تمدید آتش‌بس
سرنوشت جنگ در فلسطین چه خواهد بود؟
سرنوشت جنگ در فلسطین چه خواهد بود؟
تحولات فلسطین با آغاز آتش‌بس و تبادل اسرا وارد مرحله تازه‌ای شده است که پس از قدرت‌نمایی اسرائیل با کشتار غیرنظامیان و زنان و کودکان و حمله به مراکز درمانی و مدارس حالا نوبت به قدرت‌نمایی حماس رسیده که نشان دهد با وجود حملات گسترده به غزه همچنان توان عملیاتی خود را حفظ کرده است؛ به‌طوری‌که رسانه‌های عبری‌زبان از فرآیندهای امنیتی و کنترل حماس بر روند تبادل اسرا که با میانجیگری مصر، قطر و آمریکا و توسط صلیب سرخ صورت می‌پذیرد، ابراز تعجب کرده‌اند. در این روند که در شمال غزه - یعنی محلی که اسرائیل مدعی حضور و کنترل آن است - توسط رزمندگان حماس صورت می‌گیرد و از سوی دیگر حماس در مقابل اسرائیل بر سر تعداد و کیفیت اسیران فلسطینی که آزاد می‌شوند، هیچ نرمشی از خود نشان نداده، حتی تهدید به برهم زدن آتش‌بس کرد تا اقتدار خود را نشان بدهد. چهارشنبه گذشته، حماس و اسرائیل با آتش‌بس چهارروزه و تبادل‌اسرا موافقت کردند که بر اساس آن ۵۰ اسیر اسرائیلی زن و کودک زیر ۱۹ سال در مقابل ۱۵۰ زن و کودک زیر ۱۹سال فلسطینی آزاد می‌شوند و در عین حال صدها کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه، امدادی، پزشکی و سوخت به تمام مناطق نوار غزه وارد خواهد شد. حال در آستانه اتمام آتش‌بس، روز گذشته، اسامه حمدان، سخنگوی حماس در لبنان از تمدید آتش‌بس جنگ غزه به مدت یک روز دیگر برای آزادی ۱۰ اسیر جدید خبر داد. او افزود: «تمدید آتش‌بس به تعداد اسرایی که آزاد می‌شوند بستگی خواهد داشت.» آویر جندلمان، سخنگوی کابینه اسرائیل نیز بر آمادگی تل‌آویو برای تمدید آتش‌بس موقت تأکید کرد. او گفت: «حماس می‌داند که ما آماده تمدید توافق آتش‌بس هستیم و ما خواستار آزاد شدن ۵۰ اسرائیلی دیگر هستیم.» روزنامه اسرائیلی هاآرتص در مورد تمدید آتش‌بس نوشت: «با وجود اینکه عدم ازسرگیری جنگ خطراتی از جمله ساماندهی نیروهای حماس و ایجاد تغییراتی در آمادگی ارتش را با خود به همراه دارد اما ارتش نیز به زمانی برای احیای نیروهای خود و تجهیزشان برای گام بعدی نیاز دارد.» این روزنامه عبری‌زبان در ادامه نوشت: «حماس از آتش‌بس برای قدرت‌نمایی در بخش شمالی نوار غزه استفاده می‌کند؛ چنین کارهایی برای رهبری حماس از این منظر که نشان دهد در شمال نوار غزه شکست نخورده و می‌تواند با وجود استقرار نیروهای ارتش در نزدیکی آن، نیروهای خود را به آنجا اعزام کند، اهمیت دارد.»
در موضع‌گیری‌های بین‌المللی نیز روز گذشته ینس‌استولتنبرگ، دبیرکل ناتو پیش از نشست وزرای خارجی کشورهای عضو این ائتلاف در بروکسل گفت: «من از توافق بین حماس و اسرائیل برای آزادی اسیران و ارسال کمک‌های بیشتر بشردوستانه به غزه استقبال می‌کنم و خواستار تمدید آتش‌بس هستم چون اجازه می‌دهد تا کمک‌های بیشتری به مردم غزه داده شود و گروگان‌های بیشتری هم آزاد شوند.»
وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین نیز اعلام کرد که اقداماتی در راستای صلح در اراضی اشغالی و غزه برداشته شده که البته کوچک اما مثبت بوده است. فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در سخنانی تاکید کرد: «تنها راه‌حل برقراری صلح در خاورمیانه راه‌حل «دودولتی» است و جایگزینی برای آن وجود ندارد. اسرائیل مسئولیت تمام خشونت‌هایی که شاهد آن هستیم را برعهده دارد. از توافق آتش‌بس فعلی که با تلاش قطر، آمریکا و مصر منعقد شد، استقبال می‌کنیم و باید برای رسیدن به آتش‌بس دائمی، تمدید شود.»
