فعال سیاسی، دانشمند و حالا رئیس‌جمهور

براساس اعلام مرکز ملی انتخابات در مکزیک، شهردار سابق مکزیکوسیتی موفق شده در انتخابات ریاست‌جمهوری ۵۸ درصد از کل آرا را از آنِ خود کند و یک پیروزی قاطعانه به دست آورَد. این پیروزی، نفوذ و تسلط حزب مورنا که ۱۳ سال پیش توسط آندرس مانوئل لوپز اوبرادور، رئیس‌جمهور فعلی و رهبر سیاسی کاریزماتیکی که عمده شعارها و اقداماتش در زمینه تقویت اقشار ضعیف از نظر اقتصادی بوده، تثبیت می‌کند.

شینباوم مهندس محیط زیست و اقلیم‌شناس است. او  در سال ۲۰۰۷ بخشی از تیم نویسندگان یک پژوهش درباره تغییر اقلیم بود. «پنل بین دولتی سازمان ملل متحد در امور تغییر اقلیم» (IPCC) که او در آن عضویت داشت و این گزارش را نوشت، سال 2007 توانست برنده جایزه نوبل شود. این سیاستمدار زن مکزیکی، حضور در دنیای سیاست را در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی به‌عنوان دستیار محیط زیست آندرس مانوئل لوپز اوبرادور (ملقب به آملو - AMLO) که در آن زمان شهردار مکزیکوسیتی بود آغاز کرد و بعدها خود توانست به‌عنوان شهردار این شهر انتخاب شود. در دوره ریاست‌جمهوری مانوئل لوپز، شینباوم به‌عنوان شهردار پایتخت اختلاف‌نظرهایی به‌ویژه در زمینه محیط زیست با آملو داشت اما ترجیح داد از انتقاد جدی از رئیس‌جمهور و راهنمای سیاسی خود خودداری کند.

رقیب شینباوم در این انتخابات، تاجر و سناتور سابق، خانم خوچیتل گالوز بود که ۲۸ درصد آرا را از آن خود کرد و روز دوشنبه ۳ ژوئن در تماس تلفنی با رئیس‌جمهور منتخب، شکست خود را پذیرفت. گالوز از سوی ائتلافی متشکل از ۳ حزب شامل  دو حزب مهم انقلاب سازمانی (PRI) و حزب اقدام ملی (PAN) حمایت می‌شد. این دو حزب، تا پیش از سال ۲۰۱۸ که آندرس مانوئل لوپز اوبرادو در انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی رسید برای حدود ۷ دهه قدرت را در مکزیک در اختیار داشتند. در مقابل شینباوم از سوی حزب حاکم مورنا و متحدانش حزب کارگر (PT) و حزب بوم اکولوژیست سبز مکزیک (PVEM) حمایت می‌شد.

قانون اساسی مکزیک به رؤسای‌جمهور اجازه می‌دهد فقط برای یک دوره ۶ ساله در این جایگاه حضور داشته باشند و از همین رو، انتخاب جانشین از سوی رؤسای جمهور و معرفی آن‌ به مردم برای حمایت در انتخابات سابقه‌ای طولانی در این کشور دارد. شینباوم وعده داده نسبت به آملو سیاست‌های دوستانه‌تری را در قبال بازار آزاد در پیش بگیرد و با اعمال اصلاحاتی در سیاست‌های دولت، مدل ارتقایافته‌ای از این سیاست‌ها را پیاده کند.

اقتصاد مکزیک در دولت آندرس مانوئل لوپز اوبرادور در برخی زمینه‌ها رشد خوبی را تجربه کرد و همین امر به حزب مورنا و کاندیدای منتخبش یعنی شینباوم فرصت داد تا با تکیه به این دستاوردها در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شوند. سیاست‌های دولت لوپز اوبرادور عمدتاً بر روی مسئله بهبود وضعیت اقتصادی مکزیک متمرکز بود. او توانست با سرمایه‌گذاری بر تولید نفت، کاهش هزینه‌های دولت و مقابله با فساد گسترده در حوزه پتروشیمی میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد. همچنین گزارش بلومبرگ نشان می‌دهد، ارزش واحد پول ملی مکزیک (پزو مکزیک)  نسبت به دلار آمریکا در بالاترین سطح خود طی دو دهه گذشته است.

