مقاومت در برابر گفت‌وگو با ایران
شصتمین کنفرانس امنیتی مونیخ در حالی روز جمعه ۱۶ فوریه با حضور سران ۵۰ کشور دنیا آغاز به کار کرد که برای دومین سال پیاپی، موضوع و نام ایران تنها از زبان اپوزیسیون و مخالفین تهران در هتل «بایریشرهوف» طنین انداخت و فرصتی برای بیان مواضع جمهوری اسلامی ایران مطرح نشد. این در حالی است که از زمان وزارت محمدجواد ظریف، وی تلاش کرده بود، چه برای ترغیب کشورهای 1+5 برای امضای توافق با ایران و چه برای حفظ آن پس از خروج یکجانبه ایالات متحده، از فرصت کنفرانس امنیتی مونیخ مانند همه نشست‌های مشابه استفاده کند. پس از وقفه دوساله و برگزاری مجازی این کنفرانس نیز، حسین امیرعبداللهیان در نشست سال ۲۰۲۲ شرکت و سخنرانی کرد. تا پیش از حضور ظریف در رأس دستگاه دیپلماسی، ایران سه بار در سطح معاون بین‌الملل وزارت امور خارجه در این کنفرانس شرکت کرده بود. برای مثال در سی‌ونهمین کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۰۳ از کمال خرازی، وزیر امور خارجه وقت ایران دعوت شد تا در جلسات این کنفرانس که مهمترین مسائل مورد توجه آن اوضاع منطقه و اشغال عراق توسط آمریکا بود، شرکت کند که به‌جای وزیر امور خارجه، غلامعلی خوشرو، معاون وقت حقوقی و بین‌الملل سابق وزارت امور خارجه در این نشست حضور پیدا کرد. عباس عراقچی، معاون وقت حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه در سال ۲۰۰۶ نیز مهمان دیگر کنفرانس امنیتی مونیخ بود.
هرچند در کنفرانس ۲۰۲۴ نیز جای وزیر امور خارجه ایران خالی بود اما علی نصری، حقوق‌دان بین‌الملل در حساب شبکه ایکس خود از دعوت این کنفرانس از دبیر شورای راهبردی روابط خارجی خبر داد و نوشت:«برخلاف آنچه خبرنگار شبکه دروغ‌پرداز ایران‌اینترنشنال مدعی شده هیچ درخواستی از سوی ایران برای شرکت مقامات ایرانی در کنفرانس امنیتی مونیخ ارائه نشده است. با توجه به سوابق و اعتبار بین‌المللی دکتر عراقچی برگزارکنندگان کنفرانس رأساً از ایشان دعوت کردند، اما با توجه به اینکه پروتکل‌های مرسوم در این نوع نشست‌ها رعایت نشده بود، خود دکتر عراقچی از شرکت امتناع کردند». دبیر شورای راهبردی روابط خارجی این توئیت را در کانال تلگرام خود بازنشر کرد که نشان از تایید این خبر توسط عراقچی دارد.
خبرنگار ایران‌اینترنشنال پیش‌تر در حساب خود نوشته بود: «دو منبع نزدیک به مقامات برگزارکننده کنفرانس امنیتی مونیخ می‌گویند مقامات جمهوری اسلامی قصد داشتند عباس عراقچی، دبیر شورای روابط خارجی را به کنفرانس امنیتی مونیخ اعزام کنند. حتی درخواست حضور او هم ارسال شده بود اما در نهایت این درخواست رد شده است. کریستوف هویسگن، رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ چند روز پیش از برگزاری این کنفرانس اعلام کرد دولت‌های آلمان و ایالات متحده آمریکا با این استدلال که مقامات جمهوری اسلامی علاقه‌ای به گفت‌وگو ندارند با حضور آنها مخالفند و به‌جای آنها، نمایندگان جامعه مدنی ایران دعوت خواهند شد.»
