خطرات مسیر ترامپ برای ایران

واکنش علنی روسیه به طرح «مسیر ترامپ برای صلح و پیشرفت بین‌المللی» محتاطانه بود. ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه این دیدار را «مثبت» خواند اما ضرورت «کمک خارجی» در گفت‌وگوی ارمنستان و آذربایجان را زیر سؤال برد. تحلیلگران می‌گویند این تردید هم ناشی از احتیاط دیپلماتیک است - زیرا مسکو همچنان در حال گفت‌وگو با واشنگتن درباره جنگ اوکراین است - و هم ناشی از فقدان استراتژی آماده برای مقابله با این توافق. توافق سه‌جانبه سال ۲۰۲۰ میان روسیه، ارمنستان و آذربایجان که به جنگ دوم قره‌باغ پایان داد، کریدور زنگزور را تحت کنترل نیروهای امنیتی روسیه قرار داده بود، اما این مسیر عملاً آن نقش را از بین می‌برد.

پشت درهای بسته، مقامات اذعان دارند که این تغییر گامی دیگر در جهت از دست رفتن نفوذ روسیه در منطقه‌ای است که مسکو آن را حیاط خلوت امنیتی خود می‌دانست. یک منبع دیپلماتیک روس به المانیتور گفت که مسکو اکنون «اهرم واقعی» برای معکوس کردن این روند را در اختیار ندارد. این طرح همچنین نگرانی‌های راهبردی را برمی‌انگیزد، زیرا می‌تواند ارتباط زمینی ارمنستان با ایران را قطع کند؛ سناریویی که احتمالاً مقامات روس و ایرانی برای جلوگیری از آن متحد خواهند شد. کانال‌های تلگرامی، که روزبه‌روز جایگزین رسانه‌های سنتی روسیه در تعیین دستورکار می‌شوند، به‌سرعت به بررسی ریسک‌های احتمالی این توافق پرداختند.

برای نمونه، کانال «ریبار» با 1/2 میلیون دنبال‌کننده، ایجاد مسیر ترامپ را «بدترین سناریو» توصیف کرد؛ سناریویی که در آن ایروان «از ایران جدا می‌شود»، درحالی‌که باکو از روسیه فاصله گرفته و به سمت ترکیه و ایالات متحده متمایل می‌گردد؛ کشورهایی که «سلاح به آذربایجان سرازیر خواهند کرد.» کمی پس از امضای توافق، رسانه‌های روسی شروع به انتشار دیدگاه‌هایی کردند که لحن‌شان بازتابی از همین کانال‌های سیاسی تلگرام بود.

تحلیلگران عموماً توافق TRIPP را بازتابی از برتری نظامی باکو می‌دانند نه نتیجه یک مصالحه دیپلماتیک. سرگئی مارکدونوف، پژوهشگر ارشد در دانشگاه دولتی روابط بین‌الملل مسکو (MGIMO) وابسته به وزارت خارجه روسیه، در مجله فوربس روسیه نوشت که این نتیجه برآمده از پیروزی نظامی قاطع باکوست. آندرانیک میگرانیان در روزنامه «مسکوفسکی کومسومولتس» استدلال کرد که توانایی روسیه برای مقابله با مثلث آمریکا–ترکیه–آذربایجان ممکن است وابسته به تغییر قدرت در ارمنستان باشد.

برخی دیگر به تلاش‌های ارمنستان برای اطمینان‌بخشی به مسکو و استفاده از TRIPP برای اهداف راهبردی خود اشاره می‌کنند. کریل کریوشیف، دانشمند علوم سیاسی و روزنامه‌نگار، به شبکه RTVI گفت که ایروان در حال ارسال این پیام است که این توافق تهدیدی برای منافع روسیه نیست. آندری سوزدالتسف، تحلیلگر سیاسی، در گفت‌وگو با «ایزوستیا» اظهار داشت که پاشینیان چاره‌ای جز حل تقابل با باکو نداشت تا حمایت غرب را جلب کند. رسلان کوربانف نیز در مصاحبه‌ای با «اسپوتنیک» گفت که ارمنستان می‌تواند با موقعیت راهبردی خود به غرب رو کند، حتی با کنار گذاشتن کریدور بین‌المللی شمال–جنوب (INSTC). در چنین سناریویی، مسیرهای جنوبی قطع خواهد شد و ایران در محاصره قرار می‌گیرد.

رهبران روسیه و ایران عادت دارند جهان را از دریچه محاصره و فشار غرب ببینند، اما مسکو ممکن است دریابد که فضای پساشوروی — از جمله قفقاز جنوبی — نه «حوزه انحصاری» بلکه عرصه‌ای رقابتی است که نفوذ در آن همواره مورد چالش قرار می‌گیرد. ارمنستان، آذربایجان و گرجستان هر روز بیش از گذشته در صحنه جهانی جسورانه عمل می‌کنند، زیرا تمرکز خود را بر گسترش روابط با قدرت‌های خاورمیانه‌ای برای کاهش وابستگی به روسیه گذاشته‌اند.

مسکو باید جایگاه خود را در این نظام ژئوپلیتیک در حال تحول بیابد، به‌ویژه که پکن طی سه سال گذشته حضور خود را در قفقاز جنوبی گسترش داده است. چین برخلاف دیگر بازیگران خارجی، نه بر حضور نظامی یا فشار سیاسی بلکه بر سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، پروژه‌های زیرساختی و دیپلماسی چندجانبه تکیه می‌کند.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید