اینجا خبری از صلح نیست
کمک‌های نظامی آمریکا به ائتلاف تحت رهبری سعودی در یمن تاثیری در روند جنگ نداشته است
کمک‌های نظامی آمریکا به ائتلاف تحت رهبری سعودی در یمن تاثیری در روند جنگ نداشته است
آنیل شلین
محقق اندیشکده کوئینسی
ترجمه: یاسمین طاهریان
مدتی است که یمن به باتلاقی برای عربستان و ایالات‌متحده تبدیل شده. ادامه‌دار شدن درگیری در این کشور به جایی رسیده که نیروهای متخاصم هنوز نتوانسته‌اند راهی برای خروج از آن پیدا کنند. ائتلاف سعودی-اماراتی برای از سرگیری بمباران یمن به کمک‌های آمریکا نیاز دارد. کمک‌هایی که می‌تواند مداخله آمریکا در جنگ یمن را بیشتر کند. ایالات متحده همچنان در اقدامات نظامی ائتلاف کشورهای منطقه به رهبری عربستان سعودی در یمن مشارکت می‌کند؛ پیمانکاران ارتش آمریکا با فروش قطعات نظامی و تعمیر و نگهداری از تسلیحات حدودا دو‌سوم نیروی هوایی پادشاهی عربستان سعودی مستقیما حمایت می‌کنند. بدون کمک‌های آمریکا، جنگنده‌های عربستان خیلی زود از کار می‌افتند.
آمریکا فعلا از مشارکت در بمباران‌های یمن دست برداشته، چون عربستان در اواخر مارس 2022، پس از توافق آتش‌بس با حوثی‌ها، حمله هوایی دیگری انجام نداده است. با این حال، تهدیدها برای حمله هوایی از سوی سعودی‌ها ادامه دارد؛ به‌ویژه در نبود یک توافق رسمی. از زمان پایان آتش‌بس تحت نظارت سازمان ملل در اکتبر 2022، هیچ مانعی بر سر راه ائتلاف به رهبری سعودی وجود ندارد تا از شروع مجدد یک جنگ هوایی جلوگیری کند.
در این میان، این احتمال وجود دارد که حوثی‌ها تصمیم بگیرند درگیری را تشدید کنند. در اکتبر و نوامبر گذشته، آنها به اهدافی در داخل یمن حمله کردند و خارج از منطقه تحت کنترل‌شان، در پایانه‌های صادراتی نفت و تانکرها در یمن جنوبی نیز حملات پهپادی انجام دادند. اگر حوثی‌ها حملات فرامرزی خود را دوباره از سربگیرند، سعودی‌ها و اماراتی‌ها بدون شک با حمله‌های هوایی واکنش نشان خواهند داد. این کشورها انتظار دارند آمریکا کمک‌های قابل توجهی را برای این حملات ارائه کند.
آمریکا به اندازه کافی منافع قانع‌کننده‌ای در یمن ندارد که مداخله‌اش را در یکی از بدترین بحران‌های بشردوستانه در جهان توجیه کند. کمک‌های نظامی آمریکا نیز تغییری در نتیجه درگیری ایجاد نکرده است: جنگ هوایی به رهبری عربستان به‌طور گسترده‌ای بی‌نتیجه بوده است.
هدف اصلی ائتلاف سعودی که شامل شکست حوثی‌ها، بیرون راندن آنها از صنعاء و بازگرداندن رئیس‌جمهور عبدربه منصور هادی مخلوع به قدرت می‌شود، به‌طور فزاینده‌ای غیرممکن به نظر می‌رسد. حوثی‌ها در یمن شمالی در حال استحکام کنترل خود بر قدرت‌اند، درحالی‌که هم عربستان سعودی و هم امارات می‌خواهند از این درگیری کنار بکشند.
با این حال، حتی اگر حوثی‌ها از نظر نظامی شکست بخورند، اعضای «شورای رهبری ریاست‌جمهوری» که دولت به رسمیت شناخته‌شده بین‌المللی یمن است، برای تسلط بر قدرت با یکدیگر رقابت می‌کنند. شورای رهبری ریاست‌جمهوری یمن گروهی متشکل از 8 عضو منتخب از سوی عربستان است که هیچ‌کدام قدرت کافی برای تصاحب قدرت را ندارند. با توجه به پیچیدگی‌های درگیری در یمن و تعداد بی‌شماری از شبه‌نظامیانی که برای کسب قدرت رقابت می‌کنند، هدف واشنگتن برای قدرتمندکردن یک طرف متخاصم بر دیگری کاری عبث است.