کریستوف هویسگن، رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ ۳ فوریه در گفت‌وگو با اشپیگل در خصوص عدم دعوت از تهران و مسکو گفته بود:«مانند سال گذشته، از دولت‌های روسیه و ایران دعوت نشده است». هویسگن گفت که هیچ تمایل جدی برای گفت‌وگو با ولادیمیر پوتین نمی‌بیند. او به جای دولت روسیه از سیاستمداران تبعیدی و نمایندگان غیردولتی دعوت کرد. او این کار را سال گذشته در اولین کنفرانس پس از حمله روسیه به اوکراین انجام داده بود. رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ همچنین گفت که تاکنون فقط نمایندگان سازمان‌های غیردولتی از ایران دعوت شده‌‌اند. هم دولت فدرال و هم آمریکا گفته‌اند که دولت ایران هیچ علاقه‌ای به مذاکره ندارد.
رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ که سال گذشته ریاست این کنفرانس را پس از ۱۴ سال ریاست ولفگانگ ایشینگر بر عهده گرفت، در تشریح علت عدم دعوت از ایران و روسیه در همان سال نیز گفت که او می‌خواهد این کنفرانس نه مکانی برای موعظه بلکه برای گفت‌وگو باشد. از همین رو مقام‌های دولتی ایران و روسیه به مونیخ دعوت نشدند؛ هویسگن افزود: «ایران همواره یک چالش بود چون موجودیت اسرائیل را نفی می‌کرد و با قدم‌برداشتن در مسیر سلاح هسته‌ای حقوق بین‌الملل را نقض می‌کرد. در زمان مذاکرات اتمی، تصمیم سلفِ من این بود که آنها را دعوت کند، اما بعد از نقض حقوق بین‌الملل و حمله سپاه پاسداران و پلیس به مردم خود، ما از ایران دعوت نکردیم».
ولفگانگ ایشینگر، ریاست پیشین کنفرانس امنیتی مونیخ برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۷، ریاست این کنفرانس را به عهده گرفت. او از طرفداران پروپاقرص مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکا بود و می‌کوشید از فرصتی که کنفرانس امنیتی مونیخ فراهم می‌آورد، برای شکستن یخ مناسبات تهران و واشنگتن استفاده کند. او معتقد بود که نمی‌توان بدون حضور ایران و دیپلمات‌های ایرانی در مونیخ، در مورد برنامه هسته‌ای ایران مذاکره و میزگرد برگزار نمود. این دیپلمات ارشد آلمانی معتقد بود که باید در مورد مسئله هسته‌ای ایران، طرفین به جای جنگ و اقدامات تنش‌زا، مذاکره را در پیش گیرند. او مخالف هرگونه اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران بود و در جایی گفت: «هیچ تضمینی برای موفقیت عملیات نظامی علیه ایران وجود ندارد مضاف بر اینکه می‌تواند خصومت و دشمنی در خاورمیانه را نیز گسترش دهد. علاوه بر اینها به عقیده وی باید منتظر ماند و دید که آیا واقعاً تحریم‌های شدیدتر علیه ایران تاثیر خود را نشان می‌دهند یا نه. حمله نظامی علیه ایران؛ شکست سیاست و دیپلماسی خواهد بود.»