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با ابراز شگفتی از اختصاص بودجه جدید برای شهرک‌سازی اسرائیل اعلام کرد که این اقدام، اسرائیل را امن‌تر نمی‌کند. بورل در شبکه اجتماعی ایکس(توئیتر سابق) نوشت: «از آنکه اسرائیل در بحبوحه جنگ، بودجه جدیدی را برای ساخت بیشتر شهرک‌های غیرقانونی اختصاص داده، بهت‌زده شدم. شهرک‌ها نقض فاحش قوانین بین‌المللی بشردوستانه بوده و بزرگترین دردسر امنیتی برای اسرائیل هستند. اتحادیه اروپا به‌صورت مداوم از راه‌حل دودولتی برای پایان دادن به درگیری در اراضی اشغالی حمایت می‌کند. موضع اتحادیه اروپا درباره تداوم شهرک‌سازی‌ها این است که این شهرک‌ها، هم غیرقانونی و هم مانعی بر سر راه صلحی دائمی هستند.» محمد بن عبدالرحمان آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر نیز در مصاحبه با روزنامه انگلیسی فایننشال‌تایمز گفت که هدف اعلام‌شده اسرائیل برای ریشه‌کن کردن جنبش مقاومت اسلامی(حماس) از نوار غزه «غیرواقعی» است. او در این باره گفت: «نابودی حماس با ادامه جنگ هرگز اتفاق نخواهد افتاد و تنها به لفاظی‌های افراطی دامن می‌زند. تمدید نکردن آتش‌بس دامنه جنگ را گسترش می‌دهد و منطقه را بی‌ثبات می‌کند. ما انتظار داشتیم که غرب کشتار فلسطینیان را امری شایسته محکومیت بداند. فلسطینیان در غزه و کرانه باختری اشغالی به افق سیاسی برای ایجاد یک کشور مستقل، انتخاب رهبری و داشتن یک دولت نیاز دارند.» بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل روز یکشنبه به نوار غزه سفر کرد و گفت: «ما تا پایان ادامه می‌دهیم، تا زمان پیروزی. هیچ چیزی نمی‌تواند ما را متوقف کند.» این در حالی است که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا نیز گفته که خواهان تمدید آتش‌بس موقت است. با این حال عصر روز گذشته جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات استراتژیک شورای امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد: «اسرائیلی‌ها موافقت کردند برای آزادی اسیران بیشتر و رساندن کمک‌های بیشتر به توقف جنگ در غزه ادامه دهند.» ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر اعلام کرد: «در چارچوب وساطت جاری میان طرف‌های منازعه، آتش‌بس غزه (که قرار بود امروز پس از چهار روز پایان پیدا کند) برای دو روز دیگر هم ادامه پیدا کند.»
پیش از این رئیس سرویس اطلاعات دولتی مصر (SIS) گفته بود:«مصر و قطر به توافقی برای تمدید آتش‌بس اسرائیل با غزه به مدت دو روز نزدیک هستند. این تمدید دوروزه شامل آزادی ۲۰ گروگان اسرائیلی و ۶۰ اسیر فلسطینی می‌شود. قرار است ۱۱ گروگان اسرائیلی روز دوشنبه آزاد شوند.»بر این اساس آتش‌بس غزه ۴۸ ساعت دیگر تمدید شد.
این جنگ طولانی خواهد بود
جهانبخش ایزدی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «این آتش‌بس طولانی نخواهد بود. اگر هم تمدید شود، در حد چند روز آینده خواهد بود. ارتش اسرائیل مصمم است که اهدافی را که از قبل اعلام کرده و تاکنون محقق نشده است را تعقیب کند. نخست نابودی حماس به‌گونه‌ای که توان اداره غزه را از دست بدهد نه به‌عنوان یک تفکر بلکه به‌عنوان یک تشکیلات سیاسی. دوم اینکه کنترل غزه را به یک دولت یا تشکیلاتی که تحت کنترل اسرائیل باشد و سوم اینکه، کلیه گروگان‌ها آزاد شوند که تاکنون به آنها نرسیده است و از نظر حیثیتی هم باشد؛ چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی؛ نتانیاهو و باند حاکم این اهداف را دنبال خواهند کرد. بنابراین آتش‌بس درازمدت امکان‌پذیر نیست.»
ایزدی در رابطه با توانایی اسرائیل برای دستیابی به اهداف مدنظرش گفت: «از نظر موازنه قوا اسرائیل دست برتر را دارد و بدون شک همه ابزارهای نظامی از قبیل نیروی زمینی و دریایی و هوایی و سایبری و ابزارهای دیجیتال و هوشمند در اختیار اسرائیل است. منتهی وقتی وارد غزه می‌شود با یکسری موانعی روبه‌رو می‌شود که عرصه را برای پیشبرد اهداف نظامی تنگ می‌کند؛ از جمله تراکم جمعیت و تونل‌های پیچ‌درپیچ زمین که احتمالاً با مواد انفجاری پوشش داده شده است. اسرائیل تاکنون تنها کاری که توانسته انجام بدهد اولاً تنها در شمال غزه است و ثانیاً تنها در مسدود کردن ورودی‌های تونل‌هاست. این آغاز یک برخورد و مواجهه سخت نظامی است و به همین دلیل اسرائیل بسیار دست به عصا و با آرامی و با احتیاط پیش می‌رود و بنابراین، این جنگ برخلاف تصور اسرائیل که تصور می‌کرد می‌تواند در کوتاه‌مدت به اهداف مدنظرش دست پیدا کند، ممکن است طولانی شود.»
این استاد دانشگاه در رابطه با تاثیر افکار عمومی بر ادامه این جنگ گفت: «افکار عمومی در داخل اسرائیل فقط برای رهایی گروگان‌ها فشار می‌آورند و به‌زعم خودشان مجروح و مظلوم و خواهان انتقام هستند. اما افکار عمومی جهان اسلام و کشورهای غربی، فضای آزادتری به معترضان و منتقدان می‌دهند و به دولت‌های خودشان فشار می‌آورند. اما برآوردی که از این وضعیت وجود دارد به نظر می‌رسد این اعتراضات چندان هم گسترده نبوده است. مثلا اگر به گذشته توجه کنیم، خواهیم دید که در رابطه با اشغال عراق توسط آمریکا بسیار گسترده‌تر بود و از طرف دیگر هم کشورهای غربی خودشان به این نتیجه رسیده‌اند که مسئله صلح در خاورمیانه را باید به‌گونه‌ای مدیریت کرد و به سامان رساند؛ به همین دلیل است که طرح دودولتی دوباره برجسته می‌شود و این در راستای اهداف استراتژیک آنهاست و به باور آنها حماس یک مشکل جدی در داخل فلسطین است و مانع این هدف سیاسی دودولتی است. بر این اساس روی موضوع سرکوب حماس تمرکز راهبردی دارند و حماس هم با این رویدادی که اتفاق افتاد بهانه کافی را برای اینکه آنها اعلام کنند با یک مجموعه تروریستی مواجه هستند، داد و آن اعتبار اخلاقی که معمولاً داشت در این مواجهه از دست داد. بنابراین نمی‌شود خیلی روی موضوع افکار عمومی در آن سطحی که تصور می‌کنیم می‌تواند دولت‌های غربی را تحت تاثیر قرار دهد، حساب باز کرد.»
افسانه شکست‌ناپذیری اسرائیل برای همیشه فروریخته است
جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل منطقه نیز درباره آتش‌بس و تداوم آن به هم‌میهن گفت: «همه بازیگرانی که در صحنه درگیری حضور دارند، چه به صورت نیابتی و چه به صورت مستقیم از کشورهای منطقه تا اسرائیل و کشورهای غربی تمایل چندانی به ادامه جنگ ندارند چراکه هر جنگی می‌تواند خسارت‌های زیادی را به طرف‌های آن وارد کند. اما به نظر می‌رسد در بین این بازیگران، هم اسرائیلی‌ها و هم آمریکایی‌ها بیشتر از دیگران مایل به ادامه آتش‌بس هستند به چند دلیل منطقی که دلایل آن قابل قبول و منطقی است. یکی از این عوامل، ارتش اسرائیل است؛ نیروهایی که می‌خواهند برای آنها بجنگند نیروهای جنگنده و باانگیزه و مناسب چنین جنگ ترکیبی و نامتقارن نیستند که از همه ابعاد رژیم را مورد حمله قرار داده است و با طراحی یک جنگ دفاعی مقابله با آن بسیار دشوار است.» او ادامه داد: «جنگ موشکی و پهپادی از مناطق دور است و بخش‌هایی هم حالت پارتیزانی و چریکی است که به همین دلیل نیروهای ارتش اسرائیل تمرد و از غزه عقب‌نشینی کردند و آنها از نیروهای آمریکایی کمک خواستند و در این راستا هماهنگ شدن دو ارتش با هم بسیار سخت است. دو ارتش برای اینکه با هم هماهنگ شوند و کار مشترکی را با یک فرماندهی واحد انجام بدهند، بسیار سخت است و طراحی حمله مجدد به غزه بسیار دشوار است و مدت زمان زیادی می‌برد. هماهنگی با نیروهای آمریکایی آموزش و تمرین و رزمایش نیاز دارد تا اتفاق بیفتد. روی زمین هم اثبات شد که برخلاف ادعایی که کرده بودند، نمی‌توانند پیشروی کنند و اسیران‌شان را نتوانستند از طریق نظامی آزاد کنند. حالا به شیوه غیرنظامی روی آورده‌اند که حیثیت آنها را به باد داد و در موضع ضعیفی قرار گرفتند.»
قنادباشی در اشاره به سایر مشکلات اسرائیل تاکید کرد: «اما علاوه بر موضوع نظامی صحنه‌های دیگری هم وجود دارد. اسرائیل در عرصه اقتصادی با بحران روبه‌رو بود و در این جنگ به دلیل تعطیلی کارخانه‌ها و تعطیلی چندروزه فرودگاه‌ها و تعطیلی امور اداری و آموزشی و هزینه‌های پناه گرفتن متعدد در پناهگاه‌ها، بخش زیادی از مشکلات اقتصادی‌اش را افزایش داد. این کشتی‌هایی هم که مورد حمله قرار می‌گیرند هرچند سه چهار کشتی بیشتر نیست اما بار روانی‌ای که بر فعالیت‌های اقتصادی و تجارت و اقتصاد تاثیر می‌گذارد، بسیار زیاد است. بحران سیاسی‌ای هم که نتانیاهو داشت، تشدید شده و حتی به داخل حزب نتانیاهو کشیده شده است و این هم مشکل دیگری است که جمع‌بندی و پاسخ‌گویی هر کدام از اینها دشوار است و هر کدام نیاز به مدیریت و پاسخ‌گویی دارد. در سطوح جهانی هم آمریکایی‌هایی هستند که به واسطه حمایت همه‌جانبه از اسرائیل حیثیت‌شان مورد خدشه قرار گرفته و نشان داد که نمی‌توانند از متحدان خود دفاع کنند و آسیب‌پذیر هستند و نمی‌توانند در بعضی صحنه‌های دشوار خوب ظاهر شوند؛ از دید بسیاری از کارشناسان که در یک محیط کوچکی مانند غزه تونل‌ها را کشف کنند و به خواسته‌هایشان برسند. از طرف دیگر اینکه آمریکا در افکار عمومی طرفدار نژادپرستی و کودک‌کشی معرفی شده است، تبعات بسیار زیادی دارد و این جمعیت‌های خشمگین و غمگین به سوی مراکز تصمیم‌گیری حرکت می‌کنند و حوادثی چون حمله به کنگره اتفاق می‌افتد. این احتمالاتی است که دستگاه‌های امنیتی آن را مطرح می‌کنند. خود اسرائیلی‌ها از ابتدای جنگ بیست سفارتخانه‌شان در دنیا را تخلیه کردند و سفارتخانه‌ها و اتباع آمریکایی و انگلیس و فرانسه در هر کجای جهان به دلیل حمایت‌هایی که از اسرائیل می‌کنند در معرض خطر هستند و دستگاه‌های امنیتی به آنها اخطار می‌دهند که اگر این جنگ ادامه پیدا کند، امنیت آنها را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. کما اینکه برخی سفارتخانه‌ها در بعضی از کشورها مورد حمله قرار گرفت و خشم و عزم افکار عمومی آنها را نگران می‌کند و به این دلایل بیش از همه کشورهای غربی خواهان تمدید آتش‌بس و حتی پایان جنگ هستند. تا اینکه دوباره در برهه و زمان دیگری بتوانند ضربه جدی بزنند و دوباره اسرائیل را به‌عنوان قدرت برتر معرفی کنند که چنین چیزی طی بیست سال گذشته اتفاق نیفتاده است. طی بیست سال گذشته اسرائیل بارها تلاش کرده که چنین ذهنیتی را ایجاد کند که اسرائیل شکست‌ناپذیر است. در واقع بعد از جنگ سی و سه روزه این افسانه فروریخت. در جنگ پنجاه و یک‌روزه علیه غزه در سال 2014 آنها حمله کردند تا حماس را بتوانند به تسلیم وادار کنند و نتوانستند. آن زمان اثبات شد که آنان دیگر نمی‌توانند قدرت برتر باشند چون با یک جنگ ترکیبی متفاوتی روبه‌رو شدند که هیچ آموزشی در مورد آن ندیده‌اند.»
