در انتظار دستور فرمانده

آیا ضدحمله اوکراین علیه روسیه آغاز شده است؟

ضدحمله‌های اوکراین که پس از ماه‌ها انتظار به‌نظر می‌رسد آغاز شده‌اند، می‌تواند سرنوشت این کشور و حتی اروپا را تغییر دهد. هزاران سرباز اوکراینی برای اعزام آماده شده‌اند؛ ساک‌هایشان را مرتب کرده‌اند و شاید آخرین نامه‌های خود را نوشته‌اند. سرنوشت اوکراین و شکل ائتلاف کشورهای غربی ممکن است به آنچه در چند هفته آینده اتفاق می‌افتد، بستگی داشته باشد. به گزارش اکونومیست شاید اوکراین هرگز شانسی بهتر از این نداشته باشد. نیروهای روسیه تضعیف شده‌اند. در دو ماه گذشته روسیه وارد «منطقه کشتار» در اطراف باخموت در منطقه دونباس شده و تاکنون نتوانسته ده‌ها هزار نیرویی که در این منطقه از دست داده را جایگزین کند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه قوانین جدیدی را تصویب کرده تا افراد بیشتری را برای جنگ اعزام کند، اما ماه‌ها طول می‌کشد تا نیروهای جدید برای مبارزه آماده شوند. پس از ماه‌ها انتظار ناظران از خود می‌پرسند چه زمانی و از کجا قرار است ضدحمله اوکراین برای بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف روسیه انجام شود. سوم ژوئن 2023، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در گفت‌وگویی با وال‌استریت ژورنال بدون ذکر تاریخ مشخص گفت: «ما آماده‌ایم». زلنسکی اشاره کرد که حمله نزدیک است. رئیس‌جمهور اوکراین با اشاره واضح به دریافت تسلیحات بیشتر از غرب، مثل جت‌های جنگنده گفت: «ما دوست داریم که (تسلیحات) خاصی را داشته باشیم اما نمی‌توانیم ماه‌ها صبر کنیم.»

فقط یک روز بعد، دولت روسیه ادعا کرد، «حمله بزرگی» که از سوی نیروهای اوکراینی در منطقه جنوب‌شرقی دونتسک در جریان بود را دفع کرده است. دونتسک یکی از 4 استان اوکراین است که سال گذشته با یک رفراندوم غیرقابل‌قبول از نظر جامعه جهانی، به مسکو الحاق شد. درحالی‌که تعدادی از رسانه‌های خبری بین‌المللی به نقل از مقامات و ناظران غربی گزارش‌هایی مبنی بر آغاز ضدحمله منتشر می‌کنند، کی‌یف تاکنون از تایید آن خودداری و ادعاهای روسیه را اطلاعات نادرست خطاب کرده است. دو روز بعد از آن، در ساعات اولیه صبح سه‌شنبه، سد نوا کاخوفکا در سرزمین‌های تحت کنترل روسیه در منطقه خرسون اوکراین تخریب شد و گمانه‌زنی‌های بیشتری درباره آغاز ضدحمله و تاثیر احتمالی تخریب سد بر آن را به همراه داشت. شکست سد که هم اوکراین و هم روسیه یکدیگر را مقصر آن خطاب می‌کنند، تا این لحظه مخرب‌ترین واقعه جنگ به شمار می‌رود. به گزارش مجله تایم «مؤسسه مطالعات جنگ» مستقر در واشنگتن احتمال حمله به این سد را در اکتبر گذشته پیش‌بینی کرده بود. این اندیشکده در آن زمان نوشته بود: «اوکراین هیچ منافع مادی‌ای در منفجر کردن سد ندارد، چون سیلی که راه می‌اندازد می‌تواند 80 شهر اوکراین را زیر آب دفن کند و با تخریب نیروگاه برقی که قبل از این اتفاق هم ضعیف کار می‌کرد، صدها هزار نفر آواره شوند. روسیه با این حال دلایل بسیاری دارد تا تلاش کند پوششی برای عقب‌نشینی نیروهایش و عریض‌تر کردن رود دنیپرو که نیروهای اوکراینی برای ادامه ضدحمله باید از آن عبور کنند، درست کند. (با این حال این اندیشکده امروز نمی‌تواند ارزیابی کند که روسیه مسئول حمله به سد کاخوفکا بوده یا نه).

