جدال در میـدان نجمه

چالش انتخاب رئیس‌جمهوری برای لبنانی‌ها، پایانی ندارد

اپوزیسیون، احزاب مستقل و اصلی مسیحی لبنان روز یکشنبه هفته گذشته اعلام کردند که جهاد ازعور، کارمند صندوق بین‌المللی پول را برای ریاست‌جمهوری در چالش با سلیمان فرنجیه کاندیدای مورد حمایت حزب‌الله معرفی کرده‌اند. در جلسه‌ای با حضور این احزاب، نامزدی ازعور، مدیر بخش خاورمیانه و آسیای مرکزی در صندوق بین‌المللی پول و همچنین وزیر دارایی سابق لبنان تایید شد. لبنان از زمان پایان دوره ریاست‌جمهوری میشل عون در پایان اکتبر هیچ رئیس دولتی نداشته است و این امر مشکلات را در کشوری که سال‌هاست درگیر یکی از بدترین بحران‌های اقتصادی جهان است، عمیق‌تر می‌کند.

میشل معوض، نماینده مخالف حزب‌الله که بیشترین آرا را تاکنون در انتخابات‌های پس از پایان ریاست‌جمهوری میشل عون کسب کرده، اما حائز حدنصاب نشده بود، اعلام کرده است که به نفع ازعور از نامزدی خود انصراف داده است و به این ترتیب جلسه پیش روی پارلمان رقابتی میان سلیمان فرنجیه رئیس جنبش المرده و متحد امل و حزب‌الله و جهاد ازعور نامزد مورد حمایت جنبش ملی آزاد (التیار الوطنی الحر)، نیروهای لبنانی (قوات اللبنانیه) و کتائب خواهد بود. با انصراف معوض و اعلام کاندیداتوری ازعور، نبیه بری، رئیس پارلمان، روز ۱۴ ژوئن را به‌عنوان تاریخ برگزاری جلسه جدید پارلمان با دستور کار انتخاب رئیس‌جمهور اعلام و برای حضور نمایندگان در این جلسه فراخوان داد.

تحول قابل‌توجه در روزهای گذشته اتحاد جبران باسیل، رئیس جنبش ملی آزاد با سمیر جعجع و امین جمیل در حمایت از کاندیداتوری جهاد ازعور است. جنبش ملی آزاد در سال‌های پس از ۲۰۰۵ در جناح ۸ مارس و هم‌پیمان امل و حزب‌الله و حامیان‌شان بود، هفته گذشته تصمیم گرفت تا در فرآیند انتخاب رئیس‌جمهور از هم‌پیمانان پیشین فاصله گرفته و در کنار احزابی قرار بگیرد که چالش‌های جدی و حملات‌شان نسبت به هم قابل انکار نیست. شکاف میان باسیل، وزیر امور خارجه پیشین و داماد میشل‌عون با امل و حزب‌الله زمانی ایجاد شد که با پایان ریاست‌جمهوری عون و حتی پیش از آن زمزمه‌هایی مبنی بر خواست وی برای نامزدی پست ریاست‌جمهوری مطرح شد اما هم‌پیمانانش به صراحت خواهان حمایت از سلیمان فرنجیه، رئیس جریان المرده و دیگر هم‌پیمان خود بودند. داماد رئیس‌جمهور پیشین هرچند هیچ‌گاه به‌صورت رسمی اعلام کاندیداتوری و ابراز تمایل برای این کار نکرد، اما با این دو حزب مطرح شیعه دچار چالش شد و در نهایت نیز مخالفت خود را با کاندیداتوری و حمایت از فرنجیه اعلام کرد. حالا نیز تنها با هدف حذف وی، با دو حزب دیگر مارونی متحد و حامی کاندیدایی شده است که به اذعان تحلیلگران، شانسی برای پیروزی ندارد و حتی کاندیدای اصلی این احزاب نیست. سه حزب عمده مارونی همچنین تلاش کردند تا تیمور جنبلاط، رئیس حزب سوسیالیست ترقی‌خواه (الحزب التقدمي الاشتراكي) که با استعفای ولید جنبلاط، ریاست حزب اصلی دروزی‌ها را به دست گرفته در حمایت از جهاد ازعور با خود همراه کنند. جنبلاط هرچند از ازعور حمایت کرد، اما خبرها حاکی از آن است که نمایندگان این حزب در پارلمان همچنان تصمیمی برای رای به ازعور ندارند و محتمل است که رای سفید به صندوق بیندازند.

شبکه الجدید در آغاز هفته به نقل از منابع آگاه اعلام کرد جبران باسیل به نمایندگان فراکسیون جریان ملی آزاد اطلاع داده که اگر بتوانند حزب‌الله را برای عقب‌نشینی از حمایت فرنجیه متقاعد کنند، او نیز از حمایت ازعور دست خواهد کشید. براساس این گزارش، جبران باسیل اعلام کرده که در دور دوم رای‌گیری برای انتخاب رئیس‌جمهور قصد دارد «زیاد بارود» وزیر کشور اسبق لبنان را به‌عنوان نامزد مورد نظر خود معرفی کند. این در حالی ا‌ست که جریان ملی آزاد اظهارات منتسب به جبران باسیل توسط تلویزیون الجدید را کاملاً بی‌اساس و گمراه‌کننده دانسته است.

امل و حزب‌الله در روزهای گذشته و با اعلام تاریخ برگزاری جلسه پارلمان، بارها بر تداوم حمایت خود از سلیمان فرنجیه تاکید کرده‌اند. در تازه‌ترین این اظهارات، شیخ نعیم قاسم، معاون دبیرکل حزب‌الله روز یکشنبه گفت:«ما امروز مسئولیت تحقق یک دستاورد را داریم و آن هم انتخاب رئیس‌جمهور است. ما از ابتدا گفته بودیم که «سلیمان فرنجیه» رئیس جریان المرده فردی است که به دلیل برخورداری از ویژگی‌های جامع ملی و چشم‌انداز سیاسی روشن در محافظت از آزادی و استقلال لبنان شایستگی تصدی پست ریاست‌جمهوری را دارد». نبیه بری، دبیرکل امل نیز پیش‌تر اعلام کرده بود که «ما و متحدان‌مان به فرنجیه رای می‌دهیم.»

سلیمان فرنجیه روز یکشنبه در سالگرد کشتار اهدن در سال ۱۹۷۸ که در جریان آن پدر، مادر و خواهرش به دست نیروهای لبنانی کشته شدند، گفت که خود را به‌عنوان کاندیدای ریاست‌جمهوری به هیچ‌کس تحمیل نکرده و ادامه داد، هیچ مشکلی در توافق با نامزدی میهن‌پرست ندارد. رئیس جنبش المرده گفت: «ما مسیر خود را براساس اعتقادمان به گفت‌وگو آغاز کردیم و به همین باور ادامه می‌دهیم.» فرنجیه افزود: «در سال ۲۰۱۶، سمیر جعجع، رهبر نیروهای لبنانی با میشل عون، کاندیدای حزب‌الله، رئیس‌جمهور سابق، علیه من متحد شد و مشکل آنها با هر کاندیدای مسیحی است که کشور را به جای کانتون‌ها، به سمت فضای باز ببرد.» وی ابراز تاسف کرد که «از هیچ نامزد دیگری جز من در مورد برنامه خود، چه در مورد استراتژی دفاعی، پناهندگان، اقتصاد و یا مسائل دیگر سؤال نشده است.» فرنجیه گفت: «جریان ملی آزاد یک نامزد خارج از تشکیلات می‌خواهد درحالی‌که نامزد آنها (جهاد ازعور) فرزند تشکیلات و وزیر دارایی (دولت فؤاد سنیوره) است.» فرنجیه خطاب به برخی از نمایندگان مجلس گفت: «اتحاد امروز خود را با کسانی که علیه آنها و علیه فساد آنها انقلاب کردید چگونه برای جوانان توجیه می‌کنید؟» این کاندیدای ریاست‌جمهوری تاکید کرد: «چهارشنبه همه به جلسه انتخابات می‌روند»، اما خاطرنشان کرد که باور ندارد در آن جلسه رئیس‌جمهور انتخاب شود. رئیس المرده با اشاره به اینکه او «متعهد به اصلاحات، توافق طائف و اصل تمرکززدایی اداری» است، گفت که در صورت انتخاب، «رئیس‌جمهور کل لبنان و همه لبنانی‌ها» خواهد بود.

سابقه خلاء سیاسی در لبنان

با پایان دوران ۶ ساله ریاست‌جمهوری میشل عون، لبنان از اکتبر سال گذشته برای پنجمین بار وارد خلاء سیاسی عدم انتخاب رئیس‌جمهور جایگزین شده است. پیش از این و پس از ریاست‌جمهوری امین جمیل در سال ۱۹۸۸، پس از پایان ریاست‌جمهوری امیل لحود در سال ۲۰۰۷ و پس از پایان ریاست‌جمهوری میشل سلیمان در سال ۲۰۱۴، کشور در چالش انتخاب جایگزین وارد خلاء سیاسی شده بود.