مداخله در جنگ یا حمایت از دیپلماسی
دولت بایدن هم‌اکنون مشارکت ادامه‌دار آمریکا در یمن را با حمایت از دیپلماسی توجیه می‌کند. حمایت‌های آمریکا از مذاکرات، اعتراضی است کاملا مشخص از سوی دولت بایدن به آخرین تلاش‌های کنگره آمریکا برای خروج از یمن.
سناتور برنی سندرز در دسامبر 2022 تلاش کرد تا با استفاده از «قطعنامه قدرت‌های جنگی» از دولت بخواهد تا حمایت‌های آمریکا از اقدامات نظامی عربستان در یمن را قطع کند. قطعنامه قدرت‌های جنگی، مصوبه کنگره آمریکاست که برای محدود کردن توانایی‌های رئیس‌جمهور آمریکا در آغاز یا تشدید اقدامات نظامی در خارج از مرزها طراحی شده. در پاسخ کابینه بایدن این ادعا مطرح شد که استفاده از این قطعنامه امری غیرضروری است و حتی می‌تواند باعث تشدید درگیری شود. در یادداشتی که در میان نمایندگان کنگره آمریکا دست به دست می‌شد، دولت دلایل مخالفت خود با این قطعنامه را با تاکید بر نقش آمریکا در تسهیل آتش‌بس تحت نظارت سازمان ملل توجیه کرده بود و اینکه پایان مشارکت آمریکا می‌تواند دیپلماسی را پیچیده کند. در مواجهه با مقاومت علنی کاخ سفید،
برنی سندرز موافقت کرد تا در ازای قول بایدن برای همکاری با دفترش، از ارائه قطعنامه صرف‌نظر کند. سندرز متعهد شد در صورتی که دفترش و دولت نتوانند به توافقی دست پیدا کنند، قطعنامه قدرت‌های جنگی را مجددا معرفی کند.
از ابتدای سال 2023، آتش‌بس واقعی همچنان برقرار است و هیچ حمله فرامرزی صورت نگرفته. گزارش‌های اخیر این دیدگاه را به‌وجود آورده‌اند که عربستان سعودی و حوثی‌ها ممکن است دوباره به یک آتش‌بس رسمی متعهد شوند. اما با این حال، اگر آمریکا به حمایت از جنگ ادامه دهد، اثرات تشدید درگیری در حملات عربستان دیده خواهد شد.
برخی از کارشناسان امور یمن با توافق میان سعودی‌ها و حوثی‌ها مخالفند و استدلال می‌کنند که یک توافق می‌تواند حوثی‌ها را به قوی‌ترین بازوی نظامی زمینی تبدیل کند. دولت یمن که در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و به اختصار به آن IRG می‌گویند، نتوانسته برای اتحاد شبه‌نظامیان مختلفی که نمایندگان آنها در شورای رهبری ریاست‌جمهوری حضور دارند، کاری انجام دهد. مخالفان حوثی‌ها امیدوارند که عربستان و آمریکا در این درگیری باقی بمانند. از سوی دیگر حوثی‌ها قدرت خود را یکپارچه کرده‌اند و موضع‌گیری‌های تند فزاینده‌ای را به‌کار گرفته‌اند. هرچقدر جنگ یمن طولانی‌تر شود، قدرت حوثی‌ها بیشتر می‌شود و این سوال مطرح می‌شود که آیا دخالت آمریکا آنقدر آسیب‌زا می‌شود که خروج از یمن نه‌تنها از نظر اخلاقی بلکه از نظر استراتژیک نیز ضرورت پیدا کند؟
اگر دولت بایدن نتواند حمایت‌های آمریکا از اقدامات ارتش عربستان در یمن را پایان دهد، قطعنامه قدرت‌های جنگ کنگره در نهایت این کشور را از دامن این جنگ رها می‌کند. مکث کوتاهی که هم‌اکنون برقرار شده، فرصتی زودگذر را برای پایان دادن به دخالت‌های آمریکا فراهم کرده که بهتر است کنگره و کاخ سفید از آن استفاده کنند. دولت بایدن قطعنامه قدرت‌های جنگی را غیرضروری و حتی آسیب‌زا می‌داند اما این قطعنامه اطمینان می‌دهد که آمریکا بدون تصویب کنگره، از هیچ اقدام نظامی‌ای در آینده حمایت نخواهد کرد.
یک بن‌بست دردناک دوجانبه است
بخشی از مخالفت دولت بایدن با قطعنامه قدرت‌های جنگی پیشنهادی از سوی سندرز بر این اساس بود که آمریکا به تسهیل توافق میان طرفین متخاصم برای رسیدن به آتش‌بس تحت نظارت سازمان ملل کمک کرد. طبق گفته دولت، این آتش‌بس بود که قطعنامه را غیرضروری کرد. تلاش‌های آمریکا برای حمایت از دیپلماسی ممکن است نقش مهم‌تری از آنچه علنا اعلام شده، داشته باشد. اما با این حال تفسیر دولت به نظر بیشتر تاکیدی بیش از حد بر نقش آمریکا و دست‌کم گرفتن تغییر شرایط میدان است.
جو بایدن در فوریه 2021، تیم لندرکینگ را به‌عنوان فرستاده ویژه آمریکا در یمن انتخاب کرد. لندرکینگ 14 ماه قبل از آتش‌بس مرتبا به منطقه رفت و با گروه‌های مختلف درگیر از جمله حوثی‌ها و سهامداران خارجی مانند عمان، عربستان و امارات دیدار کرد. قابل ستایش است که دیپلماسی در دولت بایدن در اولویت قرار گرفته؛ آن هم پس از حمایت‌های آشکار دولت ترامپ از حملات سعودی‌ها. اما با این حال شواهد نشان نمی‌دهند که حمایت آمریکا از دیپلماسی یکی از عوامل سرنوشت‌ساز در رسیدن به آتش‌بس بوده است.
زمان‌بندی اعمال آتش‌بس نشان‌دهنده توانایی حوثی‌ها در وارد کردن آسیب‌های قابل توجه به اهداف سعودی‌ها و اماراتی‌ها و به همین ترتیب تغییر محاسبات آنهاست. کمی قبل از توافق آتش‌بس، در 25 مارس 2022، حوثی‌ها یکسری حملاتی را در عربستان انجام دادند. حمله به پالایشگاه آرامکو در نزدیکی جده یکی از آنها بود؛ حمله‌ای که منجر به لغو مسابقات فرمول یک شد که قرار بود 2 روز بعد برگزار شود.
زمان‌بندی توافق آتش‌بس بازتابی از ضرورت جدید سعودی‌ها برای پیشگیری از حملات بعدی است. در اول آوریل 2022، هانس گراندبرگ، فرستاده ویژه سازمان ملل در یمن اعلام کرد که طرفین به یک توافق دوماهه تحت حمایت سازمان ملل با احتمال تمدید آن، دست یافته‌اند. طرفین مورد نظر شامل حوثی‌ها، ائتلاف تحت رهبری سعودی و دولت شناخته‌شده یمن در سطح بین‌المللی یا IRG است. در زمان اجرای آتش‌بس، دولت یمن توسط رئیس‌جمهور هادی اداره می‌شد، اما در عرض چند روز، عربستان هادی را برکنار و شورای رهبری ریاست‌جمهوری را با هشت عضو جایگزین کرد. بندهای مربوط به فرودگاه بین‌المللی صنعاء و بندر حدیده در این آتش‌بس پاسخی به درخواست‌های حوثی‌ها بود و مذاکره برای بازسازی جاده‌های منتهی به شهر تعز، پاسخی به یکی از نگران‌های کلیدی دولت IRG.