این وضعیت باعث شده تا بسیاری از کارشناسان بر این باور باشند که عمده سیاست‌های دولت لوپز اوبرادور در دولت آینده نیز دنبال خواهد شد. کریستیان لارنس، استراتژیست اقتصادی رابوبانک در ماه مارس پیرامون این مسئله به بلومبرگ گفت: «تقریباً هیچ‌کدام از سیاست‌های اصلی دولت کنونی در دولت آینده با تغییرات زیادی مواجه نخواهند شد و دولت شینباوم را می‌توان به نوعی تداوم وضع موجود در مکزیک دانست.»

در دوره آملو، سیاست‌های توسعه رفاه اقتصادی هم تأثیر زیادی بر زندگی مکزیکی‌ها داشت. بودجه بهبود وضعیت رفاه اجتماعی در مکزیک طی ۵ سال نخست دولت لوپز اوبرادور نزدیک به ۳ برابر شد و در ۲۰۲۳ میلادی به ۲۴ میلیارد دلار رسید. این سیاست جایگاه حزب مورنا را در میان اقشار کم‌درآمد مثل کارگران ارتقا داد اما باعث شد بخش‌هایی از نخبگان سیاسی راستگرا در مکزیک به دشمنان این حزب تبدیل شوند. نظرسنجی‌ها در ماه آوریل نیز نشان می‌داد وضعیت آرای شینباوم در میان خانواده‌هایی که مورد حمایت دولت قرار داشتند، ۴۰ درصد بیشتر از رقیب او بود.

تأثیر سیاست‌های اقتصادی حمایتگرانه دولت مکزیک دست‌کم از نظر سیاسی برای آن‌ها شگفت‌انگیز بود. تعیین مستمری برای افراد بومی بالای ۶۵ سال و افراد غیربومی بالای ۶۸ سال یکی از سیاست‌ها بود که باعث شد در بسیاری از ایالت‌ها که در گذشته قدرت در اختیار حزب رقیب قرار داشت، محبوبیت حزب مورنا به یک باره اوج گیرد. آندرس مانوئل لوپز اوبرادور همچنین حداقل دستمزد را افزایش داد و طرح‌هایی را پیشنهاد داد که بازنشستگان بتوانند حقوقی معادل حقوق دوره کاری خود دریافت کنند.

در دوره ریاست‌جمهوری لوپز اوبرادور، دولت هزینه زیادی را صرف توسعه زیرساخت‌ها کرد که شامل ساخت یک فرودگاه جدید در اوآخاکا، ساخت یک ایرلاین دولتی جدید، اضافه کردن یک قطار توریستی ویژه به نام ترن مایا و بسیاری از پروژه‌های خصوصی و نظامی دیگر می‌شد. از یک سو این تعداد پروژه جدید باعث شد وضعیت شغلی بسیاری از مکزیکی‌ها از جمله در ایالت‌های جنوبی بهتر شود و سطح رفاه عمومی ارتقا یابد. از سوی دیگر اما نگرانی‌هایی در خصوص کمبود بودجه برای تکمیل پروژه‌ها و همچنین نارضایتی نیروهای نظامی از مشارکت دادن آن‌ها در اجرای پروژه‌ها – که از نگاه آن‌ها از توان نظامیان برای مبارزه با کارتل‌های سازمان‌یافته فساد می‌کاست – در پی داشت. وام‌های اخذشده از سوی دولت لوپز نیز دردسری جدی برای شینباوم خواهد بود که باید آن‌ها را پس دهد.

