متناقضنمای مجازی/فضای سیاست‌گذاری مسائل آنلاین کشور با کارزار رفع فیلتر تلگرام و جرم‌انگاری استارلینک ترکیبی از بیم و امید است
هنوز از شوک جنگ، داغ صدها شهید و خسارت‌های سنگینی که بر پیکره‌ی شهر و جان مردم نشست، بیرون نیامده‌ایم که گویی دوباره قرار است برگردیم به همان مسیر پرپیچ‌وخم و بن‌بست قدیمی و همان شیوه‌‌های آشنای مدیریتی حوزه‌های حیاتی مثل اینترنت و فضای مجازی که سال‌هاست نتایج‌اش را دیده‌ایم.
هنوز از شوک جنگ، داغ صدها شهید و خسارت‌های سنگینی که بر پیکره‌ی شهر و جان مردم نشست، بیرون نیامده‌ایم که گویی دوباره قرار است برگردیم به همان مسیر پرپیچ‌وخم و بن‌بست قدیمی و همان شیوه‌‌های آشنای مدیریتی حوزه‌های حیاتی مثل اینترنت و فضای مجازی که سال‌هاست نتایج‌اش را دیده‌ایم.
کافی است خبرهای عجیب و غریبی را دنبال کنید که طی دو، سه روز اخیر در رسانه‌های رسمی کشور منتشر شده‌اند: یکی از مقامهای ارشد کشور که سال‌ها لباس سیاست بر تن دارد و مدیر یک پژوهشگاه مهم است از ژست‌های اینترنت‌بازانه گفته و دسترسی آزاد به جریان اطلاعات را شعاری و ساختگی دانسته، هم‌زمان دبیر شورای عالی فضای مجازی بی‌اجازه از رئیس رئیس‌جمهور که مقام بالادستی خودش هم هست، دستور کم کردن پهنای باند یک پیام‌رسان را داده و از آن سو هم نمایندگان مجلس اینترنت استارلینک را ممنوع و برای استفاده‌کنندگان آن مجازات در نظر گرفته‌اند.
ترکیبی درهم از تصمیم‌های شتابزده و نگاه‌های متناقض، که نه بر پایه مطالعات کارشناسی استوار است و نه گره‌ای از مشکلات واقعی کاربران باز می‌کند. بیرون از دایره سیاست و پست و مقامهای رسمی، کورسوی امید هنوز روشن است؛ جایی که فعالان مدنی و کارشناسان حقوق دیجیتال، پویشی راه انداخته‌اند تا صدای جمعی شهروندان ایرانی را برای مطالبه‌ای قدیمی به گوش مقام‌ها برسانند؛ مطالبه‌ای به‌‌نام رفع فیلترینگ تلگرام.
امنیت تلگرام اثبات‌شده است
فعالان مدنی در کمپین خود که بر بستر پلتفرم «کارزار» راه‌اندازی شده، در نامه‌ای خطاب به رئیس قوه‌قضائیه و وزیر ارتباطات و فناوری، چندین استدلال برای رفع محدودیت‌های تلگرام مطرح کرده‌اند. پلتفرمی که تا پیش از فیلترینگ دائمی‌اش در ۱۰ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷، با ۴۰ میلیون کاربر، محبوب‌ترین پیام‌رسان کشور و مهم‌ترین میزیان آنلاین کسب‌وکارهای کوچک و فروشگاه‌ها و انواع و اقسام گروه‌ها و کانال‌ها بود. در جریان اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶، این پیام‌رسان زیر ذره‌بین رفت. مقامهای امنیتی به تلگرام این اتهام را بستند که در سازماندهی تجمعات و انتشار محتوای تحریک‌آمیز نقش دارد و باید جلوی آن را گرفت. آن زمان یکی از نگرانی‌ها تسلط انحصاری تلگرام به‌عنوان پیام‌رسان خارجی بر ارتباطات داخلی بود که مقام‌ها آن را خطرناک می‌دانستند.
