امیدآفرینی گروسی و دشمنانش

سخنان رافائل گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی نشانگر گشایشی در روابط ایران و آژانس پس از مدت‌ها چالش جدی بین دو طرف است. گرچه آقای گروسی جدول زمانی مشخصی را برای پایان دادن به مناقشۀ ایران و آژانس بین‌المللی اعلام نکرده و از جزئیات اجرایی توافق او با تهران خبری در دست نیست، اما همین که بعد از ماه‌ها کشمکش و تبادل اتهام‌های تلویحی، او لحن مثبتی در برابر یک توافق جامع احتمالی با ایران در پیش گرفته است گامی به پیش محسوب می‌شود. قاعدتاً توافق نهایی ایران و آژانس و حل اختلافات بین آنها می‌تواند راه را برای احیای صورتی
از برجام هموار کند.
مسئلۀ مهم در این میان این است که کشورهای غربی و ایران هنوز احیای برجام را از دستور کار خود خارج نکرده‌اند هرچند که به دلیل نوع مواضع جمهوری اسلامی در برابر جنگ اوکراین، وضعیتی متفاوت از قبل بر روابط دو طرف حاکم شده است.
با این همه سابقۀ پرفرارونشیب تعاملات ایران و آژانس هر ناظر بی‌طرفی را نسبت به گام‌های آینده کاملا محتاط می‌کند. روال گذشته نشان می‌دهد که هر اتفاق کوچک و یا سخن تحریک‌آمیز چه‌بسا دو طرف را از امضای قراردادی که تمام اجزاء آن نیز مشخص شده است، بازدارد و به نقطۀ نخست بازگرداند. واقعیت این است که شرایط داخلی ایران بیش از حد تصور پیچیده شده و شمار نهادها و افراد تأثیرگذار در تصمیمات کلان دیگر به‌راحتی قابل شناسایی نیست. این مسئله به خودی خود می‌تواند مانع هرگونه تصمیم‌گیری مهم و یا جلوگیری از اجرایی شدن آن در صورت گذر از مرحلۀ نخست شود. در عین حال مشکل دیگری هم بر سر راه‌حل اختلافات ایران و آژانس و احیای احتمالی برجام خودنمایی می‌کند؛ این مشکل مشخصاً به شخص بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل مربوط می‌شود. نتانیاهو برای رهایی از دردسرهای مربوط به پرونده‌های قضایی خود، دولتی متشکل از افراطی‌ترین نیروهای ملی‌گرا و مذهبی تشکیل داده است که در همۀ امور در جهت مخالف سیاست بین‌الملل حرکت می‌کند.

آنها در عین حال، برای تغییر ساختار دیوان عالی اسرائیل با مخالفت‌های داخلی بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شده‌اند.
نتانیاهو راه خلاصی از فشارهای داخلی و خارجی را ایجاد بحرانی بی‌سابقه در روابط ایران و جهان غرب می‌داند و در این مورد چیزی را هم پنهان نمی‌کند. او تنها مقام رسمی جهان است که از لحن ملایم رافائل گروسی در برابر پروندۀ اتمی جمهوری اسلامی به سختی انتقاد کرده و به‌خصوص تأکید مدیرکل بر غیرقانونی بودن حملۀ نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران را «بی‌ارزش» دانسته است.
بنابراین دولت نتانیاهو نیز تا دستیابی احتمالی ایران و آژانس به یک توافق تازه بیکار نمی‌نشیند و چه‌بسا با اقدامات خود موجب رسیدن بحران به نقطه‌ای غیرقابل برگشت شود.
در پایان فقط می‌توان به این سخن دردناک قائم‌مقام فراهانی در هنگامۀ جنگ‌های ایران و روس اشاره کرد که در نامه به آصف‌الدوله نوشت:
«امروز وقت تعطیل نیست. اگر تعجیل وقتی دارد حالاست و بس! هرچه تا حالا تأخیر و اغفال شد، بس است. کار از قول ما گذشت که باور نکنید، به فعل روس رسید که نمی‌توان باور نکرد.»