در سال ۱۹۸۸ و در جریان جنگ داخلی، امین جمیل که پس از ترور برادرش بشیر، رئیس‌جمهور شده بود با پایان دوران ریاستش، به‌صورت غیرقانونی میشل عون را به‌عنوان رئیس دولت تعیین کرد که از آن دوران با عنوان نخستین دوره خلاء سیاسی در لبنان یاد می‌شود. در سال ۱۹۹۰ و همزمان با حضور نیروهای نظامی سوریه در لبنان، عون به سفارت فرانسه پناهنده و بعدتر راهی این کشور شد. ژنرال عون در سال ۲۰۰۵ به کشور بازگشت و جنبش ملی آزاد را تاسیس کرد. بیشترین زمان خلاء سیاسی در لبنان نیز مربوط به زمان پایان ریاست‌جمهوری میشل سلیمان است که از زمان پایان دوره او در سال ۲۰۱۴ تا انتخاب میشل عون در سال ۲۰۱۶، کشور بدون رئیس‌جمهور اداره شد.

کاندیداهای مطرح چه کسانی هستند؟

سلیمان فرنجیه متولد ۱۸ اکتبر ۱۹۶۵، رئیس جریان المرده، فرزند طونی فرنجیه که در ۱۳ ژوئن ۱۹۷۸ و در جریان جنگ داخلی همراه همسر و دخترش به دست نیروهای لبنانی کشته شد. سلیمان همچنین نوه رئیس‌جمهور پیشین لبنان (۱۹۷۶- ۱۹۷۰) به همین نام است. پس از کشته شدن طونی فرنجیه، سلیمان فرنجیه نوه خود را از بیم آنکه به سرنوشت پدر، مادر و خواهرش دچار شود به دمشق و نزد حافظ اسد فرستاد و سلیمان با بشار اسد، رئیس‌جمهور فعلی سوریه بزرگ شد و اکنون نیز رابطه نزدیکی با وی دارد. سلیمان فرنجیه از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ نماینده پارلمان بود.

جهاد ازعور، متولد متولد ۱۹۶۶، سیاستمدار و اقتصاددان و در دولت فؤاد سنیوره در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ وزیر دارایی بود. وی در دوران وزارتش، آماده‌سازی و اجرای کنفرانس بین‌المللی پاریس ۳ برای لبنان را رهبری کرد، بیش از ۴۵ کشور و مؤسسه مالی بین‌المللی را گرد هم آورد و 6/7 میلیارد دلار کمک جمع‌آوری کرد. ازعور همچنین یک برنامه جامع نوسازی و اصلاحات را در وزارت دارایی انجام داد. برنامه اصلاحات وی در سال ۲۰۰۷ جایزه خدمات عمومی سازمان ملل را دریافت کرد. او اکنون مدیر بخش خاورمیانه و آسیای مرکزی در صندوق بین‌المللی پول است.

زیاد بارود، متولد ۱۹۷۰، در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ و در دو دوره فؤاد سنیوره و سعد حریری، وزیر کشور و شهرداری‌ بود. نام او پس از آن به‌عنوان کاندیدای بالقوه ریاست‌جمهوری مطرح شد که شبکه الجدید در گزارشی عنوان کرد جبران باسیل در نظر دارد تا در مرحله بعد و با حذف احتمالی سلیمان فرنجیه و جهاد ازعور، بارود را به‌عنوان کاندیدای خود به پارلمان معرفی کند.

بازیگران خارجی

در لبنان همه چالش‌ها ریشه خارجی دارد؛ این جمله بارها در تحلیل‌ها و اظهارنظرها پیرامون مشکلات این کشور بیان شده است. تاریخ لبنان و حضور قومیت‌های مختلف در این کشور موجب شده تا این کشور کوچک خاورمیانه در طول سال‌ها صحنه تقابل و گاهی همکاری کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشد. از سال‌های دور عثمانی، فرانسه و پس از آن سوریه، آمریکا و عربستان و بعدها ایران، کشورهایی هستند که بارها لبنان را به صحنه تنش نیابتی خود تبدیل کرده و چالش قومیت‌گرایی را تشدید کرده‌اند. در همین چارچوب نیز در این دوره انتخابات ریاست‌جمهوری مانند دوره‌های پیشین، یک بخش هر گزارش و اخبار جامعی در این خصوص به موضوع اینکه هر کاندیدا از سوی چه کشوری مورد حمایت قرار می‌گیرد، اختصاص دارد. موضوعی که در این دوره نسبت به دوره‌های پیشین متفاوت و توجهات را به خود جلب کرده، آن است که گویی در تواففی نوشته یا نانوشته، تهران و ریاض تصمیم دارند تا کمترین دخالت را در مسئله انتخاب رئیس‌جمهور بعدی لبنان داشته باشند. در همین راستا نیز به وضوح روشن است که ولید بخاری، سفیر سعودی در بیروت که سابقه دخالت‌های آشکار در سیاست‌گذاری در لبنان داشته و نقش قابل‌توجهی در انتخابات پارلمانی ایفا کرده است، در هفته‌های گذشته مواضعی کاملاً دیپلماتیک اتخاذ کرده و تلاش دارد تا نشان دهد سیاست ریاض در بیروت تغییر کرده است و این در حالی ا‌ست که پیش‌تر و با آغاز پروسه کاهش تنش میان عربستان و سوریه، گمانه‌زنی‌ها از احیای رایزنی‌های سعودی-سوری برای نقش‌آفرینی در لبنان حکایت داشت. بشار اسد نیز هفته گذشته و در دیدار با میشل عون که به دمشق سفر کرده بود، اعلام کرد که «در انتخابات ریاست‌جمهوری لبنان دخالت نخواهیم کرد.»