‌جوی کاترین لانگستون، استاد علوم سیاسی در مرکز مطالعات بین‌المللی مکزیک در این باره به نشریه وکس می‌گوید: «با آمدن شینباوم تغییر رادیکالی در سیاست‌های کلان دولت در حوزه اقتصاد ایجاد نخواهد شد اما باید دید پس از کاسته شدن از توان هزینه دولت در زمینه رفاه اجتماعی شینباوم چه مسیری را طی خواهد کرد. شاید لازم باشد او در برخی حوزه‌ها اقدام به افزایش مالیات یا کاهش هزینه‌ها کند که این مسئله می‌تواند نارضایتی‌هایی را در پی داشته باشد.»

مکزیک زودتر از آمریکا یک زن را برای ریاست‌جمهوری برگزید

نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری مکزیک نشان داد که این کشور زودتر از ایالات متحده یک زن را برای ریاست‌جمهوری برگزید. خورخه آلوارز ماینز، از حزب چپ میانه جنبش شهروندان تنها کاندیدای مرد این رقابت بود که کمتر از ۱۰ درصد آرا را به خود اختصاص داد.

زنان در مکزیک تا پیش از سال ۱۹۵۳ حق رأی نداشتند و سه دهه پس از زنان آمریکایی موفق شدند این حق را به دست بیاورند. با این حال با عبور مکزیک از حکومت تک‌حزبی به یک دموکراسی که در مسیر ایجاد برابری حرکت می‌کند، زنان توانستند جایگاه خود را ارتقا دهند و در حال حاضر نیمی از کرسی‌های کنگره و یک‌سوم از پست‌های کلیدی دولت در اختیار زنان قرار دارد.

ایالات متحده، همسایه شمالی مکزیک تاکنون رئیس‌جمهور زن نداشته و برای اولین بار در ژانویه ۲۰۲۱، کامالا هریس، به‌عنوان معاون جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا کار خود را آغاز کرد. دوره ریاست‌جمهوری کلادیا شینباوم، اولین رئیس‌جمهور زن در مکزیک از ماه اکتبر سال جاری آغاز خواهد شد.

سابینا برمن، نویسنده و فعال حوزه زنان در این خصوص نوشته است: «این موضوع تأثیر عمیقی بر جامعه خواهد گذاشت. پسران و دختران ما درمی‌یابند که دختران هم می‌توانند با توانایی‌ها و تلاش‌های خود به خواسته‌ها و اهداف‌شان دست پیدا کنند و در کشوری مانند مکزیک که به‌طور تاریخی به خشونت و مردسالاری شهره بوده این یک اتفاق ویژه است.»

او نخستین رئیس‌جمهور زن در تاریخ کشوری خواهد شد که طبق آمار سازمان ملل، در سال ۲۰۲۳ به‌طور متوسط روزانه ۱۰ زن در آن به قتل رسیده است. همچنین طبق آماری که کارشناسان سازمان ملل تهیه کرده‌اند، ۷۰ درصد از زنان مکزیکی بالای ۱۵ سال حداقل یک بار در زندگی خود خشونت را تجربه کرده‌اند.

او خطاب به زنان مکزیکی که یک‌صدا جامعه مردسالار حاکم بر کشورشان را محکوم می‌کنند، گفته بود: «اکنون زمان زنان و ایجاد تحول در جامعه فرا رسیده است.» شینباوم همچنین تاکید کرده بود که با فرا رسیدن دوران جدید، زندگی بدون ترس آغاز و جامعه از خشونت رها می‌شود.

به نوشته آسوشیتدپرس، پیروزی شینباوم گامی بزرگ برای مکزیک، کشوری که به فرهنگ مردسالارانه خود شناخته می‌شود و دومین جمعیت بزرگ کاتولیک رومی جهان را در خود جای داده است، محسوب می‌شود. این مذهب سال‌ها ارزش‌ها و نقش‌های سنتی‌تری را برای زنان ترویج می‌کرد.

خانم شینباوم که از نوادگان یهودیان اروپا است، در ۱۲ ژانویه ۲۰۰۹ در یک روزنامه مکزیکی (La Jornada) نوشت: «من از یک خانواده یهودی هستم و به پدربزرگ و مادربزرگم و پدر و مادرم افتخار می‌کنم.» با این حال در جریان جنگ پیشین غزه، از «وحشت خود از دیدن تصاویر بمباران غزه» توسط اسرائیل سخن گفت.

