب کند که باید عملیاتی انجام دهد و سطح این عملیات هم در حدی پایین باشد که باعث واکنش ایران نشود.

*با توجه به این عملیات که چندان وسیع هم نبود، فکر می‌کنید آیا رژیم اسرائیل می‌تواند افکار عمومی داخلی را در مورد توانمندی دفاعی‌اش قانع کند؟

اقدام اسرائیل در واکنش به اقدام نظامی ایران منوط به دو مسءله بود. اول موضوعِ میزان تاثیر و تخریب پاسخ ایران بود. تا جایی که دیدیم اسرائیلی‌ها مجموعه‌ای از عملیات روانی را آغاز کردند که هیچ تخریبی بر اثر حمله ایران رخ نداد، «۹۹ درصد موشک‌ها و پهپادها رهگیری و منهدم شدند» و اظهارنظرهای مشابه این.

البته نباید فراموش کنیم که مقام‌های ایران هم اعلام کرده‌اند که عملیات شنبه‌شب گذشته یک عملیات از قبل اعلام‌شده و محدود بود. ایران به غربی‌ها و کشورهای همسایه قصد خود را برای عملیات اعلام کرده‌بود، در نتیجه این عملیات یک عملیات غافل‌گیرکننده نبود. به‌‌رغم مشارکت گسترده متحدان اسرائیل و برخی کشورهای عربی در مقابله با اقدام نظامی ایران، تعدادی از موشک‌های ایران به اهداف خود اصابت کردند.

همین موضوع نشان می‌دهد که اگر ایران می‌خواست از اصل غافل‌گیری استفاده کند و در حجم گسترده‌تری اقدام نظامی انجام دهد، به‌‌رغم تمام توانایی‌های دفاعی اسرائیل و متحدانش آسیب‌پذیری‌های اسرائیل جدی است. اسرائیل در محاسبات خود این را در نظر گرفت که نخست حجم تخریب حمله ایران چقدر بود و دوم اینکه اگر نسنجیده اقدامی علیه ایران انجام دهد، ایران چه امکاناتی برای پاسخ مجدد خواهد داشت.

مسئله دومی که در محاسبات اسرائیل نقش داشت، موضع آمریکا بود. به‌‌رغم مشارکت آمریکا در مقابله با اقدام نظامی هفته گذشته ایران، واشنگتن به اسرائیل اطلاع داد که در هیچ جنگی علیه ایران مشارکت نخواهد کرد. اسرائیل ممکن است بدون حمایت آمریکا ضربه‌ای به منافع ایران وارد کند، اما برای یک جنگ تمام‌عیار و بلندمدت به شدت نیازمند به حمایت آمریکا است.

اما نباید این واقعیت را فراموش کنیم که اسرائیلی‌ها امیدوار هستند که اگر جنگی با ایران در بگیرد، آمریکا لاجرم و به ناچار پشت اسرائیل قرار می‌گیرد و به همین دلیل هیچ بعید نیست که برخی از عناصر افراطی در اسرائیل چنین سوءمحاسبه‌ای را در ذهن داشته‌باشند. واقعیت این است که بخشی از نیروهای اسرائیلی همواره این آرزو را داشته‌اند که برای مهار قدرت ایران، آمریکا را وادار به نبرد مستقیم با ایران کنند.

*آیا ایران توانسته‌است اقدام‌های ضروری برای جلوگیری از مواجهه مستقیم را با آمریکا در پیش بگیرد؟

ایران از طریق متحدانش، از طریق واسطه‌ها و از طریق سفارت سوئیس پیغام‌هایی را به آمریکا می‌دهد. این مسئله علنی هم اعلام شده‌است. من اطلاع دقیقی ندارم، اما روز گذشته و در پی حمله اسرائیل، به نظر می‌رسد که دستگاه دیپلماسی ایران از طریق همین کانال‌ها فعال شده‌است. آدم باید منصف باشد، هر چند من منتقد عملکرد دولت کنونی هستم، اما دستگاه دیپلماسی کار فشرده‌ای را با آمریکایی‌ها شروع کرد.

من حدس می‌زنم که رایزنی‌ها با آمریکا نه حتی روزانه، بلکه ساعتی شده‌است. تهران به آمریکایی‌ها فهماند که باید اقدام اسرائیل را پاسخ دهد، ولی قصد جنگ ندارد، فقط و فقط به اهداف نظامی حمله می‌کند و کاملاً اقدام نظامی محدود و با اهداف مشخص انجام می‌دهد. از بامداد جمعه هم به نظر می‌رسد که ایران حتماً اقدام‌های دیپلماتیک فشرده خود را آغاز کرده‌است. وزیر امورخارجه در نیویورک است و نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد هم در خط مقدم رایزنی‌ها قرار دارد.

*با توجه به واکنش‌هایی که مقام‌های ایرانی به حمله اصفهان نشان دادند، آیا فکر می‌کنید که قضیه تمام‌شده باشد؟

اگر پاسخ اسرائیل در این حد باقی بماند، به نظر من دیگر ایران پاسخی نخواهد داد. ایران سعی کرد که این حمله را خیلی کم‌اهمیت جلوه بدهد. هم در رسانه‌های وابسته به نهادهای امنیتی و نظامی و هم در سطح مسئولان نظامی و سیاسی این حمله را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند. اگر اقدام‌ها در همین حد باقی بماند من فکر نمی‌کنم ایران مقابله‌به‌مثل کند. ایران مایل نیست که دامنه جنگ را گسترش دهد.

من قبلاً هم نوشته‌بودم که توقع اینکه اسرائیل به اقدام نظامی ایران هیچ واکنشی نشان ندهد، توقع بیهوده‌ای است، اسرائیل قطعاً دست به اقدامی خواهد زد. اما اقدام‌های اسرائیل در سطح «ضربه» و اقدام ایذایی باقی می‌ماند، همانطور که تاکنون بوده‌است به گروه‌های منتسب به ایران حمله می‌کند. اقدام‌های خرابکارانه، ترور، انفجارها و امثال اینها، همانگونه که قبلاً رخ داده‌است، ادامه پیدا می‌کند.

اسرائیلی‌ها دست نمی‌کشند، اما در مقیاس بالا تردید دارم که دست به چنین کاری بزنند. اگر اقدام اسرائیل در همین حد بماند، ایران واکنشی نشان نمی‌دهد، ولی اگر اسرائیل سه‌باره بخواهد منافع ایران را به صورت نظامی و نه ایذایی هدف قرار دهد، آنگاه ایران مجدداً واکنش نشان خواهد داد. ایران با اقدام شنبه گذشته نشان داد که صبر استراتژیک‌اش به پایان رسیده‌است.

*فکر می‌کنید در ادامه چه رخ خواهد داد؟

جنگ هیچگاه هدف و غایت نیست. وقت آن رسیده‌است که ایران میوه اقدام نظامی و دفاع مشروع خود را بچیند. تنها راه رسیدن به این منافع، از طریق مذاکره است. ایران باید نشان بدهد که بعد از اقدام به دفاع مشروع، آماده مذاکره با کشورهای حامی اسرائیل و به‌ویژه آمریکا است. اگر ما از حجم ادبیات گزنده و بی‌اثر خود نسبت به آمریکا و غرب کاهش دهیم و به سمت مذاکره برویم، آمریکایی‌ها هم مشتاق مذاکره هستند.

ما باید بتوانیم از یک اقدام نظامی مشروع، یک دستاورد سیاسی ایجاد کنیم. اگر ما مدعی هستیم که غربی‌ها فهمیده‌اند قدرت ما چه اندازه است، آمادگی ما در چه حدی است، تا چه حد توان آتش و پاسخگویی و بازدارندگی داریم، به‌جای اینکه به سمتی برویم که باعث جنگ شود تا توانمندی‌های ما مصروف شود، باید از شمشیر در نیام برای گرفتن امتیاز از غربی‌ها استفاده کنیم.