آیا ضدحمله آغاز شده است؟

به گزارش اندیشکده مطالعات جنگ، نبرد میان سربازان روسی و اوکراینی در امتداد بخش‌های بزرگی از خط مقدم شرقی 600 مایلی (1600 کیلومتری) آغاز شده است؛ خط مقدمی که از استان خارکیف در شمال شرق اوکراین تا استان دونتسک در جنوب‌غرب امتداد دارد و شامل مناطقی در اطراف شهر محصور باخموت در شرق اوکراین است؛ منطقه‌ای که شاهد طولانی‌ترین و خونین‌ترین نبرد جنگی بوده و حالا روسیه ادعا می‌کند که بعد از ماه‌ها درگیری شدید کنترل آن را به‌دست آورده است. نبرد در بخش‌هایی از مناطق تحت تصرف روسیه در استان‌های لوهانسک و زاپوریژیا نیز در جریان است. برنامه اوکراین برای بیرون راندن سربازان روسیه از سرزمین خود کاملا مخفی مانده است. شاید به این دلیل است که پیشروی این برنامه به موفقیت‌های اوکراین بستگی دارد. همانگونه که کی‌یف معتقد است، هیچ انگیزه‌ای برای منتشر کردن برنامه‌های ضدحمله وجود ندارد. الکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین در توئیتی نه‌چندان رمزآلود به نقل از آهنگ «از سکوت لذت ببرید» از گروه انگلیسی دپش مود نوشت: «کلمات خیلی غیرضروری‌اند، آنها فقط می‌توانند آسیب برسانند.» ویدیویی از سربازان اوکراینی که انگشت‌هایشان را جلوی لب‌هایشان گرفته‌اند به این توئیت پیوست شده است. فرماندهان اوکراینی می‌گویند از واژه ضدحمله بیش از حد استفاده شده است. به گزارش گاردین این فرماندهان به جای استفاده از ضدحمله از «کارزار نظامی بهار-تابستان» استفاده می‌کنند که تا سپتامبر و احتمالا فراتر از آن ادامه خواهد داشت. به نظر می‌رسد این کارزار وارد مرحله فعال جدیدی شده. خیلی زود است که بگوییم موفق می‌شوند یا نه. از قرار معلوم نیروهای مسلح اوکراین حملاتی را برای کاوشگری و پیدا کردن نقاط ضعف و شکستن خطوط روسیه آغاز کرده‌اند اما حمله اصلی هنوز در راه است. هدف استراتژیک کی‌یف قطع کریدور زمینی روسیه در جنوب اوکراین است. بسیاری از ناظران انتظار دارند نیروهای اوکراینی به سمت جنوب و دریای آزوف بروند تا پل زمینی که کریمه را به سرزمین اصلی روسیه متصل می‌کند، قطع کنند. این به معنی جداسازی مناطق تحت تصرف شرق دونباس از کریمه و مناطق زاپوریژیا و خرسون در امتداد ساحل چپ رود دنیپرو است. گزینه‌ دیگر شامل تلاش نیروهای اوکراینی برای محاصره سربازان روسیه در باخموت است.

نیروهای دفاعی روسیه چقدر قوی هستند؟

از نوامبر2022 و زمانی که اوکراین ضدحملات موفقیت‌آمیزی را برای آزادسازی شهر جنوبی خرسون و تقریباً تمام استان خارکیف در شمال شرق انجام داده، خط مقدم جنگ تغییر زیادی نکرده. از آن زمان تاکنون روسیه در حال حفاری بوده است. هدف روسیه حفظ مناطقی است که سال گذشته در هفته‌های اولیه حمله به اوکراین تصرف شدند. به گفته وزارت دفاع بریتانیا، مهندسان روسی سنگر‌هایی را ساخته‌اند که از لحاظ گستردگی نمونه آن در دهه‌های گذشته در کره زمین دیده نشده است. تصاویر ماهواره‌ای خطوط مارپیچ از سنگرهایی به سبک جنگ جهانی اول را نشان می‌دهند. این سنگرها نه‌تنها در مزارع و دشت‌های سرسبز جنوب اوکراین بلکه در کریمه تحت تصرف روسیه و همچنین خارج از ماریوپل حفاری شده‌اند. پیشروی برای نیروهای اوکراینی آسان نخواهد بود. حداقل سه خط دفاعی روسیه وجود دارد که چندین کیلومتر از یکدیگر فاصله دارند. این خطوط شامل خندق‌های ضدتانک به عرض 5 متر و عمق سه متر است که به «دندان اژدها» مجهزند. دندان اژدها بلوک‌های بتنی هرمی‌شکلی است که برای کُند کردن پیشروی‌های خودروهای نظامی به‌کار می‌رود. روس‌ها به‌طور گسترده‌ای کل خط مقدم را مین‌گذاری کرده‌اند و مین‌های شناور را در رود دنیپرو کار گذاشته‌اند تا از ورود اوکراینی‌ها از ساحل راست رود که به کنترل روس‌ها درآمده، جلوگیری کنند.‌ رود دنیپرو به‌تنهایی یک مانع جغرافیایی بزرگ است. رومان کوستنکو، فرمانده اوکراینی ماه گذشته گفت: «مین‌ها خطر بزرگی برای ما هستند». کوستنکو افزود، برای پیاده‌نظام‌های اوکراین آسان‌تر است که از شرق پیشروی کنند، جایی که روسیه نیروهای بیشتری دارد اما تعداد مین‌ها کمتر است. در عین حال، فومیو میشیدا، نخست‌وزیر ژاپن نیز اعلام کرده که در زمینه مین‌زدایی و بازسازی به اوکراین کمک می‌کند.

قدرت نیروهای مسلح اوکراین چقدر است؟

اوکراین پیش از آغاز ضدحمله خود یک نیروی نظامی چشم‌گیری را آماده کرده است. براساس اسناد فاش‌شده پنتاگون، اوکراین 12 بریگاد جدید از حدود 60هزار سرباز تشکیل داده است. براساس گزارش‌ها، 9 بریگاد مجهز به تانک‌های اصلی جنگی هستند که توسط متحدان غربی اوکراین تامین شده‌اند؛ تانک‌های چلنجر 2 که از سوی لندن و زره و توپخانه‌های دارای استاندارد ناتو نیز تامین شده‌اند. آلمان تانک‌های لئوپارد 2 و خودروهای جنگی پیاده‌نظام ماردر را ارسال کرده است. تعدادی از تانک‌های استرایکر و کوگر به‌طور مجزا به کی‌یف فرستاده شده‌اند. در آماده‌سازی برای حمله، هزاران سرباز اوکراینی و خدمه تانک در انگلستان و کشورهای دیگر آموزش دیده‌اند. خیلی از آنها تجربه نظامی قبلی نداشته‌اند. پس از 16 ماه جنگ تمام‌عیار، روسیه همچنان ارتش بزرگتر و انبارهای موشک و مهمات زیادی دارد. در ارزیابی‌های پنتاگون که بهار امسال منتشر شد ارتش اوکراین با «کمبود قابل‌توجهی در جمع‌آوری نیرو و حفظ آن» روبه‌رو بوده است. این سازمان هشدار داد که عملیات اوکراین برای آزادسازی سرزمین‌اش می‌تواند به «دستاوردهای ارضی مختصری» منجر شود. ولودیمیر زلنسکی شرکای غربی خود را متقاعد کرده که جت‌های جنگنده F-16 را برای کی‌یف ارسال کنند. بعید است که این جت‌ها زودتر از پاییز برسند. در این میان، والری زالوژنی، فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین امیدوار است که بتواند با نیروهای محدودی که در اختیار دارد، پیشرفت کند. اوکراین انبوهی از سلاح‌های ناتو را دریافت کرده است: تانک‌ها، سیستم‌های موشکی دقیق، توپخانه‌های قدرتمند. جت‌های جنگنده در راه هستند البته فقط از سمت لهستان و اسلواکی. آمریکا و قدرت‌های اصلی اروپایی همچنان معطل می‌کنند، همانطور که برای تامین تانک‌ها مدت‌ها دست‌دست کردند.