شرایط این آتش‌بس تقاضای حوثی‌ها را اولویت‌بندی کرده است چون این گروه توانایی‌های خود در رساندن آسیب‌های قابل توجهی به عربستان و امارات نشان داده‌اند. عبدالغنی الایرانی، تحلیل‌گر امور یمن توضیح می‌دهد: «بخشی از برنامه حوثی‌ها تشدید درگیری است تا عربستان را مجبور کند با آنها معامله کنند.» حملات حوثی‌ها زیرساخت‌های نفتی عربستان را هدف قرار داد که پشتیبان اصلی اقتصادی این کشور است. علاوه بر آن، محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان شهرت خود را در تحولات گردشگردی و سرمایه‌گذاری به خطر انداخته است: پهپادهای حوثی‌ها خطر بسیار بزرگی برای اهداف داخلی بن‌سلمان به شمار می‌روند.
اماراتی‌ها نیز تشدید خشونت حوثی‌ها را تجربه کردند. 2 ماه قبل از توافق آتش‌بس، در ژانویه 2022، پهپادهای حوثی‌ها به ابوظبی حمله کردند. در این حمله سه نفر کشته شدند. این حمله شهرت امارات در ایمنی در برابر تحولات منطقه‌ای را لکه‌دار کرد. رهبران اماراتی از اینکه آمریکا پاسخ محکمتری به این حمله نداد، آنقدر احساس یأس کردند که در فوریه 2022، نماینده امارات در مجمع عمومی سازمان ملل از رای دادن به محکوم کردن حمله روسیه علیه اوکراین امتناع کرد. از دیدگاه سعودی‌ها و اماراتی‌ها، حمله‌های پهپادی حوثی‌ها می‌تواند تصویر موفقیت‌آمیزی که از برقراری امنیت در کشورهایشان ساخته‌اند را از بین ببرد. با اینکه ممکن است آمریکا در تقویت دیپلماسی نقش داشته باشد، به نظر نمی‌رسد در رسیدن به آتش‌بس نقش مهمی داشته باشد.
محدودیت‌های واردات، دیپلماسی را به خطر می‌اندازد
دولت بایدن به‌جای آنکه با قطعنامه قدرت‌های جنگی مذاکرات کنونی و آینده را پیچیده کند، باید متوجه تهدیدهایی باشد که محدودیت‌های واردات ورود کالا به صنعاء و بندر حدیده و ورود و خروج یمنی‌ها به منطقه تحت کنترل حوثی‌ها برای مذاکرات ایجاد می‌کند؛ به‌ویژه زمانی که حوثی‌ها تصمیم بگیرند برای مجبور کردن سعودی‌ها و دولت IRG برای مجوز واردات کالا و رفت و آمد یمنی‌ها، حملات فرامرزی را از سر بگیرند.
یمنی‌ها همچنان برای انتقال تردد افراد و کالا به منطقه تحت کنترل حوثی‌ها به‌ویژه از طریق فرودگاه صنعا و بندر حدیده با محدودیت‌هایی مواجه‌اند. آتش‌بس محدودیت‌ها را کاهش داده، اما به‌طور کامل لغو نشده‌اند. با وجود روایت‌های آمریکا و سازمان ملل از موفقیت‌آمیز بودن آتش‌بس، عده بسیاری از یمنی‌هایی که در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها زندگی می‌کنند نسبت به اینکه این توافق به بهبود شرایط زندگی آنها کمکی نکرده است، ابراز ناامیدی کرده‌اند.
یکی از مهم‌ترین عوامل گرسنگی در یمن عدم پرداخت حقوق بخش دولتی است. هم حوثی‌ها و هم دولت IRG، از پرداخت حقوق‌های کارمندان دولتی در منطقه تحت کنترل حوثی‌ها، جایی که جمعیت بزرگی از یمنی‌ها در آن زندگی می‌کنند، ممانعت کردند. حوثی‌ها تاکید می‌کنند که درآمد حاصل از صادرات سوخت‌های فسیلی یمن باید برای پرداخت حقوق کارمندان دولت اختصاص داده شود و می‌گویند تا زمانی که دولت IRG حقوق‌های افرادی که تحت کنترل حوثی‌ها زندگی می‌کنند را پرداخت نکند، آنها نیاز صادرات منابع سوخت‌های فسیلی یمن را نیز ممنوع می‌کنند.