ایران نیز یا به باور مواضع هم‌پیمان خود یا هم‌راستا با ریاض از موضوع داخلی انتخابات در لبنان فاصله گرفته و تلاش دارد تا این سیاست را نیز در رسانه‌ها مورد تبیین قرار دهد. حسین امیرعبداللهیان در سفر به لبنان در نشستی با اهالی رسانه در این خصوص گفت:«صرف‌نظر از آثار آن برای منطقه و لبنان، باور داریم که مقامات و رهبران و احزاب سیاسی از توان و شایستگی لازم برای تعیین رئیس‌جمهور و تکمیل فرایند سیاسی برخوردار هستند. در دیدارهایم با مقامات عالی لبنان تأکید کردم که ایران از توافق لبنانی‌ها در انتخاب رئیس‌جمهور حمایت خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران هیچ دخالتی در انتخابات لبنان نداشته و نخواهد داشت.»

در غیاب نقش‌آفرینی فعال ایران و عربستان سعودی، فرانسه اما سعی دارد تا بر پروسه انتخاب رئیس‌جمهور تاثیرگذار باشد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در تازه‌ترین اقدام خود، ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه این کشور را به‌عنوان فرستاده ویژه فرانسه در امور لبنان تعیین و به‌صورت غیررسمی نیز حمایت پاریس از ریاست‌جمهوری سلیمان فرنجیه را اعلام کرده است. آمریکا نیز به‌رغم آنکه اعلام کرده در انتخابات لبنان دخالت نخواهد کرد اما خبرها از حمایت واشنگتن از نامزد مدنظر ائتلاف مارونی حکایت دارد.

سناریوهای پیش رو

هرچند که ۲۴ ساعت مانده به برگزاری جلسه پارلمان، اما مشخص شده که به احتمال قوی، خروجی آن انتخاب رئیس‌جمهور نخواهد بود و جلسه روز چهارشنبه اولین جدال جدی برای انتخاب رئیس‌جمهور طی ۸ ماه گذشته است. در همین راستا سناریوهای پیش رو می‌تواند در خوشبینانه‌ترین حالت انتخاب رئیس‌جمهور در جلسه روز چهارشنبه در جریان رقابت فرنجیه و ازعور باشد که محتمل نیست. به نظر نمی‌رسد امل و حزب‌الله قصد تغییر کاندیدای مدنظر خود را داشته باشند و سلیمان فرنجیه نیز با توجه به آنچه روز یکشنبه در سخنرانی خود عنوان کرد، فعلا فردی را حائز شرایط ریاست‌جمهوری نمی‌داند، در نتیجه انصرافش نیز محتمل نیست. در مقابل هم نه‌تنها حامیان ازعور بلکه شخص وزیر دارایی پیشین نیز می‌داند تنها به منظور تقابل با فرنجیه و مقاومت نامش مطرح شده و بعید نیست پس از ناکامی در جلسه روز چهارشنبه از نامزدی انصراف دهد.

واضح است که آلترناتیوی مشخص که بتواند اجماع احزاب مقابل امل و حزب‌الله را برای خود کسب کند، تاکنون مطرح نشده و افرادی مانند میشل معوض که مانند فرنجیه سابقه مطرح خانوادگی نیز دارد، نتوانسته توفیقی در این مسیر داشته باشد؛ در نتیجه سناریوی بدبینانه نیز می‌تواند ورود کشور به یک خلاء طولانی باشد که سالگرد پایان ریاست‌جمهوری میشل عون را نیز بگذراند. با این حال همچنان این امید وجود دارد که با بازگشت جریان ملی آزاد به اردوگاه مقاومت، نوه سلیمان فرنجیه فقید راهی کاخ بعبدا شود.