مکانی برای رفع نگرانی‌های امنیتی در جهان
کنفرانس امنیتی مونیخ (MSC) در پائیز سال ۱۹۶۳ که در آن زمان «دیدارهای بین‌المللی برای علوم دفاعی» خوانده می‌شد، کار خود را آغاز کرد. مؤسسان این نشست اوالد فون کلایست، یکی از طرفداران مقاومت علیه نازی‌های هیتلر و ادوارد تیلر، فیزیکدان آلمانی بودند. پس از پایان جنگ سرد اما مؤسسان و برگزارکنندگان این نشست تصمیم گرفتند فضای حضور کشورهای دیگر در این نشست را هموار کنند و از نمایندگان دولت‌هایی که پیش‌تر بخشی از دنیای غرب نبودند نیز برای حضور در این کنفرانس دعوت به عمل بیاورند. کنفرانس همواره در هتل «بایریشرهوف» (Bayerischer Hof) برگزار می‌شود؛ هتل مجلل ۵ستاره‌ای که ۴۰ سالن کنفرانس و ۳۴۰ اتاق دارد و همواره میزبان کنفرانس‌های بین‌المللی مختلفی است. برگزارکنندگان کنفرانس مونیخ، در بخش «ماموریت ما» هدف خود را از برگزاری این نشست، ایجاد اعتماد و کمک به حل مسالمت‌آمیز درگیری‌ها از طریق حفظ گفت‌وگوی مستمر، نظارت‌شده و غیررسمی در جامعه امنیتی بین‌الملل معرفی کرده‌اند. در ادامه تاکید شده که این نشست مکانی برای طرح ابتکارات دیپلماتیک در جهت حل مبرم‌ترین نگرانی‌های امنیتی در جهان است.
برگزارکنندگان کنفرانس امنیتی مونیخ می‌گویند که نشست آنها ریشه‌های اروپایی و فراآتلانتیکی دارد اما در عین حال به نگرانی‌های امنیتی در کل جهان توجه می‌کند. این نشست سعی کرده در سال‌های اخیر تنوع جغرافیایی خود را گسترش دهد تا اطمینان حاصل کند که همه ذینفعان توانسته‌اند ابتکارات و ایده‌های خود را در این مجمع طرح نمایند. در بخش «تمرکز ما» در پایگاه اطلاع‌رسانی کنفرانس امنیتی مونیخ در خصوص برنامه‌ها و اهداف این مجمع آمده است: «ما نه‌تنها فوری‌ترین چالش‌های امنیتی را در برنامه‌های خود می‌گنجانیم، بلکه توجه خود را به موضوعاتی جلب می‌کنیم که ممکن است هنوز در رأس دستور کار جامعه امنیتی قرار نگرفته باشند.»
مونیخ ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴
شصتمین دور کنفرانس امنیتی مونیخ مانند دور پیشین آن شاهد حضور چهره‌های برانداز و مخالفین جمهوری اسلامی ایران بود، هرچند این حضور و پوشش خبری آن با سال پیشین قابل مقایسه نبود و از جمع سال ۲۰۲۳، تنها یک چهره بار دیگر به هتل «بایریشرهوف» بازگشته بود. مسیح علی‌نژاد، که با عنوان فعال حقوق بشر به فعالیت‌های خود می‌پردازد، یکی از سخنرانان در میزگردی با میزبانی هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه اسبق آمریکا بود. همچنین چند نماینده ایرانی‌تبار پارلمان‌های اروپایی نیز با مواضع علی‌نژاد در این کنفرانس همراهی کردند. حاضران ایرانی‌تبار حاضر در این کنفرانس بار دیگر بر خواست خود برای تروریستی اعلام شدن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تاکید کردند.
کنفرانس سال ۲۰۲۳ که با اعتراضات در ایران همزمان شده بود، با طیف گسترده‌تری از نیروهای اپوزیسیون برگزار و با حضور رضا پهلوی، ولیعهد پیشین ایران همراه بود. نازنین بنیادی، مسیح علی‌نژاد، کریم سجادپور و باب منندز، سناتور آمریکایی از دیگر اعضای حاضر در نشست ضدایرانی این کنفرانس در مونیخ بودند. رضا پهلوی در این نشست در خصوص اهمیت فشار بر ایران گفت: «سیاست فشار حداکثری به تنهایی کافی نیست و باید با حمایت حداکثری نیز همراه شود». ولیعهد پیشین ایران همچنین در نشست خبری در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ شرکت کرد. وی در این نشست گفت: «باید تحریم‌ها بر سپاه پاسداران را برای سرعت بخشیدن به ریزش آنها افزایش داد.»