سختی‌های مداومی که یمنی‌های مناطق تحت کنترل حوثی‌ها احساس می‌کنند احتمالا باعث افزایش خشم و مقاومت احتمالی می‌شود. اگر حوثی‌ها فشار عمومی را احساس کنند ممکن است تصمیم بگیرند اقدامات خشونت‌آمیز را دوباره از سر بگیرند تا سعودی‌ها و دولت IRG را مجبور کنند محدودیت‌های واردات را به‌طور کامل لغو و توجه‌ها از کاستی‌های خود را منحرف کنند. آشکار است که حوثی‌ها ثابت کرده‌اند که اگر دولت IRGبه صادرات سوخت از بنادر یمن جنوبی ادامه دهند، آنها تمایل دارند با حمله به تسهیلات صادرات نفت، آتش‌بس را تضعیف کنند. حوثی‌ها ممکن است تصمیم بگیرند که مذاکرات نسبت به اعمال خشونت، ابزار موثرتری برای بیان درخواست‌هایشان نیست؛ هرچقدر هم که آمریکا برای ترویج دیپلماسی تلاش کند.
دخالت در جنگ یمن هیچ منفعتی برای آمریکا ندارد
ایالات متحده از جنگ در یمن هیچ نفعی نمی‌برد. حوثی‌ها خشونت قابل‌توجهی علیه جان خیلی از یمنی‌های مخالف با دیدگاه‌هایشان به راه انداخته‌اند. دخالت آمریکا در جنگ علیه حوثی‌ها فقط به قوی‌تر شدن آنها کمک کرد.
در عین حال، دولت شناخته‌شده بین‌المللی که نمایندگی آن را شورای رهبری ریاست‌جمهوری برعهده دارد، به جای اتحاد علیه حوثی‌ها، به نزاع‌های داخلی ادامه می‌دهد. این شورای هشت‌نفره به‌طور گسترده‌ای از رهبران شبه‌نظامیان مختلفی تشکیل شده، ازجمله رهبر شورای گذار جنوبی که هدف اصلی‌اش، استقلال جنوب یمن را حفظ کرده است. اعضای این شورا به اندازه مخالفت‌شان با حوثی‌ها، با یکدیگر مخالفت می‌کنند. تصمیم سعودی‌ها و اماراتی‌ها برای تشکیل شورای رهبری ریاست‌جمهوری، نشان‌دهنده تمایل آنها برای کاهش مداخله مستقیم در یمن است.
برخی از کارشناسان یمنی نگرانی‌های خود را نسبت به پایان مداخله نظامی آمریکایی‌ها، سعودی‌ها و اماراتی‌ها اعلام کرده‌اند که قطعا تعادل قدرت را به نفع حوثی‌ها برهم می‌زند. آنها نگرانند که این موضوع به حوثی‌ها امکان دهد تا قدرت خود را بدون مخالفت تحکیم کنند یا حتی خون و خون‌ریزی جدیدی به راه بیفتد.
ابراهیم جلال، کارشناس امور یمن در موسسه خاورمیانه توضیح می‌دهد: «اگر قدرت‌های منطقه‌ای عقب‌نشینی کنند (که باید عقب‌نشینی کنند)، شاهد ازسرگیری خشونت‌ها در جنوب و شرق و افزایش خیزش‌های داخلی در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها خواهیم بود.»
هلن لاکنر، کارشناس امور یمن در یک گزارش جامع سیاستی در روابط خارجی توضیح می‌دهد که جنگ چگونه باعث چندپارگی سیاسی و اجتماعی شده است: «عربستان سعودی و امارات متحده عربی ممکن است به‌زودی مداخله نظامی خود در یمن را کاهش دهند، اما خروج آنها می‌تواند هم در دولت و هم در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها تبعیض‌هایی را آشکار کند.» سال‌ها جنگ، گسل‌های جغرافیایی، مذهبی و تاریخی را همانند اغلب درگیری‌ها تشدید کرده، در عین حال حوثی‌ها عمدا بر اختلافات فرقه‌ای دامن می‌زنند.»