توجیه اصلی هم این بود که سرورهای تلگرام در خارج از ایران میزبانی می‌شوند، بنابراین اطلاعات کاربران ایرانی کنترل‌پذیر نیست. با طرح درخواست رسمی انتقال سرورهای تلگرام به داخل کشور و مخالفت پاول دورف، بنیان‌گذار این پلتفرم، درنهایت دادستانی دستور فیلتر آن را داد. پس از فیلتر شدن تلگرام، سیاست مسئولان در شورای مرکزی ملی فضای مجازی به سمت توسعه پیام‌رسان‌های بومی مثل «سروش»، «بله» و «ایتا» رفت. هدف این بود که با حمایت‌های سنگین و اختصاص بودجه‌های هنگفت به پلتفرم‌های داخلی، وابستگی به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های خارجی کمتر شود.
نتیجه اما خلاف انتظارات بود. نه‌تنها کاربران به سمت پیام‌رسان‌های خارجی نرفتند، که به طرق مختلف برداشته شدن فیلترینگ این پیام‌رسان را مطالبه کردند؛ کلیدی‌ترین خواسته عمومی در حوزه اینترنت و فضای آنلاین که پای ثابت انتخابات ریاست‌جمهوری و وعده وعیدهای مسئولان در نهادها و دستگاه‌های مختلف هم بوده اما هربار بنا به دلایل مختلفی به جایی نرسیده است. دست‌کم می‌دانیم که مخالفت برخی چهره‌های حقیقی شورای عالی فضای مجازی مانع از رفع مسدودی از تلگرام شده است.
حالا و در شرایطی که کشور تجربه 12روزه جنگ و قطعی سراسری اینترنت را پشت‌سر گذاشته و تقریباً اغلب مسئولان هم آشکارا یا ضمنی به این نتیجه رسیده‌اند که تلگرام نقشی در حمله‌های جنایتکارانه رژیم صهیونیستی به کشور و سوءاستفاده‌های امنیتی نداشته، گروهی از فعالان اینترنت و حق دسترسی به اطلاعات، کارزار رفع فیلترینگ راه انداخته‌اند تا از این طریق مسئولان را ترغیب کنند این پلتفرم را آزاد کنند. در این نامه اشاره شده که اپلیکیشن تلگرام یکی از امن‌ترین پیام‌رسان‌ها در میان کاربران ایرانی و جهانی است.
نویسندگان این نامه نوشته‌اند، تلگرام امتحان خود را پس داده و برخلاف دیگر پلتفرم‌های خارجی، امنیت اطلاعات کاربران همواره رعایت می‌شود و نگرانی بابت افشای داده‌های شخصی و نقض حریم خصوصی وجود ندارد. آنها در این نامه تاکید کرده‌اند که با توجه به گسترش اخبار کذب و ضرورت دسترسی شهروندان به منابع معتبر داخلی، کانال‌ها و گروه‌های ایرانی در پلتفرم تلگرام یکی از مهم‌ترین راه‌های اطلاع‌رسانی صحیح و شفاف در کشور است و بدین‌ترتیب درخواست کرده‌اند که فیلترینگ برداشته شود تا عموم مردم بتوانند از این برنامه امن به‌صورت آزادانه استفاده کنند.
جرم‌انگاری دسترسی آزاد به اینترنت
در همین‌حال، نمایندگان مجلس هم طرحی را تصویب کرده‌اند که اگر به قانون تبدیل شود، استفاده از اینترنت‌هایی مثل استارلینک ممنوع می‌شود و مجازات دارد. در این طرح که دو روز پیش در ۹ ماده رأی موافق گرفته، استفاده، خرید، فروش، حمل، واردات یا در اختیار گذاشتن ابزارهای الکترونیکی ارتباطی اینترنتی بدون مجوز، و به‌طور مشخص استارلینک، ممنوع است و مرتکبان به حبس تعزیری درجه ۶ و ضبط تجهیزات محکوم می‌شوند. براساس این طرح، رسیدگی به جرائم موضوع طرح در تمام مراحل دادرسی خارج از نوبت و در شعب ویژه دادگاه انقلاب انجام می‌شود.