همچنین در جریان پنجاه‌ونهمین کنفرانس امنیتی مونیخ، ۱۰ زن در قامت وزرای امور خارجه کشورهای خود در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ در بیانیه‌ای از زنان ایران و افغانستان حمایت کردند. در نشست سال گذشته کنفرانس امنیتی مونیخ، وزیر جنگ اسرائیل که امسال درگیر جنگ با حماس است نیز شرکت داشت؛ یوآو گالانت، در این نشست به خبرنگاران گفت که برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای «تمام ابزارهای ممکن روی میز است». وزیر دفاع اسرائیل گفت که لازم است جامعه بین‌المللی در جهت جلوگیری از گسترش تسلیحات اتمی، برای متوقف کردن حکومت ایران در دستیابی به تسلیحات اتمی تلاش کند. گالانت هشدار داد که «ایران در حال حاضر مشغول مذاکره برای فروش تسلیحات از جمله پهپاد و موشک هدایت‌شونده نقطه‌زن و انواع مهمات به دست‌کم پنجاه کشور است».
حضور پس از دو سال پاندمی
حسین امیرعبداللهیان پس از دو سال وقفه و مجازی برگزار شدن کنفرانس امنیتی مونیخ به دلیل پاندمی کرونا در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، در نشست سال ۲۰۲۲ حضور پیدا کرد. وزیر امور خارجه دولت سیزدهم در ۲۹ بهمن ۱۴۰۰، برای حضور و سخنرانی در پنجاه‌وهشتمین دور این کنفرانس وارد مونیخ شد. امیرعبداللهیان در بدو ورودش به محل برگزاری کنفرانس مونیخ برای شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ، این کنفرانس را فرصتی برای تبیین سیاست خارجی دولت سیزدهم و اعلام مواضع منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران خواند. وی در خصوص مذاکرات وین نیز اظهار داشت: ما امیدواریم که گفت‌وگوهای جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+4 در وین منجر به رسیدن به یک توافق خوب در آینده نزدیک شود. برای مرحله پس از توافق خوب ما نیازمند این هستیم که گفت‌وگوهایی را با کشورهای مختلف داشته باشیم برای اینکه آماده بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات‌شان و اجرای توافقات ذیل برجام که در سال ۲۰۱۵ میلادی انجام شد، باشیم.
وزیر امور خارجه علاوه بر سخنرانی در این نشست، با دبیرکل سازمان ملل متحد و برخی همتایان خود از جمله همتایان اروپایی دیدار کرد. سخنرانی امیرعبداللهیان در کنفرانس امنیتی مونیخ سال ۲۰۲۲، شامل مباحثی همچون سیاست خارجی دولت سیزدهم، برجام، امنیت خلیج‌فارس، افغانستان، فلسطین، جنگ روسیه و اوکراین و تنش در شبه‌جزیره کره بود.
وزیر امور خارجه در آن سال که با مذاکرات وین برای احیای برجام همزمان شده بود، گفت: «امروز در حالی با هم صحبت می‌کنیم که نزدیک به ۴ سال از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و اعمال تروریسم اقتصادی بر علیه ملت ما و البته بی‌عملی سه کشور اروپایی می‌گذرد. این درحالی بود که جمهوری اسلامی ایران یک سال تمام به صورت یکجانبه برجام را اجرا کرد، در برجام باقی ماند و فرصتی طولانی را در اختیار سایر طرف‌ها گذاشت تا به تعهدات خود عمل کنند. نتیجه اما هیچ بود. ایران از تمامی منافع تعهدشده اقتصادی، محروم گردید». وی افزود: «جمهوری اسلامی ایران در دور جدید مذاکرات، با جدیت، حسن‌نیت و با ارائه ابتکارات متعدد جهت حصول توافق خوب مشارکت کرده است. آنچه در نظر داریم کاملاً منطقی و عادلانه است: لغو همه تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و ارائه تضمین‌های ضروری در پایبندی به تعهدات. اکنون که با شما سخن می‌گویم، همکاران من در وین با بازی‌های دوگانه طرف غربی بر سر «متن» و «زمان» روبه‌رو هستند. می‌خواهم تاکید نمایم که ما آمادگی رسیدن به یک توافق خوب را در کوتاه‌ترین زمان ممکن داریم؛ به شرطی که طرف دیگر آماده اتخاذ تصمیمات سیاسی مورد نیاز باشد.»