اوکراین در زمان حمله نیاز دارد که تعداد نیروهایش از مدافعان روسی بیشتر باشد و فقط می‌تواند در مناطق محدودی این تعداد نیرو را جمع‌آوری کند. اوکراین حتی اگر به دفاعِ روسیه حمله کند باید از چنین پیشرفت‌هایی با دقت استفاده کند وگرنه خطر محاصره شدن، نیروهایش را تهدید می‌کند. بنابراین اوکراین و حامیان غربی آن باید برای این احتمال آماده باشند که ضدحمله تنها دستاوردهای حاشیه‌ای یا بدتر از آن را به همراه داشته باشد. حتی اگر پل کریمه شکسته شود،‌ هیچ ضمانتی وجود ندارد که پوتین پای میز مذاکره بنشیند. رئیس‌جمهور روسیه بدون شک امیدوار است با طولانی‌تر شدن جنگ، غربی‌ها برای حمایت از اوکراین متزلزل شوند. هر حمله‌ای که آغاز شود کشورهای غربی نمی‌توانند آن را آخرین نبرد در نظر بگیرند. پس از آنکه گردوغبارها فروکش کند، اوکراین نیاز دارد دستاوردهای خود را حفظ و دفاع خود را تقویت کند تا در آینده هرگونه تصرفی برای روسیه سخت‌تر شود.

موانع پیش‌روی اوکراین

گمانه‌زنی‌ها درباره ضدحمله اوکراین پس از آزادسازی خرسون از اشغال روسیه در اواخر 2022 آغاز شد. با گذشت شش ماه از آخرین موفقیت بزرگ نظامی، اوکراین ده‌ها هزار نیروی تازه‌نفس را برای آموزش به کشورهای ناتو فرستاده و میزان بی‌سابقه‌ای از کمک‌های نظامی غربی دریافت کرده است. با وجود اینکه گروه‌های تازه آموزش دیده و مجهز که حالا تصور می‌شود عمدتاً در موقعیت قرار گرفته‌اند، ناظران به دنبال نشانه‌هایی هستند که تایید می‌کند ضدحمله در راه است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین 3 ژوئن در گفت‌وگویی با وال‌استریت ژورنال گفت، ما (برای ضدحمله) آماده‌ایم.‌ هرکسی که انتظار دارد شاهد درگیری‌های بزرگی باشد، حداقل برای الان، ناامید خواهد شد. درحالی‌که صف‌های طولانی سنگرهای حریف و تاکید بر دوئل توپخانه‌ها خیلی‌ها را برآن داشته تا شدت مبارزات در اوکراین را با وحشت جنگ جهانی اول مقایسه کنند، عده کمی انتظار داشتند که ارتش اوکراین برای شروع ضدحمله فراتر رود و با بریگادهای تازه‌شکل‌گرفته وارد خطوط روسیه شوند. به جای آن، فرماندهان اوکراینی احتمالا نیروهای دفاعی روسیه را در برخی از نقاط در امتداد خط مقدم آزمایش می‌کنند تا نیروهای مهاجم ولادیمیر پوتین را پراکنده و نقاط ضعف آنها را برای بهره‌برداری شناسایی کنند. مجموعه‌ای از حملات فرامرزی اخیر به فدراسیون روسیه توسط شبه‌نظامیان روسی مورد حمایت اوکراین ممکن است بخشی از این تلاش‌ها باشد. درحالی‌که این حمله‌های نظامی از نظر اندازه یا دستاوردهای منطقه‌ای ناچیزند اما باعث شرمندگی پوتین شده و می‌تواند مسکو را مجبور کند حضور نظامی خود را در اوکراین کاهش دهد تا بتواند خط مقدمی که به‌شدت بی‌پناه شده را تقویت کند. سربازان اوکراین هنگام پیشروی با موانع بزرگی روبه‌رو خواهند شد. در شش ماه گذشته روسیه بیکار ننشسته است؛ روسیه که انتظار حمله از طرف اوکراین را دارد، دفاعی در عمق درست کرده که شامل چندین خط سنگر و دیگر محکم‌کاری‌هاست. به نظر می‌رسد روسیه در ششم ژوئن با منفجر کردن سد کاخوفکا و نیروگاه برق روی رود دنیپرو در جنوب اوکراین، از بخشی از عزم خود رونمایی کرده است. درحالی‌که مسکو رسما دست داشتن در تخریب سد را رد می‌کند، تحلیل اولیه به نقش روسیه اشاره می‌کند. در 7 ژوئن مقاله‌ای در نیویورک‌تایمز با استناد به صحبت‌های کارشناسان مهمات و مهندسی نتیجه‌گیری کرد که انفجار عمدی در سد در قسمت تحت کنترل روسیه به احتمال زیاد باعث تخریب آن شده است. این فاجعه باعث شده تا سیل تمام مناطق اطراف را فرابگیرد و تقریبا حمله اوکراین به کریمه از طریق رود را غیرممکن کند. آماده‌سازی‌های مسکو برای ضدحمله اوکراین قطعاً شگفت‌انگیز است اما در ماه‌های اخیر انتشار ویدیوهای پیاپی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند سوال‌هایی درباره روحیه سربازان روسی به‌وجود آورده است. تصاویری که تضعیف روحیه گسترده‌ای را در میان سربازان اعزامی روس نشان می‌دهند که از شرایط بد، خودکشی و تلفات سنگین انتقاد می‌کنند.