این مصوبه نیاز به تفسیر خاصی ندارد و معنایش آشکار است؛ هرگونه دسترسی از مسیری به‌جز اپراتورهای مجوزدار و رسمی کشور به اینترنت ممنوع است. در عالم واقعیت اما اتصال کاربران به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک موضوع جدیدی نیست. مدت‌هاست تجهیزات آن با قیمت‌‌های عجیب و غریب در کشور خریدوفروش می‌شود و حتی برخی کاربران هم ادعا کرده‌اند که موفق شده‌اند بدون محدودیت به جهان آزاد متصل شوند. هم‌اکنون در نقشه رسمی سایت استارلینک، پوشش شبکه اینترنت این شرکت در کشور از خاکستری به آبی تیره، تغییر کرده که نشان می‌دهد سرویس اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به‌زودی در دسترس ایرانیان قرار می‌گیرد. گرچه شرکت اسیپس‌اکس تاکنون در این باره اطلاعیه‌ای رسمی نداده و موضع‌گیری نکرده است.
حالا سوال اصلی این است: آیا بعد از تجربه چندین‌ساله مسدودسازی و محدود کردن پلتفرم‌ها، پیام‌رسان‌ها به‌خصوص قطعی کامل اینترنت در 12 روز جنگ، باز بناست همان مسیر سابق را ادامه دهیم یا نیاز به تجدیدنظر در اولویت‌ها، برنامه‌ها و اقدام‌ها در حوزه فضای مجازی داریم. به یک معنا ما بیش از هر زمان دیگری به پایان دوران فیلتر و قطع ارتباط نزدیکیم و چه بخواهیم، چه نخواهیم باید خودمان را با موج جهانی فناوری وفق دهیم، نه اینکه با نگاه سلبی و بدون توجه به اینکه خواسته و مطالبه اکثریت شهروندان چیست، فضای دسترسی به شبکه جهانی را ببندیم و محدود کنیم.
بنا به آخرین گزارش‌ها، ۸۵ درصد کاربران ایرانی برای گذشتن از سد فیلترینگ از اپلیکیشن‌هایی استفاده می‌کنند که گرچه کاربرد و کارایی‌شان دور زدن محدودیت‌هاست، به باور بسیاری از کارشناسان و متخصصان، به قیمت فدا شدن امنیت اطلاعات و حریم خصوصی کاربران تمام می‌شود. گو اینکه در همین جنگ 12 روزه نیز یک ظن نزدیک به یقین این است که رخنه‌های امنیتی صورت گرفته، از طریق نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های ناامن و بی‌نام ونشانی بوده که کاربران ایرانی روی تلفن‌های هوشمند خود نصب کرده‌اند.
در بطن جامعه هم کارزاری که برای رفع فیلترینگ از تلگرام راه افتاده، مشخص می‌کند که خواسته‌ها از چه جنسی است؛ تا لحظه نوشتن این گزارش بیش از ۴۴ هزار نفر طی کمتر از ۱۰ روز به این کمپین پیوسته‌اند. اینکه درنهایت تلگرام رفع فیلتر می‌شود یا نه، باید گفت این پیام‌رسان نماد جدالی قدیمی میان حق دسترسی آزاد به اطلاعات، امنیت ملی و سیاست‌های بومی‌سازی فضای مجازی است. پروژه‌هایی مانند اینترنت استارلینک و فناوری «اتصال مستقیم» مسیر آینده و الگوی شبکه‌های مخابرات و داده جهانی است؛ مسیری که دسترسی به اینترنت را برای همه در هر اقلیم، خاک و سرزمینی، در هر ساعت شبانه‌روز و بدون هیچ‌گونه محدودیتی فراهم می‌کند.
در برهه فعلی آنچه ضروری است، مرور دوباره و چندباره درس‌‌آموخت‌های سیاست‌گذاری حوزه فضای مجازی و گرفتن بهترین تصمیم‌هاست؛ تصمیم‌هایی که هم آسایش، راحتی و امنیت اطلاعات کاربران را تامین می‌کند و فضای اطلاعات و امنیت سایبری کشور را امن‌تر می‌سازد، هم خیال همه را از خراب‌شدن دیوارهای سانسور و محدودیت در برابر فناوری‌های نوین ارتباطی و سیل اطلاعات آزاد راحت می‌کند.