واکنش‌های تهران به عدم دعوت
عدم دعوت از ایران برای شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ در هر دو سال، واکنش دستگاه دیپلماسی را به همراه داشت؛ ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در ۲۴ بهمن ۱۴۰۱، در واکنش به این اقدام گفت: «اگر هدف از برگزاری کنفرانس امنیتی مونیخ کمک به تعمیق امنیت در حوزه منطقه‌ای و جهانی است، عدم دعوت از برخی از کشورها اقدامی گزینشی با انگیزه‌های سیاسی است.» وی افزود: «این نشانگر تداوم رویکرد اشتباه در ارتباط با تحولات مربوط به ایران است و نقض غرض تلقی خواهد شد.»
سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین در واکنش به حضور اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران در این کنفرانس در خصوص دعوت از ولیعهد پبشین ایران به رسانه‌ها گفت: «اشتباه دیگر اینکه برگزارکنندگان این کنفرانس به‌جای دعوت از جمهوری اسلامی ایران، تریبون را به افراد معلوم‌الحال و بی‌هویتی دادند که نگاه ملت بزرگ ایران نسبت به آنها کاملاً روشن و واضح است».
کنعانی تاکید کرد که «فرزند یک دیکتاتور مخلوع و فراری از وطن به‌عنوان دعوت‌شده در کنفرانس امنیتی مونیخ یک دهن‌کجی به ملت بزرگ ایران است. این بی‌اعتباری و رسوایی بزرگی برای کنفرانسی است که ادعای تاثیرگذاری در نظم و امنیت بین‌المللی دارد». این دیپلمات ارشد ایرانی ادامه داد: «دعوت از چنین افرادی مداخله فاحش در امور داخلی یک کشور بزرگ است که در تامین امنیت منطقه‌ای و حتی تامین امنیت اروپا نقش بلامنازع داشته است».
سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران در واکنش به تداوم رویکرد کنفرانس امنیتی مونیخ برای نشست سال ۲۰۲۴ نیز گفت: «ما قطعاً نگران کنفرانس امنیتی مونیخ و نگران اهدافی هستیم که بنیانگذاران آن برای این کنفرانس تعریف کردند. آنچه روشن است متاسفانه مجریان این کنفرانس برخلاف اهداف و منویات بنیانگذاران آن در مسیر غلط حرکت می‌کنند و سازوکار این کنفرانس را به جایگاهی تبدیل می‌کنند که دیدگاه‌های غیرسازنده خود را در آنجا مطرح کنند. انتخاب گزینشی کشورها و محروم کردن برخی کشورها که نقش مؤثر و سازنده‌ای در امنیت و ثبات منطقه دارند و دعوت از کشورها و مقامات جنایتکاری که سابقه مجرمانه و فعالیت‌های جنایتکارانه آنها در مقابل دیدگان ملت‌های جهان است، نشان می‌دهد مدیران و برگزارکنندگان این کنفرانس در مسیر غلطی هستند».
