ذخیـره ۶ روزه داروی بیماران هموفیلی
گزارش هم‌میهن درباره کمبود داروی بیماران خاص و مواضع دولت و داروسازان شرکت‌های دارویی برای خریدهای اورژانسی داروی بیماری‌های خاص، قیمت‌های ۷۰ یورویی را ۱۷۰ یور
گزارش هم‌میهن درباره کمبود داروی بیماران خاص و مواضع دولت و داروسازان
شرکت‌های دارویی برای خریدهای اورژانسی داروی بیماری‌های خاص، قیمت‌های 70 یورویی را 170 یورو اعلام می‌کنند
مریم سروش
خبرنگار اجتماعی
کمبود دارو برای بیماری‌های خاص همچنان ادامه دارد، از هموفیلی‌ها گرفته تا تالاسمی و... شاید همین مسئله هم باعث شد که عصر دوشنبه هفته پیش، جلسه بررسی کمبودهای دارویی در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس برگزار شود. جلسه‌ای که علاوه بر اعضای کمیسیون بهداشت و درمان، معاون درمان وزارت بهداشت، رئیس سازمان غذا و دارو هم حضور داشتند و مشکلات کمبودهای دارویی را از زبان رؤسای انجمن هموفیلی، انجمن SMA و یک نفر از مبتلایان به بیماری تالاسمی شنیدند. به گفته آنها تحریم‌ها، سوءمدیریت، تامین نشدن ارز مناسب، نبود هماهنگی بین دستگاه‌های متولی و حتی تعلل معاونت درمان وزارت بهداشت در اعلام نیازهای دارویی و... موجب شده که ثبت و سفارش به‌موقع و منظم داروهای مورد نیاز این بیماران با تاخیر همراه شود که ضررش برای سلامت بیماران است و سودش برای شرکت‌هایی که از خریدهای اورژانسی و فوریتی سازمان غذا و دارو، سودهای کلان به جیب می‌زنند. همان‌هایی که داروی 70 یورویی را در بزنگاه خرید، 170 یورو به ایران می‌فروشند و تنها درباره یک داروی مورد نیاز با آمار 20 هزار عددی، مبلغ قابل‌توجهی نصیب‌شان می‌شود.
البته انتقادات درباره انجام‌نشدن اعلام نیاز به‌موقع و نبود پیش‌بینی‌های تامین دارویی را سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت تایید نمی‌کند. او در پاسخ به هم‌میهن درباره اینکه آیا تعلل در اعلام نیاز و تامین داروی بیماران هموفیلی منجر به کمبودهای فعلی برای آنها شده است، می‌گوید که معاونت درمان وزارت بهداشت نسبت به تامین داروهای تمام بیماران خاص و صعب‌العلاج و ملزومات با حفظ ذخیره استراتژیک، 6 تا 8 ماه قبل از اتمام موجودی، نیاز خود را به سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند. به گفته کریمی: «فهرست داروهای مورد نیاز بیماران هم در نیمه سوم هر سال، برای سال آینده به این سازمان اعلام می‌شود و محاسبه برآورد این مقدار هم با توجه به تعداد گیرندگان خدمت، افزایش‌درصد رشد بیماران و ذخیره استراتژیک برای سال آینده است.» این درحالی‌است که پیش از برگزاری نشست کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، اوایل آبان‌ماه امسال هم بعضی از مدیران انجمن‌های بیماری‌های خاص هم با وزیر بهداشت، معاونت درمان و رئیس سازمان غذا و دارو جلسه‌ای داشتند و در جریان مسائل و مشکلات بیماران پروانه‌ای (ای‌بی) و بیماران تالاسمی قرار گرفتند و برای رفع مشکلات این بیماران ازجمله تامین به‌موقع دارو و درمان آنها، راهکارهایی ارائه شد.