شینباوم ضددموکراسی نیست!

از زمان انتشار نتایج اولیه نظرسنجی‌های انتخاباتی در مکزیک تا زمان انتشار نتایج قطعی انتخابات و پیروزی شینباوم، برخی از رسانه‌ها و تحلیلگران غربی از این پیروزی ابراز نگرانی کرده و مدعی شدند که پیروزی این سیاستمدار زن می‌تواند به افزایش نفوذ دولت در حوزه‌های مختلف جامعه و حرکت به سوی ایجاد یک دولت خودکامه در مکزیک منتهی شود.

ریشه این ادعا به تغییراتی بازمی‌گردد که لوپز اوبرادور خواستار اعمال آن‌ها در قانون اساسی است. حزب او یعنی مورنا، توانسته نزدیک به دوسوم کرسی‌های کنگره را نیز از آنِ خود کند و این یعنی آن‌ها می‌توانند با مشارکت تعدادی دیگر از نماینده‌ها یا احزاب دیگر قانون اساسی را تغییر دهند. آملو پیشنهاد داده که قضات دیوان عالی در مکزیک هم با آرای عمومی انتخاب شوند و از نگاه رسانه‌های غربی این امر می‌تواند سومین قوه حاکمیت در مکزیک را نیز در اختیار مورنا قرار دهد.

روزنامه واشنگتن‌پست در این خصوص نوشته است: «این مسئله برای آمریکا مهم است چراکه تضعیف قدرت دستگاه قضایی در مکزیک می‌تواند دموکراسی را در مکزیک تضعیف کرده و سرمایه‌گذاران خارجی را از این کشور فراری دهد و مشکلاتی جدی در اقتصاد ایجاد کند که این مسئله روی آمریکا هم تأثیر خواهد گذاشت.»

شینباوم ۶۱ ساله این ایده را که دولت او نوعی عقبگرد در دموکراسی خواهد داشت، رد می‌کند. او در یک خانواده با والدینی چپگرا در مکزیکوسیتی متولد شده و مادرش که استاد بیولوژی بود در سال ۱۹۶۸ پس از شرکت در یک تظاهرات بزرگ در حمایت از دموکراسی از دانشگاه اخراج شد. آن مجموعه تظاهرات دانشجویی در مکزیک با کشتار گسترده تظاهرکنندگان توسط پلیس پایان یافت.

رئیس‌جمهور منتخب مکزیک در آخرین سخنرانی پیش از برگزاری انتخابات در این باره گفت: «جنبش ما همواره در طرف دموکراسی بوده است. مردم مکزیک خواهان بازگشت به گذشته نیستند و ما هم نمی‌خواهیم کشور را به گذشته بازگردانیم.» او همچنین افزود: «وظیفه ما دفاع از دموکراسی، آزادی و عزت مردم است.»

شینباوم از روزهای دانشجویی فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد و در دوره دانشجویی در اعتراضات علیه دولت‌های مستقر مشارکت فعال داشت. شینباوم هنگام حضور در یک شعبه اخذ رای در مکزیکوسیتی از تاریخ‌سازی در روز برپایی انتخابات سخن گفت و اعلام کرد که به خودش رای نداده

بلکه به احترام مبارزات ایفیگنیا مارتینز، پیشگام ۹۳ ساله جریان چپ، رای خود را به نام او در صندوق انداخته است؛ وی همچنین در پایان شعار «زنده‌باد دموکراسی!» سرداده بود.

