نسخه صندوق برای ایران

رایزنی مقامات بانک مرکزی با صندوق بین‌المللی پول به کجا خواهد رسید؟

گویا تحفه سفر رئیس کل بانک مرکزی به واشنگتن، ورود ارز به مبلغ ۲۴ میلیارد دلار است. بخشی از آن از محل آزادسازی ارزهای بلوکه‌شده ایران در دو کشور کره‌جنوبی و عراق است و بخش دیگر نیز از صندوق بین‌المللی پول خواهد بود. در این میان آن چیزی که مهم است آن است که در هر شرایط، کشور آمریکا تعیین‌کننده است و موافقت رئیس صندوق بین‌المللی پول و کشورها برای ورود ارز به کشور کفایت نمی‌کند. اما سوال اینجاست که رؤیای ورود ارز به کشور چه میزان قابلیت تحقق یافتن دارد؟ مسئله قابل تأمل دیگر رویکرد تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان اصلی در کشور است که تا پیش از آمدن دولت سیزدهم، رویکرد دیگری برای دریافت ‌طلب و مهمتر درباره تسهیلات از صندوق بین‌المللی پول داشتند، اما این روزها نگاه‌ها تغییر کرده است. مسئله‌ای که موجب شده تا رئیس کل بانک مرکزی در دولت روحانی نسبت به آن واکنش نشان دهد.
براساس اطلاعات به‌دست آمده از خبرنگار ایسنا به‌زودی ۲۴ میلیارد دلار ارز وارد کشور خواهد شد که شامل منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در عراق و کره‌جنوبی و حق برداشت ویژه ایران از صندوق بین‌المللی پول می‌شود. از این میزان ارز، هفت میلیارد دلار منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی و بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار آن منابع بلوکه‌شده ایران در عراق است که عمده آن به صادرات انرژی به این کشور همسایه باز می‌گردد. در پی سفر سلطان عمان به ایران و سفر مشاور بایدن رئیس‌جمهور آمریکا به عمان، مقرر شده تا در قالب تفاهمی با ایران این منابع بلوکه‌شده آزاد شود. همچنین در پی دیدار فرزین، رئیس کل بانک مرکزی ایران با جورجیوا رئیس صندوق بین‌المللی پول در واشنگتن مقرر شد تا ایران بتواند به بیش از 7/6 میلیارد دلار حق برداشت ویژه خود دسترسی داشته باشد. البته چندی پیش علی شریعتی - عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق - از آزادسازی دو میلیارد دلار از منابع ارزی بلوکه‌شده ایران تا دیروز دوشنبه (۱۵ خردادماه) خبر داد. در همین ارتباط عبدالناصر همتی در توئیتی در واکنش به گشایش ارزی از طریق تسهیلات صندوق بین‌المللی پول واکنش نشان داد. او نوشت: «از روزی که برای گشایش ارزی از طریق تسهیلات صندوق بین‌المللی پول آرزوی توفیق کردم، مخالفان دیروز و امروز، شروع به توجیه کردند که این اصلاً وام نیست و برداشت از سهمSDR خودماست. بسیارخوب، هر اسمی که دوست دارید بگذارید. پس صندوق دیگر بخشی از استکبار نیست؟ مقررات صندوق را هم خوبه یک‌بار بخوانید.»

روند برداشت SDR از صندوق

اسفندماه 1398 بود که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در نامه‌ای به رئیس صندوق بین‌المللی پول نوشت و درخواست 5 میلیارد دلار وام فوری از این صندوق کرد. این درخواست به دلیل همه‌گیری کرونا بود اما در آن مقطع علاوه بر موانع خارجی، موانع داخلی نیز مانع از آن شد که ایران بتواند از این وام بهره بگیرد. یک فردی که در آن مقطع در بانک مرکزی مسئولیت داشت، درباره آن روزها به هم‌میهن گفت: «با توجه به شرایط اقتصادی و ارزی کشور، تصمیم گرفته شد که ایران درخواست وام از صندوق بین‌المللی پول را مطرح کند. در حقیقت قرار شد که ایران از سهم SDR (حق برداشت مخصوص) خود برداشت کند. همتی شرایط را برای برداشت این حق مخصوص، مناسب دید و نامه‌ای برای این منظور تهیه و ارسال کرد. یکی از شرایط خاص آن زمان این بود که تسهیلات بدون هیچ شرطی بود و ایران به‌راحتی می‌توانست با مطرح کردن ارزش ذخایر ارزی این وام را دریافت کند، اما به دلیل اینکه نمی‌خواستیم میزان ذخایر ارزی ایران معلوم شود، با دریافت آن در نهایت مخالفت شد.» این فرد مطلع ادامه داد‌: «برداشت از این صندوق حق ایران بود، زیرا ایران معادل 8/6میلیارد دلار SDR دارد و سهم‌اش از صندوق بین‌المللی پول 75صدم درصد است که بسیار اندک است. برای نمونه سهم کشور آمریکا 16درصد است. در آن زمان در کنار عوامل خارجی، در داخل نیز نسبت به این درخواست هجمه‌های زیادی از سوی رسانه‌های مخالف با دولت عنوان شد که این وام از استکبار است و با آن مخالفت‌های شدیدی شد. البته به دلیل ارائه نکردن اطلاعات ارزی، ایران نتوانست این وام را دریافت کند درحالی‌که اگر این اطلاعات ارائه می‌شد، ایران می‌توانست از این تسهیلات بهره‌مند شود.» این کارشناس در حوزه ارزی درباره دریافت تسهیلات در شرایط کنونی از صندوق بین‌المللی پول نیز گفت: «شرایط وام از صندوق بین‌المللی اینگونه است که اگر کشوری بخواهد از تسهیلات صندوق استفاده کند تنها براساس میزان پشتوانه‌ای که در صندوق دارد، می‌تواند وام بگیرد. روند دریافت وام هم یک پروسه طولانی است. در گام اول باید یک کشور که ارز قوی‌ای دارد تعهد بدهد و از ایران حمایت کند و براساس ارز آن کشور است که مشخص می‌شود ایران چه نوع ارزی دریافت خواهد کرد؛ یعنی اگر کشور چین ضمانت کند ایران یوان می‌گیرد و اگر آمریکا باشد دلار خواهد بود. نکته بعد اینکه ایران باید اسناد ضمانت را به صندوق بین‌المللی پول تحویل دهد. در شرایط کنونی هر کشوری که درخواست وام داشته باشد، باید شرایط خاص صندوق را بپذیرد و به صندوق تعهداتی بدهد.»