تزریق مواد برای تسکین درد
سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس به‌تازگی در واکنش به انتقادات مطرح‌شده ازسوی نمایندگان بیماری‌های خاص اعلام کرده: «در بحث سفارش دارو، قصور، کوتاهی و بی‌توجهی مسئولان مربوطه بسیار مشهود و ملموس است و شاهد نبود انسجام و همراهی بین وزارتخانه‌های مربوطه هستیم و دارو در زمان مناسب، تحویل گرفته نشده است. در صورت تداوم این بی‌توجهی‌ها، شاهد افزایش مرگ‌ومیر بیماران خواهیم بود و رئیس‌جمهور باید نسبت به تشکیل قرارگاه غذا و دارو اقدام کند.» این درحالی‌است که همین حالا هم اعلام می‌شود ذخیره دارو برای بیماران تالاسمی تا بهمن‌ماه پاسخگوست، اما نکته عجیب‌تر را روابط عمومی بنیاد امور بیماری‌های خاص اعلام کرده؛ اینکه بیماران هموفیلی برای کاهش و تسکین درد و رنج شدید ناشی از بیماری‌شان به تزریق موادمخدر روی آورده‌اند. این بنیاد می‌گوید، با کمبود شدید داروهای فاکتورهای 8 و9 و هیومیت، مشکلات بسیار جدی در روند درمان این بیماران ایجاد شده و بسیاری از اعمال جراحی آنها با وجود داشتن وضعیت اورژانسی، به علت کمبود دارو لغو می‌شود. احمد قویدل، مدیرعامل سابق کانون هموفیلی اما گفته که علاوه بر هیومیت و فاکتورهای 8 و 9، دو داروی فیبرونوژن و فاکتور ۱۳ اخیراً به لیست کمبودها اضافه شده است.
نازنین فرزادی‌فر، رئیس انجمن هموفیلی درباره این کمبودهای دارویی و مشکلاتی که بیماران با آن مواجه شده‌اند، به هم‌میهن توضیحات بیشتری می‌دهد: «در جلسه اخیر با کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و معاونان وزیر بهداشت، درخواستی که ما داشتیم این بود که یک تقویم توزیع به ما بدهند و کمیسیونی تشکیل شود تا جلسات ماهانه با شرکت‌های دارویی و نماینده سازمان غذا و دارو داشته باشیم و اعلام نیازها بررسی شود تا درنتیجه جلسات این کمیسیون اجازه ندهیم تامین دارو به سطح صفر برسد. موضوع دیگر هم طرح داروی هملیپرا بود که تاییدیه FDA دارد اما سوال ما این است که چرا باید این دارو در کشور در طرح تحقیقات قرار بگیرد. این دارو درحال‌حاضر برای 20 نفر وارد شده و برای 10 بیمار داخلی در حال اجرای طرح تحقیقاتی است.» به گفته فرزادی‌فر موضوع تامین ارز مناسب، دیگر مبحث ارائه‌شده در این جلسه بود و اینکه شرکت‌های داروسازی ارز اروپایی می‌خواهند و این ارز درحال‌حاضر وجود ندارد: «ارزی که ارائه می‌شود، روپیه است و تامین برخی داروها را با مشکل مواجه کرده است.»
کسی مشکلات را گردن نمی‌گیرد
«درحال‌حاضر تعدادی از داروها کمبود دارند اما یک قسمت از آنها در حال واردشدن است. زمان ورود و توزیع آنها را نمی‌دانیم اما باید هرچه سریع‌تر نسبت به تامین تمام داروها برای این بیماران اقدام کرد و مسئله تامین ارز موردنظر شرکت‌ها هم حل شود.» این نکته دیگری است که فرزادی‌فر به آن اشاره می‌کند و درباره اینکه چرا پس از چندماه کمبود دارو، تازه جلسه‌ای برای حل این مشکل تشکیل شده، می‌گوید: «من در این جلسه اعلام کردم که معاونت درمان وزارت بهداشت به‌موقع درباره داروی بیماران هموفیلی اعلام نیاز نمی‌کند، اما مشکل اینجاست که کسی این مسئله را گردن نمی‌گیرد. هرکدام از نهادهای متولی در این‌حوزه دیگری را مقصر می‌داند. همین مسئله هم باعث شد که ما درخواست تقویم توزیع داشته باشیم. حالا قرار است در جلسه با مسئولان سازمان غذا و دارو دراین‌باره به نتیجه برسیم.»
او با بیان اینکه اعلام نیاز، سفارش و توزیع سه‌ضلع مثلث داروی بیماری‌های خاص هستند، ادامه می‌دهد: «ابتدای امر باید معاونت درمان براساس تعداد بیمار‌هایی که وجود دارد، همچنین ثبت بیماران در سامانه بیمه‌ها، میزان داروی مورد نیاز خود را اعلام کنند. اما مشکل اینجاست که معاونت درمان می‌گوید، ذخیره استراتژیک آنها 6روز است اما ما می‌گوییم که این عدد باید 6ماه باشد، چون ممکن است اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی درباره این بیماران رخ دهد که میزان مصرف آنها را افزایش دهد. معاونت درمان و غذا و داروی وزارت بهداشت به ما می‌‌گویند که در پاییز هر سال اعلام نیاز می‌کنند، اما مشکل اینجاست که در طول یک‌سال ممکن است یک شرکت پارت دارویی خود را وارد نکند، یا 20 بیمار هموفیلی تصادفی داشته باشیم که مصرف دارو در آنها 10 برابر شود. در این شرایط چطور می‌توان انتظار داشت که سایر بیماران معطل دارو بمانند. درباره این مسئله به توافق نمی‌رسیم، چون یکی از دلایل آن نبود ارز است.»
این پزشک با تاکید بر اینکه درباره بیماری‌های خاص نگاه کارشناسی و دوراندیشانه وجود ندارد، می‌گوید: «اگر بدنه کارشناسی تقویم ثبت داروهای مورد نیاز بیماران هموفیلی و تولید و توزیع آن با کمک کارشناسی کانون صورت بگیرد، روند تامین دارو تسریع می‌شود اما مشکل اینجاست که دارو وارد می‌شود و به دست شرکت‌های پخش و داروخانه‌ها می‌رسد و پس از آن، یک پلن پخش در اختیار ما قرار می‌دهند که دیگر به‌درد ما نمی‌خورد. ما باید بتوانیم در زمان مناسب اعلام‌نیاز کنیم اما برای ثبت چنین مواردی به سامانه دسترسی نداریم. انجمن با بیماران ارتباط مستقیم دارد و به‌خوبی می‌داند که چه تعداد دارو کم یا مورد نیاز است، نه معاونت درمان که تنها یک کارشناس برای کل کشور دارد. چندی پیش در نامه سرگشاده به وزیر بهداشت کاملاً توضیح دادم که معاونت درمان و بدنه وزارت بهداشت، از مشکل بیماران خاص خبر ندارند و با چه مشکلاتی مواجهیم.»
5 ماه نمی‌دانستند که یک دارو تولید نمی‌شود؟
رئیس انجمن هموفیلی درباره آمار بیماران مبتلا در کشور می‌گوید: «معاونت درمان آمار این بیماران را 12 هزار و 750 نفر عنوان می‌کند، اما این عدد چیزی حدود 250 نفر کمتر است. ما تعدادی بیمار در سیستان و بلوچستان داریم که شناسنامه ندارند. برخی بیماران هم در روستاهای دورافتاده زندگی می‌کنند و رفت‌وآمد برای آنها برای تایید بیماری‌شان سخت است. به همین دلیل به دنبال این هستیم که بودجه‌ای در اختیار ما گذاشته شود، تا با مراجعه به محل سکونت این افراد، آزمایش‌های تشخیصی لازم را انجام دهیم.»
فرزادی‌فر درباره اینکه آیا کمبودهای دارویی منجر به خطر افتادن جان بیماران هم شده است، اینطور پاسخ می‌دهد: «مسئله مهم درباره بیماران هموفیلی این است که یک زمان طلایی برای رسیدن دارو دارند که می‌تواند از آسیب‌های مفصلی، خونریزی خودبه‌خودی و آسیب به ارگان‌های حیاتی و منجر به مرگ شدن، جلوگیری کند. زمانی که دارو باید در دسترس بیمار قرار بگیرد و از این اتفاقات تلخ جلوگیری کند، اگر به‌طور مثال در یک کشور استاندارد این زمان یک ساعت باشد، برای بیمار ایرانی دو روز است که تاخیر زیادی دارد. همه داروهای مورد استفاده بیماران هموفیلی حیاتی‌اند چون هرکدام از بیماران یک نقص فاکتور انعقادی دارند که باید به‌صورت خارجی وارد بدن شود. در هرکدام هم یک الگوی خونریزی وجود دارد، ازجمله هموفیلی A و B که خونریزی مفصلی بیشتر در آنها رخ می‌دهد. فاکتور 11 در ناحیه سروصورت دچار خونریزی می‌شوند.»