روابط مکزیک و آمریکا چه تغییری خواهد داشت؟

تصمیمات دولت مکزیک تأثیر مستقیم و آشکاری بر وضعیت داخلی ایالات متحده دارد چراکه در دو حوزه مهم برای مردم آمریکا یعنی مقابله با مهاجرت غیرقانونی و تجارت مواد مخدر مکزیکی‌ها نقشی انکارناشدنی دارند. در دوره لوپز ابرادور، مکزیک به متحد مهمی برای دو رئیس‌جمهور اخیر آمریکا یعنی دونالد ترامپ و جو بایدن بدل شد و تأثیری قابل توجه بر کاهش روند ورود مهاجران غیرقانونی به آمریکا گذاشت. با این حال در حوزه مبارزه با مواد مخدر، مکزیک دخالت‌های آمریکا را نقض حاکمیت ملی خود می‌دانست و خواستار احترام بیشتر به استقلال کشور خود بود. همین امر باعث شد همکاری‌های مهمی در این زمینه شکل نگیرد.

هم شینباوم و هم رقیب اصلی او گالوز در کارزارهای انتخاباتی خود وعده داده بودند که تلاش‌ خواهند کرد با آمریکا روابطی حسنه داشته باشند و مبارزه با کارتل‌های خشن که دست به جرائم سازمان یافته می‌زنند، در اولویت آن‌ها باشد.

مکزیک در کنار چین یکی از بزرگترین شرکای تجاری آمریکاست و حفظ رابطه با واشنگتن برای این کشور اهمیت زیادی دارد. مکزیکی‌ها همچنین با استفاده از مشکلاتی که برای شرکت‌های بزرگ در زمینه مالیات در آمریکا ایجاد شده استفاده می‌کنند تا این شرکت‌ها کارخانه‌های خود را به مکزیک منتقل کنند تا بدون نگرانی از قوانین آمریکا به بازار آمریکا دسترسی داشته باشند. شینباوم وعده داده به این روند ادامه دهد اما مشکل اساسی کمبود برق در مکزیک است که رفع آن نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگینی دارد.

چالش‌های پیش روی دولت شینباوم

دولت جدید در مکزیک بحران‌ها و چالش‌های مهمی را پیش رو خواهد داشت. از جمله این مشکلات می‌توان به تغییرات اقلیمی و تأثیرات مخرب آن، نرخ بالای خودکشی در کشور و تأمین هزینه‌های زیاد دولت به‌ویژه در زمینه رفاه اجتماعی اشاره کرد.

به دلیل قوانین به‌تصویب‌رسیده در ماه‌های اخیر، تغییر سیاست‌ها برای رسیدگی به این بحران‌ها نیز کار سختی خواهد بود.

در حوزه محیط زیست، مکزیک دومین منتشرکننده بزرگ گازهای گلخانه‌ای در آمریکای لاتین و کارائیب است. این مسئله باعث شده این کشور با آسیب‌های زیادی در پی تغییرات اقلیمی روبه‌رو شود و حوادثی نظیر سیل‌های مهیب ناگهانی مشکلات بسیار زیادی را برای صنایع مختلف در مکزیک از جمله صنعت توریسم پدید آورده است.

به‌عنوان رئیس‌جمهور منتخب، شینباوم وعده داده است که بر روی ابتکارهای مربوط به توسعه انرژی سبز و مواردی نظیر برقی کردن اتوبوس‌ها در تمامی کشور سرمایه‌گذاری خواهد کرد. هوادارانش می‌گویند او برخلاف آملو از دانش علمی در این زمینه استفاده خواهد کرد و سیاست‌های محیط زیست‌محور را جایگزین برخی سیاست‌های معروف رئیس‌جمهور پیشین خواهد کرد.

همزمان کاهش باران در مکزیک به انداز‌ه‌ای هشداردهنده شده است که کارشناسان می‌گویند در صورت ادامه این وضعیت، احتمالاً منابع آب آشامیدنی مکزیکوسیتی، پایتخت کشور، تا یک ماه آینده به «صفر» می‌رسد. مکزیکوسیتی با ۲۲ میلیون نفر جمعیت سال‌هاست که با کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کند، اما کاهش باران و افزایش دما طی سه سال گذشته باعث بروز وضعیت اضطراری در این شهر شده است.

