ناوالنی، اخلاق و سیاست از راه دیگر

الکسی ناوالنی مرده. معروف‌ترین زندانی سیاسی روسیه احتمالاً بیشتر از آنکه در کشور خودش محبوب باشد، در غرب شناخته‌شده بود؛ اما در سال‌های اخیر، جنبش او، جمع بزرگی از مردم را بسیج کرده بود تا علیه خواص حاکم اعتراض کنند، اغلب هم از روس‌های جوان که در سراسر کشور پخش بودند.

مرگ ناوالنی روسیه را نه از یک رهبر بالقوه برای آینده که از یک جایگزین اخلاقی محروم می‌کند. وقتی ناوالنی در سال ۲۰۲۱ به روسیه برگشت، می‌دانست که چه چیز در انتظار اوست: بازداشت، دادگاه و سال‌ها زندان، شاید بدون هیچ چشم‌اندازی از اینکه زمانی آزادی‌اش را دوباره به دست بیاورد.

انتخاب او یک انتخاب آگاهانه بود و چالشی بنیادین برای رژیمی که هرگز به او اجازه نمی‌داد یک سمت انتخابی را به دست بیاورد. با این حال او با برگشتن به روسیه، مشروعیتش را برای تعیین دستور کار سیاسی ابراز کرد، با مواجهه با رژیم نه در زمین سیاست که در زمین اخلاق. با این کار، او اصلی اساسی را رد کرد که سیستم روسیه بر پایه آن عمل می‌کند: افراد امنیت شخصی خود را بر حقوق سیاسی و استانداردهای اخلاقی اولویت می‌دهند.

آرمان او، مبارزه با فساد، همواره از خود ناوالنی محبوب‌تر بود. میزان حمایت از او، در سپتامبر ۲۰۲۰ در بالاترین نقطه‌اش در ۲۰ درصد قرار گرفت؛ درست بعد از اینکه مسموم شد، اما در طول سال‌ها، بیشتر روس‌ها مداوماً فعالیت‌های او را ناپسند می‌دیدند. این احتمالاً به‌خاطر موانعی بود که او در تلاش برای دسترسی به مخاطبان گسترده‌تر با آن‌ها مواجه شد و نیز به خاطر کارزارهای اطلاعاتی منفی در رسانه‌های روس؛ اما با به‌چالش‌کشیدن رژیم روسیه در عرصه اصول اخلاقی، او تصویر ناخوشایندی از مردم روسیه هم منتقل کرد: شجاع‌بودن در کشوری از سازگاری‌طلب‌های منفعل، تو را محبوب نمی‌کند.

مرگ ناوالنی نشانه پایان دوئلی با خود پوتین است که ناوالنی خود را درگیرش کرده بود. تلاش چهار سال پیش برای مسموم‌کردن او با پس‌زمینه اعتراضات در بلاروس رخ داد؛ در بلاروس با رژیمی که دوقلوی رژیم روسیه است. این تلاش نمایشگر چرخشی در مسیر سیاسی روسیه بود که دست‌کم گرفته شده بود. ده سال قبلش، این رژیم پس از اعتراضات به انتخابات دستکاری‌شده دوما به سمت محافظه‌کاری چرخید. چرخش روسیه در ۲۰۲۰ به سرکوب تلاشی برای خُردکردن هر نوع گفتمان جایگزین بود. مسموم‌کردن ناوالنی یکی از گام‌های این فرایند بود. گسترش دامنه قوانین مربوط به نیروهای خارجی و سرکوب مورخانی که در حال تحقیقات روی جرائم استالین بودند هم همین‌طور.

در سال ۲۰۲۱، رئیس‌جمهور جو بایدن هشدار داد که مرگ ناوالنی در زندان «پیامدهای ویران‌گری» خواهد داشت. هیچ تحقیقات مستقلی درباره شرایط و علل مرگ او در کار نخواهد بود اما انکارپذیر نیست که رژیم روسیه مسئولیت این اتفاق را بر دوش دارد. اینکه آیا این رژیم بابت این اتفاق مسئول و پاسخگو داشته خواهد شد یا نه، در ارزیابی مسکو از ثبات قدم غرب اهمیت کلیدی خواهد داشت.

سازمان ناوالنی، «بنیاد ضدفساد» در طول دو سال گذشته تا حد زیادی از بین رفته است، بعد از اینکه مقامات روسیه آن را در ژوئن ۲۰۲۱ یک «سازمان افراطی» اعلام کردند. تعدادی از حامیان او که در روسیه ماندند، بازداشت یا دادگاهی هستند اما این سازمان در تبعید دوباره ساخته شده است. همچنان باید دید این سازمان، بدون کاریزمای شخصی بنیانگذارش، تا چقدر اثر خواهد داشت.

مرگ ناوالنی، پایانی نمادین است بر دورانی که در آن ابراز دیدگاه‌های مخالف در روسیه ممکن بود؛ اما او تنها کسی نبود که از این دفاع کند و دیگر زندانیان سیاسی نباید فراموش شوند، شامل ولادیمیر کارامورزا، ایلیا یاشین و بسیاری دیگر که نام‌هایشان کمتر شناخته شده است. بی‌رحمی رژیم روسیه و عزم برای سرکوب هر نوع مخالفت هم نباید دست‌کم گرفته شود.