این مسئول درباره بی‌توجهی نسبت به تامین داروی بیماران خاص به یک نکته دیگر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: « 6ماه دوم سال‌گذشته یک شرکت دارویی دیگر، داروی مورد نیاز را توزیع نکرد و به ما نداد. وضعیت آنقدر بد بود که برخی بیماران به دفتر انجمن می‌آمدند و ما را با سرنگ اسید و پیت بنزین تهدید می‌کردند. درنهایت در بهمن‌ماه 1401 معاونت درمان به ما اعلام کرد که این شرکت دیگر داروی موردنظر را تولید نمی‌کند. عجیب نیست که آنها 5 ماه از تولید نشدن یک داروی مهم هموفیلی بی‌خبر بودند. آنها سازمان غذا و دارو را مقصر می‌دانند اما این سازمان هم زیرمجموعه وزارت بهداشت و معاونت درمان است و پاسخگوی اصلی خود وزارت بهداشت است.»
رئیس انجمن هموفیلی درباره اینکه چه میزان از داروهای مورد نیاز بیماران، تولید داخل یا وارداتی است، می‌گوید که فاکتورهای 8 و 7 در داخل کشور تولید می‌شود: «البته فاکتور 8 سامان دارو در حال حاضر توقف تولید خورده و دو شرکت دارویی دیگر در حال تولید این داروها هستند. اما مشکل اینجاست که این داروها نوترکیب هستند و باتوجه به اینکه سال گذشته بیماران را روی داروهای پلاسمایی سوئیچ کردیم، این تغییر دوباره قابل انجام نیست. البته شرکت دارویی آریوژن قول داده که بازار، این دارو را تامین کند اما چون سال گذشته تمام ذخیره پلاسمایی را برای فاکتور 8 صرف کردیم، در ذخیره پلاسمایی دست شرکت‌ها خالی شده و تولید داروی پلاسمایی هم یک تا دو سال زمان می‌برد.»
فرزادی‌فر البته فایده عجیب اتمام ذخایر دارویی را سود کلانی می‌داند که به سودجویان این بازار می‌رسد: «زمانی که معاونت درمان داروی مورد نیاز را به‌موقع اعلام نمی‌کند، در زمان کمبودها و بزنگاه تامین، سازمان غذا و دارو مجبور به سفارش فوریتی و خرید اورژانسی می‌شود. در این میان برخی افراد و شرکت‌ها هستند که داروی 70 یورویی را 170 یورو می‌فروشند. آنها از این تعلل در اعلام نیاز استقبال می‌کنند چون تنها در دارویی که 20 هزار عدد تامین می‌شود، سود قابل‌توجهی نصیب آنها می‌شود. این مسئله تنها درباره یک دارو رخ نمی‌دهد و دیگر داروهای فوریتی هم به چنین سرنوشتی مبتلا هستند.»
به گفته این پزشک، در چنین شرایطی تحمیل هزینه کلان به دولت یکسوی ماجراست اما سوی دیگر سوءاستفاده این شرکت‌ها و افراد از کندی سیستم معاونت درمان در اعلام نیاز و ثبت سفارش از سوی کشور ما به صورت روتین است، چون اگر به صورت منظم و در زمان مناسب ثبت سفارش کنیم، دارو 70 یورو قیمت دارد. به اصطلاحی باید گفت که مافیای دارو به دلیل نبود هماهنگی بین سه ضلع معاونت درمان، سازمان غذا و دارو و بانک مرکزی در حال موج‌سواری است.
چرا فاکتور 13 هم دچار کمبود شد؟
سازمان غذا و دارو کمبود برخی اقلام دارویی را انکار نمی‌کند اما به تاکید سجاد اسماعیلی، مشاور رئیس سازمان غذا و دارو نقش بانک مرکزی در کمبودهای دارویی بیشتر است. او دراین‌باره چند روز پیش گفته است: «سازمان غذا و دارو در حیطه سیاست‌گذاری، پایش و رصد زنجیره تأمین دارو و نظارت بر کیفیت دارو مسئولیت دارد اما نقش قوانین و ارگان‌های بین‌بخشی در تأمین دارو بسیار مهم است. بانک مرکزی یکی از مهم‌ترین ارگان‌های بین‌بخشی در تأمین داروی کشور است. سازمان غذا و دارو، ثبت و سفارش شرکت‌ها برای واردات دارو و مواد اولیه را بررسی و بر اساس نیاز کشور، آنها را در قالب یک لیست اصلی به بانک مرکزی ارسال می‌کند و در این مرحله نقش این بانک این است که ارز مورد نیاز شرکت‌ها را تأمین کند اما اینکه ارز را در چه مقطع یا بازه زمانی تخصیص دهد، بسیار مهم است.» او در توضیح بیشتر گفته که تجربه نشان داده اختلالی که در تخصیص ارز به شرکت‌های واردکننده دارویی در یک بازه زمانی مثلاً یک ماهه رخ می‌دهد، تأثیر خود را چهار، پنج ماه بعد در زنجیره تأمین دارو می‌گذارد؛ چون دارو مانند کالاهای دیگر نیست که به‌محض ثبت سفارش، تأمین شود: «درواقع برخی شرکت‌های خارجی هستند که در ابتدا سفارش را می‌گیرند، سپس شروع به تولید می‌کنند، بنابراین فرآیند ثبت سفارش تا تأمین دارو دست‌کم دو تا سه ماه طول می‌کشد. از بهمن‌ماه سال گذشته تا خردادماه امسال، حدود 5 ماه ارز برای تأمین دارو تخصیص پیدا نکرد، به همین خاطر سازمان غذا و دارو برای اینکه کسری دارو را در بازار جبران کند به‌صورت جدی و فوریتی وارد عمل شد و ازیک‌طرف اقدام به واردات دارو کرد و ازسوی‌دیگر با تولیدکنندگان چند جلسه گذاشت تا تولیداتشان را افزایش دهند.»
اسماعیلی البته درباره نقش سازمان غذا و دارو در کمبود داروهای بیماران خاص گفته که منظورش این نیست که سازمان دراین‌زمینه اصلاً مقصر نیست اما بانک مرکزی در این اتفاق نقش مؤثر و عمده‌ای دارد: «اواخر پارسال برای یکسال‌ونیم به شرکت‌های واردکننده اجازه دادیم دارو وارد کنند. البته این سیاست زمانی موفق می‌شود که ارز آن در زمان مناسب از سوی بانک مرکزی تأمین شود و اگر این اتفاق نیفتد، آن وقت دیگر از دست سازمان غذا و دارو کاری برنمی‌آید.» حالا بررسی‌های هم‌میهن نشان می‌دهد که درباره کمبود داروی فاکتور 13 بیماران هموفیلی هم دوباره همین مشکل تامین ارز مناسب رخ داده است. ارزی که برای تامین این دارو مورد نیاز است EIH است که 4 ماه است تامین نشده. بانک قبلی هم که انتقال ارز توسط آن انجام می‌شده با تحریم مواجه شده است. با وجودی که درخواست دریافت این ارز هم مدتی است که ثبت‌شده، اما بانک مرکزی هنوز آن را تامین نکرده و به همین دلیل واردات آن با وقفه مواجه شده است.