به گزارش واشنگتن‌پست، سیستم آب کاتزامالا– مجموعه‌ای از تصفیه‌خانه‌ها، مخازن و کانال‌هایی که آب ساکنان پایتخت و مناطق اطراف را تامین می‌کند - در حال خشک شدن است. شرایط به اندازه‌ای وخیم است که نهاد ناظر بر خشکسالی آمریکای شمالی روز ۳۰ آوریل امسال وضعیت خشکسالی در شهر مکزیکوسیتی را در رده «شدید» طبقه‌بندی کرد. انتظار می‌رود روز «صفر شدن منابع آب» تا ۲۶ ژوئن، یک ماه دیگر، فرا برسد. شبکه سی‌ان‌ان گزارش داده است درحالی‌که مقامات محلی بحران آب را برای چندین ماه دست‌کم گرفتند، برخی از مناطق اطراف پایتخت با اتمام ذخایر آبی مواجه شده‌اند. سیستم آب کاتزامالا یک منبع حیاتی برای میلیون‌ها ساکن پایتخت و مناطق شهری دره تولوکا است و در شرایط عادی، ۱۵ مترمکعب آب در ثانیه برای مصرف جمعیت مکزیکوسیتی به شبکه تزریق می‌کند.

واشنگتن‌پست می‌نویسد سیستم آب کاتزامالا هم‌اکنون تنها با ۲۸ درصد ظرفیت کار می‌کند. خشک شدن ذخایر این سیستم آبی در حالی است که فرسودگی شبکه آب نیز به بحران آبی پایتخت مکزیک دامن زده است؛ به‌طوری که ۴۰ درصد از آب پایتخت به خاطر نشتی شبکه به هدر می‌رود. مقامات محلی می‌گویند نوسازی شبکه آب نیاز به میلیاردها دلار منابع مالی دارد و در شرایط فعلی امکان تامین چنین هزینه‌ای وجود ندارد.

مسئله بعدی مسئله کارتل‌هاست. به گفته مایکل شیفتر، کارشناس و محقق مرکز تحلیل داده «گفتگوی بین‌آمریکایی» که مقر آن در واشنگتن قرار دارد، مبارزه با خشونت کارتل‌ها، باندها و گروه‌ها نخستین چالش رئیس‌جمهوری آینده خواهد بود. شینباوم وعده داده است که در صورت پیروزی در انتخابات، سیاست‌های فعلی حاکم در هدف قرار دادن علل خشونت به جای اقدامات سرکوبگرانه را در عین مبارزه با «مصونیت‌ها از مجازات» ادامه دهد.آملو تلاش داشت با کنار گذاشتن سیاست خشونت بی‌حد و حصر در قبال این گروه‌ها شرایط را تا حدی کنترل کند اما او موفقیت‌های زیادی در این زمینه نداشت و حالا جانشین او در حالی باید به جنگ کارتل‌ها برود که وضعیت و آمارها بسیار نگران‌کننده است.

در حال حاضر، سالانه نزدیک به ۳۰ هزار نفر در مکزیک به دلیل جرائم مرتبط با خشونت کشته می‌شوند. خشونت علیه خبرنگاران و رسانه‌ها هم در مکزیک به اوج خود رسیده؛ به‌نحوی که به‌طور میانگین یک خبرنگار در هر هفته در این کشور به قتل می‌رسد. شینباوم گفته است که با ایالات متحده در این زمینه همکاری خواهد کرد تا بتواند این مشکل را حل کند. نشریه آمریکایی وکس نوشته است: «برای شینباوم ریاست‌جمهوری بسیار سخت‌تر از پیروزی در انتخابات خواهد بود.»

معضل بعدی فقر است. در جامعه بسیار ملتهب و نابرابر مکزیک، شینباوم در جریان کارزار انتخاباتی خود شعار رئیس‌جمهور فعلی را استفاده می‌کرد: «اول فقرا». عملکرد بسیار خوب آملو در حوزه مبارزه با فقر باید برای شینباوم نگران‌کننده باشد چرا که دولت او احتمالاً در تأمین منابع لازم برای مبارزه با فقر مشکلاتی جدی خواهد داشت.

عکس: AFP