در مقابل باورها بر این است که با وجود متحمل شدن میزان بالای تلفات که در طول نبردهای سنگین در زمستان و بهار در اطراف شهر باخموت در شرق اوکراین در جریان بود روحیه اوکراینی‌ها بالاست. نکته مهم اینجاست که نیروهای اوکراینی اساساً از خانه خود دفاع می‌کنند و دید روشنی از هدف خود برای جنگ دارند. در عین حال روسیه نتوانسته اهداف خود از راه‌اندازی جنگ را به‌خوبی توضیح دهد یا شمایل یک پیروزی احتمالی را توصیف کند. در بحبوحه ضدحمله اوکراین در تابستان، فاکتور روحیه می‌تواند نقش مهمی بازی کند. در نهایت، هدف اعلام‌شده اوکراین آزادسازی کریمه‌ است که از سال 2014 به تصرف روس‌ها درآمده. یک پیشرفت موفقیت‌آمیز به سمت کریمه این شبه‌جزیره را در معرض حملات هوایی اوکراین قرار می‌د‌هد و می‌تواند آغازکننده یک بحران سیاسی درون روسیه باشد. شکست‌های نظامی در 16 ماه گذشته هم‌اکنون منجر به مبارزات داخلی قابل‌توجهی در میان عناصر مختلف داخل تشکیلات روسیه شده است، اگر کریمه به خودی خود تهدید شود، جامعه جهانی باید برای تشدید تهدیدهای هسته‌ای پوتین که تلاش می‌کند از شکستی فاجعه‌بار جلوگیری کند، آماده باشد. خیلی‌ها معتقدند نبرد بر سر سرنوشت کریمه آخرین بازی این جنگ خواهد بود. اما قبل از آنکه به این نقطه برسیم، اوکراین باید نیروهای تازه‌نفس خود را اعزام و بر ارتش عمیقا مستقر روسیه در سرزمین اصلی غلبه کند.‌ این موضوع شامل مانورهای زیاد و حملات انحرافی قبل از هر گونه پیشرفت بزرگی است. کمپین‌های موفقیت‌آمیز سال 2022 ممکن است بهترین نشانه‌هایی باشند که از ضدحمله تابستان انتظار می‌رود. در آگوست 2022، مقامات اوکراینی یک ضدحمله را در جنوب راه‌اندازی کردند تا دوباره خرسون را پس بگیرند. زمانی که روسیه بسیاری از بهترین واحدهای خود را برای مقابله با حمله مورد انتظار اوکراین اعزام کرد، اوکراین سپس از سمت مناطق شرقی حمله کرد که نیروهای کمتری مستقر بودند و توانست بیشتر بخش‌های منطقه خارکیف را آزادسازی کند. درحالی‌که روسیه هنوز از این شکست متزلزل شده و برای حفظ مرز خود تقلا می‌کند، ارتش اوکراین نیروهای خود را در جنوب این کشور تجدید کرده و روسیه را مجبور کرده تا خرسون را رها کند.

