پکن دوباره در خاورمیانه شگفتی میآفریند؟
دربارۀ دیدار سران آمریکا و چین در سانفرانسیسکو
دربارۀ دیدار سران آمریکا و چین در سانفرانسیسکو
جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا قرار است امروز با شی‌جین‌پینگ همتای چینی خود در حاشیۀ اجلاس سران سازمان همکاری آسیا - اقیانوسیه (اَپک) در سانفرانسیسکو دیدار و گفت‌وگو کند.
مقام‌های آمریکایی فهرستی بسیار طولانی از مسائل و مشکلات بین‌المللی تهیه کرده‌اند تا رهبران دو کشور، آنها را به بحث و گفت‌وگو بگذارند. تحولات دریای چین، مسئلۀ تایوان، جنگ اوکراین، توافقات نظامی، اختلافات تجاری، هوش مصنوعی و جنگ اسرائیل و حماس در نوارغزه، تنها بخشی از موضوعاتی است که در دستور کار مذاکرات دو طرف قرار دارد.
آنچه در این میان برای مردم خاورمیانه اهمیت دارد، نوع توافق احتمالی آمریکا و چین در مورد جنگ در نوارغزه است که می‌تواند بر سرنوشت منطقه تأثیر بگذارد.
درحالی‌که آمریکا بر «حق دفاع اسرائیل در برابر حماس» و نابودی این سازمان تأکید دارد، چینی‌ها در مجموع موضع محتاطانه‌ای را در برابر جنگ در نوارغزه در پیش گرفته‌اند. چینی‌ها ضمن حمایت از اعلام آتش‌بس در جنگ، خواهان برگزاری کنفرانس صلح بین‌المللی با هدف دستیابی به راه‌حل دوکشوری برای پایان منازعۀ بین اسرائیل و فلسطینی‌ها شده‌اند. این موضع‌گیری در کنار انتقاد پکن از نوع واکنش اسرائیل به عملیات طوفان‌الاقصی، نارضایتی دولت بنیامین نتانیاهو را در پی داشته است. دولت نتانیاهو از اینکه چین از «حق دفاع اسرائیل در برابر حملۀ حماس» حمایت نکرده، اظهار ناخشنودی کرده است. در پاسخ به ناخشنودی اسرائیل، دولت چین در عبارتی کلی بر «حق تمام کشورها برای دفاع از خود» مهر تأیید زده است.
با این حال، آنچه می‌تواند نقش به نسبت حاشیه‌ای چین در منازعۀ بین اسرائیل و فلسطینی‌ها را پررنگ کند، توانایی این کشور در کمک به پیشگیری از فراگیر شدن جنگ در خاورمیانه است. دولت بایدن یکی از محورهای اصلی سیاست خود در برابر جنگ در نوارغزه را محدود ماندن منازعه به همین منطقۀ کوچک، تعیین کرده است و با تمام قوا می‌کوشد تا جمهوری اسلامی و گروه‌های همسو با آن را در لبنان و سوریه و عراق و یمن از باز کردن جبهۀ تازه‌ای علیه اسرائیل باز دارد. به رغم این، آمریکا به دلیل روابط تشنج‌آمیز خود با جمهوری اسلامی و گروه‌های متحدش در منطقه، به محدودیت‌های خود در این زمینه واقف است و از همین رو، به همکاری چینی‌ها در این باره بی‌نیاز نیست. چینی‌ها با همۀ کشورهای خاورمیانه از اسرائیل و کشورهای عربی گرفته تا فلسطینی‌ها و جمهوری اسلامی روابط عادی دارند و در این میان به‌خصوص نوع رابطۀ آنها با جمهوری اسلامی می‌تواند به پیشگیری از گسترش دامنۀ جنگ در منطقه بسیار کمک‌کننده باشد.
مسئولان آمریکایی اعلام کرده‌اند که جلوگیری از گسترش جنگ در خاورمیانه به نفع چینی‌هاست و آنها در دیدار با شی‌جین‌پینگ می‌کوشند تا او را در مورد این موضوع متقاعد کنند. به نظر می‌رسد چینی‌ها دربارۀ این مسئله اصولاً نیازی به متقاعد شدن از سوی آمریکا نداشته باشند. استراتژی کلی چین توسعۀ روابط تجاری خود با مجموعه کشورهای جهان است و به هر میزان که در مناطق مختلف دنیا صلح و آرامش برقرار باشد، چینی‌ها از آن سود بیشتری خواهند برد، به‌ویژه در منطقۀ خلیج‌فارس که چینی‌ها بخش مهمی از نفت خام مصرفی خود را از این ناحیه تأمین می‌کنند و در عین حال، تجارت پرسود و پررونقی با تمام کشورهای منطقه دارند.
بنابراین، چینی‌ها برای کمک به پیشگیری از توسعۀ جنگ در خاورمیانه، به آمریکا «نه» نخواهند گفت و برای دستیابی به این هدف، با جمهوری اسلامی مذاکرات مبسوطی به عمل خواهند آورد.
در ازای این تلاش، شی‌جین‌پینگ قاعدتاً انتظارات مشخصی از همتای آمریکایی خود در مورد روند جنگ در نوارغزه دارد. چینی‌ها تاکنون به‌طور رسمی خواهان اعلام آتش‌بس و سپس تشکیل کنفرانس صلح بین‌المللی برای پایان دادن به مناقشۀ دیرین بین اسرائیل و فلسطینی‌ها شده‌اند. به‌طور حتم، رئیس‌جمهور چین این دو خواسته را در مذاکراتش با جو بایدن روی میز خواهد گذاشت. به احتمال نزدیک به یقین، بایدن با پیشنهاد آتش‌بس، مادامی که نظر اسرائیل را تأمین نکند، موافقت نخواهد کرد اما اینکه دو طرف در مورد چارچوب کلان یک کنفرانس صلح بین‌المللیِ معطوف به راه‌حل دوکشوری برای مسئلۀ فلسطین با یکدیگر به توافق برسند، چندان دور از انتظار نیست.
در صورت چنین توافقی، چینی‌ها در کنار تلاش برای متقاعد کردن جمهوری اسلامی به پیشگیری از گسترش دامنۀ جنگ، احتمالاً به راضی کردن تهران برای عدم مخالفت فعال با کنفرانس صلح احتمالی نیز متعهد خواهند شد.
به نظر می‌رسد اگر مذاکرات چین با آمریکا در اجلاس سانفرانسیسکو موفقیت‌آمیز باشد، پکن بار دیگر درگیر ابتکار دیپلماتیک دراماتیکی در خاورمیانه خواهد شد؛ ابتکاری بسیار مهمتر از آنچه به عادی شدن روابط ایران و عربستان سعودی در سال گذشته انجامید.