آمریکا مانع ورود 24 میلیارد دلار می‌شود

احمد مجتهد، رئیس اسبق پژوهشکده پولی و بانکی درباره 24میلیارد دلاری که قرار است به ایران بیاید، به هم‌میهن گفت:«ایران همانند همه کشورهای عضو، سهمیه‌ای دارد و این سهمیه 7/6 میلیارد SDR است و می‌‌تواند از اینSDR برای پرداخت بدهی‌هایش استفاده کند. این مسئله جدیدی نیست. اما ما از جایی قرض نگرفته‌ایم که بخواهیم پرداخت کنیم. به دلیل مخالفت آمریکا صندوق بین‌المللی پول نمی‌تواند عملاً منابعی در اختیار ما بگذارد. آمریکا در این صندوق 16 درصد سهمیه دارد و به همین دلیل هم از حق وتو برخوردار است.» او اضافه کرد:«با اطلاعاتی که دارم بعید می‌دانم آمریکا با SDR به ایران موافقت کند. زیرا این موضوع مصوبه کنگره آمریکاست. به این دلیل که ما عضو FATF نیستیم و نمی‌توانیم با هیچ بانکی مراوده بانکی داشته باشیم. به علاوه اینکه عمدتاً کشورهای مقروض از سهمیه استقراض خود برای پرداخت بدهی‌هایشان استفاده می‌کنند. خوشبختانه کشور ما در حال حاضر بدهی ندارد که لازم باشد از SDR برای پرداخت بدهی خود استفاده کند.» مجتهد عنوان کرد:«در حال حاضر ما نمی‌توانیم از منابع بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول استفاده کنیم به این علت که آمریکا در هر دوی این سازمان‌های بین‌المللی از حق وتو برخوردار است.» این کارشناس بانکی درباره آزادشدن پول‌های بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی و عراق نیز گفت: «ما صادرات نفت به کره‌جنوبی داشتیم که عمدتاً هم میعانات گازی بود. صادرات برق و گاز نیز به عراق داشتیم. کشورهای مذکور بابت این موارد باید پرداخت‌هایی به ایران داشته باشند. از سوی دیگر هر نوع دلار که بخواهد پرداخت شود، باید از اتاق پایاپای نیویورک رد شود. بنابراین بدون موافقت آمریکا نمی‌توانیم از منابع‌مان در کره یا عراق استفاده کنیم.» او افزود:«اخیراً صحبت‌هایی شده است و اعلام شده برای مسائل بشردوستانه، دارو و مواد غذایی، ایران می‌تواند از این منابع استفاده کند. یعنی شرط و شروطی گذاشته‌اند که گاهی می‌توانیم از موانع خلاص شده و از منابع مذکور استفاده کنیم. بنابراین مدت‌هاست که این مسئله مطرح است. ریال عراق پول باارزشی نیست و ما نمی‌توانیم این پول را قبول کنیم و باید دلار و ارزهای دیگر را دریافت کنیم. عراق منابع کافی برای پرداخت پول ایران دارد، اما آمریکا اجازه نمی‌دهد که پرداخت شود. اما بحثی شده که آمریکا در ازای برخی امتیازات با واردات برخی کالاهای اساسی مانند دارو و غذا موافقت کند. این موضوع هم با شرط و شروط و محدودیت‌هایی همراه است و بستگی به مراودات ایران و آمریکا دارد.»

با وجود تحریم‌ها ارزی وارد کشور نمی‌شود

احمد حاتمی‌یزد، مدیرعامل اسبق بانک صادرات نیز در واکنش به ورود 24 میلیارد دلار ارز به کشور به هم‌میهن گفت:«مادامی که ایران در تحریم است، هیج ارزی وارد کشور نخواهد نشد. حال ارزهای بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی و عراق باشد یا تسهیلات از صندوق بین‌المللی پول که برداشت از آن حق طبیعی ایران است.» او ادامه داد: «در شرایط کنونی حتی باید به قرارداد 25ساله ایران و چین نیز شک کرد، زیرا عملیاتی شدن آن ممکن نیست. کشور چین در زمانی که این سند امضا شده است، حاضر به همکاری با ایران نشده است زیرا ایران تحریم‌ بین‌المللی و مالی است و هیچ کشوری حاضر نیست منافع‌اش را به خاطر ما به خطر بیندازد. بنابراین به ورود این میزان ارز باور ندارم، هرچند امیدوارم که این اتفاق رخ دهد.» حاتمی‌یزد اعلام کرد: «تنها بخشی از ارزهای ایران در عراق آزاد خواهند شد؛ البته هیچ ارزی به ایران داده نخواهد شد و بخشی از آن به عربستان برای حج امسال پرداخت خواهد شد.»