کنعانی افزود: «بیش از اینکه نگران حضور خود باشیم نگران این کنفرانس و سرنوشتی هستیم که این کنفرانس ممکن است به آن دچار شود.» وی گفت: «ای کاش این کنفرانس در رویکردی مسئولانه این نشست را فرصتی قرار می‌داد که همه آنهایی که نسبت به امنیت بین‌المللی نگاه صادقانه دارند، می‌آمدند و مواضع خود را بیان می‌کردند. ای‌کاش به‌جای دعوت از رژیم صهیونیستی و مقامات جنایتکاران این رژیم از نمایندگان بحق ملت فلسطین دعوت می‌کردند که در این کنفرانس حضور یابند. ای‌کاش توجه حقیقی می‌کردند که آنچه مخل صلح و امنیت بین‌المللی است، مسئله اشغالگری است نه مسئله مقاومت فلسطین. نگران حال و روز و جایگاه کنفرانس امنیتی مونیخ هستیم.»
ظریف در مونیخ
محمدجواد ظریف نخستین وزیر امور خارجه ایران بود که در زمان سکانداری دستگاه دیپلماسی در کنفرانس امنیتی مونیخ شرکت و سخنرانی کرد. حضور وزیر امور خارجه پیشین کشورمان در این کنفرانس و نشست‌های مشابه همواره توجه رسانه‌های غربی را به خود جلب می‌کرد و فیلم سخنرانی‌‌هایش که نشان از تسلط بالایش بر مباحث بین‌المللی و زبان انگلیسی برای بیان مواضع کشور داشت، بارها در فضای مجازی بازنشر می‌شد.
وزیر امور خارجه پیشین کشورمان در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۱۹ در مصاحبه با «لیز دوست»، خبرنگار بی‌بی‌سی که کلیپ آن بارها در اثبات توان مذاکراتی و مصاحبه رئیس پیشین دستگاه دیپلماسی منتشر شد، گفت: «آنها تصمیم گرفتند میز مذاکره را ترک کنند، ما مذاکره را ترک نکردیم و هنوز پای میز مذاکره هستیم. ما درباره اسناد دوصفحه‌ای یا عکس یادگاری مذاکره نکردیم. ما درباره سندی ۱۵۰ صفحه‌ای مذاکره کردیم. ما امنیت‌مان را از مردم‌مان می‌گیریم و راضی نگه داشتن مردم برای ما بسیار اهمیت دارد و این کاری است که می‌کنیم. ما نمی‌گوییم که کشور بی‌عیب و نقصی داریم هرچند که از بسیاری از متحدان شما بهتریم اما هنوز راه زیادی برای پیمودن داریم.»
ظریف در آخرین سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ نیز گفت: «درحالی‌که ما علاقه‌مندی خود را به تعامل نشان داده‌ایم اما برای امنیت، ثبات، رشد و پیشرفت خود وابسته به دیگران نیستیم. ما تنها به ملت خود متکی هستیم. از این رو است که ۴۰ سال فشار حداکثری ادعایی آمریکا شامل مشوه کردن چهره ایران، جنگ، تحریم‌ها و ترور - از جمله حمله وحشیانه تروریستی چهارشنبه در خاک کشور من که از خارج حمایت شد – هیچگاه نتوانسته است ملت ایران را به زانو درآورده و یا منطق تصمیم‌گیری ملت ایران را تحت تاثیر قرار دهند». وی سخنان خود را با این جملات به پایان رساند که «به‌رغم سخنرانی جاهلانه شنیده‌شده طی روزهای گذشته توسط مقامات آمریکا، من مایل هستم به شما یادآوری کنم که ما ایرانی‌ها وارثان یک تمدن بزرگ هستیم. تمامیت بشریت امروزه بر یک قایق سوار است و یا ما با هم به ساحل امن می‌رسیم و یا با هم غرق می‌شویم».
وزیر امور خارجه پیشین کشورمان برای اولین بار در بهمن‌ماه ۱۳۹۲ و نخستین سال دولت یازدهم در کنفرانس امنیتی مونیخ شرکت و با جان کری و همتای آمریکایی خود نیز در خصوص مذاکرات هسته‌ای دیدار و گفت‌وگو کرد.