این یک مسترکلاسی هنرمندانه از فریب نظامی است که تشویق قابل‌توجه اوکراینی‌ها را در پی داشته. فرماندهان اوکراین به‌دنبال اجرای اقدامات غافلگیرکننده مشابهی در ماه‌های آینده هستند. با اینکه هدف کی‌یف آزادی کامل مناطق اوکراین است، اما آنها قصد دارند تا روس‌ها همچنان در مرحله حدس و گمان باقی بمانند که آنها دقیقاً چگونه قرار است این کار را بکنند.

تعریف متفاوت موفقیت در ضدحمله

مقامات آمریکایی و اروپایی پشت پرده اعتراف می‌کنند که بیرون راندن تمام نیروهای روسیه از سرزمین‌های اشغالی بسیار بعید است. تردیدی وجود ندارد که نیروی نظامی تازه‌شکل‌گرفته روی مذاکرات آینده درباره حمایت کشورهای غربی از اوکراین و همچنین بحث درباره چگونگی تضمین آینده این کشور تاثیر بگذارد. آنچه نامشخص است، دقیقاً همان‌چیزی است که آمریکا،‌ اروپا و اوکراین به عنوان یک ضدحمله موفق به آن نگاه می‌کنند. مقامات آمریکایی و اروپایی تعریف موفقیت را به رئیس‌جمهور اوکراین واگذار کرده‌اند. به گزارش نیویورک‌تایمز، در حال حاضر زلنسکی هیچ هدف عمومی‌ای فراتر از درخواست مکرر مبنی بر ترک کامل نیروهای روسیه از اوکراین، مطرح نکرده است. زلنسکی در ارتباط برقرار کردن استاد است. هرگونه تصوری مبنی بر عقب‌نشینی او از جاه‌طلبی گسترده‌اش، خطر تضعیف حمایت‌ها را در بحرانی‌ترین زمان ممکن به همراه دارد. دو موضوع را می‌توان به‌عنوان تعریف مشخص از موفقیت در نظر گرفت:‌ اول اینکه ارتش اوکراین بخش‌های کلیدی از سرزمین‌هایی را که قبلاً توسط روس‌ها تصرف شده پس بگیرد و آنها را حفظ کند، دوم اینکه کی‌یف ضربه‌ای مهلک به ارتش روسیه وارد کند که کرملین را مجبور کند آینده عملیات نظامی در اوکراین را زیر سوال ببرد. برخی از موفقیت‌های میدان نبرد، چه با از بین بردن ارتش روسیه باشد و چه ادعای مالکیت برخی از سرزمین‌ها یا هر دو،‌ می‌تواند دریافت کمک‌های نظامی بیشتری از سوی اروپا و آمریکا را در پی داشته باشد. در عین حال این اعتماد در پایتخت‌های کشورهای ائتلاف به‌وجود می‌آید که استراتژی آنها در تبدیل مجدد نیروهای اوکراین به نظامیان به سبک غربی، کارآمد است. مهمتر از همه چنین نتیجه‌ای می‌تواند حمایت‌های بیشتر اروپا برای تضمین بلندمدت امنیت کی‌یف و تقویت اوکراین بر سر میز مذاکره را به همراه داشته باشد.

موفقیت را نمی‌توان تضمین کرد. در طول جنگ، ارتش اوکراین با انگیزه زیاد و با عملیات نظامی خلاقانه و به‌کمک تسلیحات پیشرفته غربی از ارتش روسیه پیشی گرفته است. اما اوکراینی‌ها نیز در چند ماه گذشته به سختی توانسته‌اند روس‌ها را از سنگرهای دفاعی‌شان بیرون کنند. سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا ارزیابی کرده‌اند که محتمل‌ترین سناریو، پیروزی‌های کوچکتر اوکراینی‌ها در مراحل اولیه نبرد مانند بازپس‌گیری بخشی از دونباس یا بیرون راندن روسیه از مناطق کشاورزی و معدنی در جنوب شرقی اوکراین باشد. تصرف نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا نیز یک پیروزی نمادین و استراتژیک خواهد بود؛ چون کنترل یکی از بزرگترین نیروگاه‌های هسته‌ای جهان و منبع مهم تولید برق به اوکراین باز می‌گردد.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید