جوابیه گزارش تفکیک جنسیتی کتب درسی؟
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در واکنش به انتشار گزارشی باعنوان «تفکیک جنسیتی کتب درسی؟» که در تاریخ ۲۳ آبان ماه جاری منتشر شد، جوابیه‌ا
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در واکنش به انتشار گزارشی باعنوان «تفکیک جنسیتی کتب درسی؟» که در تاریخ 23 آبان ماه جاری منتشر شد، جوابیه‌ای ارسال کرده است که در ادامه می‌آید:
در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تکالیفی ناظر به در نظر داشتن هویت جنسیتی دانش‌آموزان به عهده آموزش و پرورش گذاشته شده که مهم‌ترینِ آنها بدین قرارند:
راهکار ۱/۱: «طراحی، تدوین و اجرای برنامه درسی ملی براساس اسناد تحول راهبردی و بازتولید برنامه‌های درسی موجود با تأكید بر: الف) متناسب‌سازی حجم و محتوی كتب درسی و ساعات و روزهای آموزشی با توانمندی‌ها و ویژگی‌های دانش‌آموزان ب) حاكمیت رویكرد فرهنگی- تربیتی در تولید محتوی و تقویت شایستگی‌های پایه دانش‌آموزان. ج) بهره‌مندی فزون‌تر از روش‌های فعال، خلاق و تعالی‌بخش د) بهره‌گیری از تجهیزات و فناوری‌های نوین آموزشی و تربیتی در راستای اهداف ه) توجه بیشتر به تفاوت‌های فردی به ویژه هویت جنسیتی دانش‌آموزان و تفاوت‌های شهری و روستایی
راهکار ۲/۱۴: «متناسب‌سازی فضاهای فیزیكی، آموزشی و تربیتی با نیازهای ویژه و تفاوت‌های جنسیتی دانش‌آموزان با تأكید بر فراهم آوردن الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ ایمانی و عفاف و پوشش و رعایت احكام محرمیت در محیط»
راهکار ۲/۱۶: «رعایت اقتضائات هویت جنسیتی (پسران و دختران) و ویژگی‌های دوران بلوغ دانش‌آموزان در برنامه‌های درسی و روش‌ها و برنامه‌های تربیتی ضمن توجه به هویت مشترك آنان»
مضمون کلی همه این راهکارها، ضرورت توجه به «هویت جنسیتی متربیان» به‌عنوان یکی از ابعاد تفاوت‌های فردی، در تدوین برنامه درسی است. برای فهم درست این مضمون کلی، باید به این نکات توجه کنیم:
1)برنامه درسی، فقط کتاب درسی نیست، بلکه نقشه کلی‌ای است که مسیر یادگیری و تربیت دانش‌آموزان را ترسیم می‌کند. در ترسیم این مسیر یادگیری، باید علاوه بر توجه به جهات مشترک هویتی دانش‌آموزان، به تفاوت‌های آنها هم توجه داشت و -مثلا- موقعیت‌ها و اماکن یادگیری یا محتواهای آموزشی را به‌گونه‌ای آماده نکرد که صرفاً برای یک گروه از دانش‌آموزان (مثلا دانش‌آموزان شهری، یا دانش‌آموزان پسر)، مطلوب و قابل استفاده باشد. اتفاقاً این رویکرد به برنامه درسی به این معناست که عدالت جنسیتی را بین دانش‌آموزان برقرار نماید تا -مثلاً- دانش‌آموز دختر به خاطر دختر بودنش، از برخی حقوق خود محروم نشود. از این منظر، «برنامه درسی حساس به هویت جنسیتی دانش‌آموزان» اقدامی در راستای توجه بیشتر به تفاوت‌های فردی و در راستای عدالت است.
2)متناسب‌سازی برنامه درسی و محتوای آموزشی با در نظر داشتن تفاوت‌های جنسیتی، لزوماً به معنای داشتن کتاب‌های درسی متفاوت برای دختر و پسر نیست، زیرا در برخی دروس (همانند ریاضی و علوم و...) که چنین چیزی معنا ندارد و در عمده مطالب این دروس، تفاوتی بین دختر و پسر نیست. مهم‌ترین مصادیق این متناسب‌سازی را می‌توان این‌گونه برشمرد:
۲/الف) در برخی از موضوعات مرتبط با مسئله سبک زندگی یا احکام و نیازهای اختصاصی هر یک از دو جنسیت یا مشاغل و حرفه‌ها، مطالب مورد نیاز دختر و پسر متفاوت است. گاهی این تفاوت‌ها به اندازه‌ای است که برای آن، به کتاب درسی مستقل نیاز باشد (مثال: «کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی» در پایه دوازدهم که ناظر به آماده کردن دختران و پسران برای ایفای نقش‌های اختصاصی آنان در خانواده است و لذا در حال حاضر، یک ویرایش پسرانه و یک ویرایش دخترانه دارد). گاهی نیز این تفاوت‌ها به اندازه یک کتاب درسی مستقل نیست و در حد یک یا دو فصل مستقل نیاز دارد (مثال: «کتاب تفکر و سبک زندگی» پایه هفتم که یک کتاب مشترک دختران و پسران دارد و یک ضمیمه اختصاصی برای دختران که شامل مباحث اختصاصی دختران در زمینه بلوغ و تغییرات جسمی و روحی آن دوره متناسب با دختران و بخشی از احکام حجاب است. مثال دیگر، تفاوت‌های دختران در احکام است که در کتاب‌های درسی دینی باید به آنها پرداخته شود.) گاهی نیز این تفاوت در حد تفاوت یک رشته در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای یا کاردانش است. به‌عنوان نمونه، رشته‌های «دوخت لباس عروس»، «تربیت کودک» یا رشته «مدیریت خانواده» (که به
هنرهای خانه‌داری می‌پردازد) از جمله رشته‌هایی هستند که اختصاصی دختران تعریف شده‌اند، زیرا با ویژگی‌های زنانه تناسب بیشتری دارند و در برابر، «حمل و نقل»، «ناوبری»، «متالوژی (ریخته‌گری)» و «صنایع فلزی» از رشته‌های اختصاصی پسران هستند، چراکه متناسب با ویژگی‌های مردانه هستند.
۲/ب) دیگر مصداق مهم متناسب‌سازی کتاب‌های درسی/ محتوای آموزشی با هویت جنسیتی دانش‌آموزان، در نظر گرفتن تناسب و توازن تصاویر و طراحی‌های موجود در کتاب متناسب با نگاه دخترانه و پسرانه است.
در طراحی کتاب درسی، این مهم است که هم دانش‌آموز دختر و هم دانش‌آموز پسر، احساس کنند که کتاب، برای آنها نگاشته شده و دخترانگی یا پسرانگی آنها را نادیده نگرفته است. لذا، توجه به متوازن بودن تصاویر دو جنس (در عین رعایت ارزش‌های اخلاقی و دینی)، حضور متوازن زنان و مردان در میان شخصیت‌ها، داستان‌ها و متن‌ها و حتی اسامی به کار برده شده نیز بخشی از این متناسب‌سازی است. این مسئله، به‌عنوان یکی از استانداردهای مهم در تولید محتوای آموزشی مکتوب و غیرمکتوب مدنظر بوده و در برنامه درسی تحولی، بیش از پیش نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.