کارشناسان همچنین تاکید می‌کنند که حضور ادامه‌دار ائتلاف سعودی-اماراتی به تحکیم قدرت حوثی‌ها کمک کرده است. این گروه خود را به‌عنوان مدافعان یمن نشان می‌دهند. در نتیجه پایان دادن به تجاوزات خارجی‌ها می‌تواند روایت مشروع حوثی‌ها و حمایت قبایل کلیدی را تضعیف کند. هلن لکنر خاطرنشان کرد: «قبایلی که علیه مهاجمان با حوثی‌ها همدست شده‌اند زمانی که دشمن خارجی برود، به مقابله با آنها می‌روند.» الخطاب الروحانی، روزنامه‌نگار یمنی تصدیق می‌کند که قبایل یمنی عمل‌گرا هستند: «آنها با زور موافقت می‌کنند اما صبر می‌کنند تا زمان مورد نظر (مقاومت در برابر حوثی‌ها) برسد.» پایان اقدامات نظامی خارجی همچنین حوثی‌ها را در سرزنش عربستان، امارات و ایالات متحده برای شکست‌هایشان در حکومت‌داری ناتوان می‌کند.»
هرچقدر جنگ بیشتر طول می‌کشد، حوثی‌ها احتمالا بنیادگراتر و سرکوبگرانه‌تر عمل می‌کنند. در غیاب دخالت عربستان، امارات و آمریکا، سرکوب حوثی‌ها ممکن است به‌طور فزاینده‌ای باعث تحریک جمعیت تحت حاکمیت آنها شود. اگر ایالات متحده بخواهد به تضعیف موقعیت حوثی‌ها دست پیدا کند، بهترین راه می‌تواند عقب‌نشینی از یمن باشد. اگر حوثی‌ها حکومت کنند، با تبعات خشونت‌هایی روبه‌رو می‌شوند که بر مردم تحت کنترل خود روا داشته‌اند.
نتیجه چیست؟
دولت بایدن تلاش می‌کند تا از خروج کنگره از جنگی که آمریکا هیچ‌وقت نباید در آن شرکت می‌کرد، جلوگیری کند. توجیه اولیه برای مداخله آمریکا در یمن بر پایه محاسبات ناقص بود: سال 2015 باور دولت اوباما این بود که با حمایت از اقدامات نظامی سعودی‌ها در یمن به جلوگیری از انتقادهای ریاض از توافق هسته‌ای با ایران کمک می‌کند. سعودی‌ها همچنان انتقادات جدی خود را از برجام ابراز می‌کنند؛ حالا با گذشت هشت سال، آمریکا همچنان در تسهیل اقدامات نظامی به رهبری عربستان سعودی در یمن شریک است.
در سال 2018، بسیاری از اعضای سابق کابینه اوباما نسبت به این معامله فاوستی ابراز پشیمانی کردند. اما به محض آنکه بسیاری از این افراد به دولت بایدن پیوستند، به سمت پایان مداخله آمریکا در یمن قدم برنداشتند: در حقیقت حملات هوایی سعودی در دوران دولت بایدن شدت گرفت و ادعای رئیسجمهوری آمریکا بر پایان حمایت‌های این کشور از اقدامات نظامی تهاجمی تضعیف شده‌اند.
به‌رغم اظهارات اولیه مبنی بر مسئول دانستن عربستان سعودی، به نظر می‌رسد دولت بایدن به این نتیجه رسیده که واشنگتن باید روابط با ریاض را اولویت‌بندی کند. اگر این سوال را کنار بگذاریم که این رابطه در جهت منافع آمریکا خواهد بود یا نه، قطع حمایت‌های آمریکا از اقدامات نظامی سعودی در یمن، مانع نمی‌شود که آمریکا از ارائه سامانه‌های موشکی پاتریوت، شراکت در عملیات ضدتروریسم و همکاری امنیتی قوی با ریاض دست بردارد.
با توجه به انقضای تاریخ آتش‌بس تحت نظارت سازمان ملل، از سرگیری خصومت‌های بزرگ تهدیدی مهم است. این حقیقت که آتش‌بس تا حد زیادی در این دوران آرامش نسبی ادامه‌داری را برقرار کرده، فرصت منحصری را فراهم کرده است. آمریکا نمی‌تواند به عربستان سعودی، امارات یا طرفین متخاصم در یمن دیکته کند چگونه رفتار کنند، اما دولت بایدن می‌تواند آمریکا را از این درگیری خارج کند. اگر این کار را انجام ندهد، کنگره باید اقدام کند و یکی از معدود ابزارهای موجود، یعنی قطعنامه قدرت‌های جنگ را تحمیل کند.