اهمیت بازار دارو برای متولیان کمرنگ است
درباره کمبودهای دارویی نه‌تنها انجمن‌های مختلف بیماری‌های خاص که نمایندگان مجلس هم انتقادات زیادی را مطرح می‌کنند. چندی پیش علی بابایی، نماینده مجلس در جریان بررسی گزارش کمیسیون بهداشت درباره عملکرد دستگاه‌های اجرایی در حوزه واردات دارو گفته بود: «امروز بیماران پیوندی، هموفیلی و بیماران خاص در تامین دارو با مشکل مواجهند. ناکارآمدی طرح دارویار نیز بر کسی پوشیده نیست، شرکت‌های تولیدکننده دارو نیز ناراضی هستند. ما جلوی واردات داروهای خارجی را گرفتیم تا دارو در داخل تولید شود اما از شرکت‌های داخلی نیز حمایت نمی‌شود.» محمدعلی محسنی‌بندپی، عضو کمیسیون بهداشت هم درباره بازار دارو در کشور گفته بود: «کمبود دارو در کف جامعه به‌شدت مورد اعتراض مردم قرار گرفته؛ به‌ویژه داروی بیماران خاص و پیوندی. ما پاسخی برای بیماران نداریم. اینکه دارو خارجی و وارداتی باشد یا در داخل تولید شود، برای بیماران که مدام از داروخانه‌ای به داروخانه دیگر برای تهیه یک دارو می‌روند، اهمیت ندارد. باید شخص رئیس‌جمهور و معاون اول او مستقیم به موضوع تهیه داروی بیماران ورود کنند و نباید اجازه دهند بیشتر از این آسیب ببینند.» به گفته بندپی، شرکت‌های بیمه‌ای هم در پوشش بیمه‌ای بسیاری از داروهای بیماران کوتاهی می‌کنند و مطالبات داروخانه‌ها را پرداخت نمی‌کنند، به همین دلیل داروخانه‌ها از پذیرفتن نسخه بیماران مختلف پرهیز می‌کنند. سلمان اسحاقی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم پس از برگزاری جلسه بررسی موضوع کمبود شیرخشک و دارو در دوشنبه هفته جاری، از برگزاری این نشست ویژه در پی دستور محمدباقر قالیباف، ریاست مجلس خبر می‌دهد و می‌گوید: «مشخص شد که در مورد تأمین داروی بیماران خاص با سه مشکل تحریم‌ها، سوءمدیریت و تعارض بین اظهارات مسئولان سازمان غذا و دارو و بیماران مواجه هستیم. در بحث تحریم‌ها مشهود است که دشمنی غرب با ایران، به جان بیماران آسیب وارد می‌کند که در این رابطه مردم پای آرمان‌ها خواهند ایستاد و از این موضوع گله‌مندی ندارند، اما به‌طورقطع در بحث سوءمدیریت‌ها کوتاه نخواهند آمد. رئیس کمیسیون بهداشت قاطعانه خطاب به مسئولان سازمان غذا و دارو تاکید کرد که ارائه‌نشدن مشکلات از سوی سازمان به مجلس و کمیسیون و پیگیری‌ها، یکی از دلایل ایجاد چالش‌های امروز حوزه دارو و شیرخشک است.» او تاکید می‌کند: «درحالی‌که میدان جنگ دشمن از رزم به سمت غذا و دارو کشیده شده، اما در این نشست نشانی از اهمیت موضوع در عملکرد سازمان غذا و دارو مشاهده نشد و هر چند مقوله برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌ها باید در دستور کار سازمان قرار گیرد، اما هیچ اراده‌ای برای توجه به اهمیت موضوع تامین و واردات به‌موقع دارو و شیرخشک ندارد درحالی‌که این موضوع با جان و سلامت مردم سروکار دارد. درصورتی‌که سازمان غذا و دارو رویه غلط خود را ادامه دهد و به اهمیت پیش‌بینی در بحث تولید و واردات دارو توجه نکند، این اقدام به‌معنای بی‌توجهی به جان و سلامت مردم است.» اسحاقی البته وزارت بهداشت را به تنهایی متولی امر تامین دارو نمی‌داند: «وزارتخانه‌های صمت و اقتصاد، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی هم باید همکاری لازم را داشته باشند و اگر در زمان مناسب، سفارش تامین دارویی پیش‌بینی شده را انجام ندهیم به‌طورقطع با مشکلات زیادی مواجه خواهیم شد. در بحث سفارش دارو، قصور، کوتاهی و عدم‌توجه مسئولان مربوطه بسیار مشهود و ملموس است و شاهد عدم انسجام و همراهی بین وزارتخانه‌های مربوطه هستیم و دارو در زمان مناسب تحویل گرفته نشده است.»
