وقت خوش فیلتر پر / آیا نظرات جدید سعیدرضا عاملی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نوید جمع بندی درباره رفع فیلترینگ است؟
کار به جایی رسیده است که حتی در سایت «کارزار»، «درخواست برکناری وزیر ارتباطات به‌دلیل عدم رفع فیلترینگ» در حال رسیدن به ۲۰ هزار امضاء است.
«طرح صیانت»، «فیلترینگ»، «حکمرانی در فضای مجازی» یا هر اسم دیگری؛ نامش را هرچه بخواهیم بگذاریم، تغییری در این واقعیت نمی‌توان داد که اینک مطالبه رفع محدودیت‌های اینترنتی به‌طرزی گسترده در بطن جامعه شکل گرفته است؛ چنانکه روزی نیست که ده‌ها خبر و تحلیل درباره وضعیت نامناسب سرعت اینترنت، هزینه‌های خرید فیلترشکن، دلالان فیلترینگ و زمان تحقق وعده رئیس‌جمهور در رسانه‌ها منتشر نشود.
عموم مطالبه‌گران نیز بیان خواسته‌های خود را با اشاره به وعده مسعود پزشکیان در زمینه رفع محدودیت‌های اینترنتی انجام می‌دهند و مدام می‌پرسند چرا رئیس‌جمهور در این زمینه تاکنون قدمی اساسی برنداشته است؟ کار به جایی رسیده است که حتی در سایت «کارزار»، «درخواست برکناری وزیر ارتباطات به‌دلیل عدم رفع فیلترینگ» در حال رسیدن به 20 هزار امضاء است، زیرا امضاءکنندگان این کارزار معتقدند که شخص وزیر «نه‌تنها نتوانسته فیلترینگ را برچیند، بلکه حتی رفع فیلتر را آغاز نکرده است. از سوی دیگر، قول‌هایی که مبنی بر رفع فیلتر در ماه‌های گذشته داده شده بود، هیچ‌کدام عملی نشد.»
بهتر است پزشکیان به هاشمی زنگ بزند
دولتی‌ها البته موافق این ارزیابی نیستند و هم از تلاش‌هایشان برای رفع محدودیت‌ها سخن می‌گویند، هم از امکان حل مشکل فیلترینگ تا ماه‌های آتی. از وزیر ارتباطات تا سخنگوی دولت گرفته تا حتی معاون هماهنگی و پیگیری معاون اجرایی رئیس‌جمهور، اصرار دارند این نکته را گوشزد کنند که گام‌های قابل‌توجهی در این زمینه برداشته شده است و به زودی شاهد تغییراتی در وضعیت دسترسی مردم به اینترنت خواهیم بود. با این همه، هنوز هیچ‌کدام چندان قطعیتی در سخن ندارند و بیشتر ترجیح می‌دهند با استفاده از کلماتی چون «شاید» و «احتمالا»، «گام به گام» و «تا پایان سال جاری» با مخاطبان‌شان روبه‌رو شوند.
حتی روزنامه دولت، «ایران» چندی پیش خبر داد که احتمالاً تصمیم‌گیری درباره رفع فیلترینگ به همان جایی بازگردد که از ابتدا درباره آن تصمیم‌گیری شد؛ یعنی شورای عالی امنیت ملی. این سخن نیز با واکنش‌هایی مواجه شد و برای نمونه محمد مهاجری، فعال سیاسی اصولگرا، چنین تغییری را بلاوجه دانست و در عوض پیشنهاد کرد «رئیس‌جمهور می‌تواند تلفن را بردارد و به وزیر ارتباطات بگوید که کلید رفع فیلترینگ را بزن. بعد از آن اگر شورای عالی فضای مجازی مخالف بود، می‌تواند به دنبال رئیس‌جمهور باشد تا مجدد فیلترینگ اعمال شود.»
نگرانی و امیدواری جامعه
جامعه مطالبه‌گر رفع فیلترینگ اما در آمیزه‌ای از نگرانی و امیدواری به‌سر می‌برد. از سویی ترجیح می‌دهند خبر خوش را به زودی بشنوند و از سوی دیگر حافظه تاریخی‌شان، وعده‌های محقق‌نشده را به یادشان می‌آورد. تعلل نظام تصمیم‌گیری نیز مزید بر علت شده که همه ابهامی کشنده را تجربه کنند. در این میان اما خبری چند کلمه‌ای در پایان برنامه «شیوه» شبکه چهار از زبان سعیدرضا عاملی، مبنی بر اینکه ممکن است مسئله رفع فیلترینگ، این هفته در جلسه شورای عالی فضای مجازی به نتیجه برسد، بار دیگر خبرساز شده است و بسیاری را امیدوار کرده که این‌بار دیگر نظام تصمیم‌گیری کشور در حوزه اینترنت به تمام بحث‌ها پایان بدهد و با رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و افزایش سرعت اینترنت، مشکلاتی را که در این زمینه پدید آمده است، رفع و رجوع کند.
مخالفت عاملی با فیلترینگ
شنیدن این سخنان امیدوارکننده از زبان سعیدرضا عاملی البته برای بسیاری، عجیب می‌نمود زیرا چندی پیش ازقضا نام او در کنار برخی دیگر از اعضای حقیقی و حقوقی عضو شورای عالی فضای مجازی به‌عنوان مخالفان رفع فیلترینگ آورده شده بود. بعد از آن نیز منتقدان بلافاصله بر سکونت دو فرزند او در اروپا، عروس غیرایرانی‌اش و تابعیت انگلیسی حداقل یکی از فرزندانش، انگشت تاکید نهاده بودند؛ امری که البته به واکنش فوری عاملی در این زمینه انجامید و او در مصاحبه با «انصاف نیوز» به‌صراحت از مخالفتش با فیلترینگ ـ
چه در گذشته، چه اکنون ـ سخن گفت: «به هیچ وجه مخالف رفع فیلتر نیستم. خبری که تهیه شد، مبنی بر اینکه ۱۶ نفر از اعضای شورای عالی فضای مجازی مخالف رفع فیلتر هستند و ۱۲ نفر ازجمله سران سه قوه موافق هستند، کاملاً دروغ بود. رسانه‌هایی که این خبر را نشر داده‌اند، یک منبع یا یک اظهارنظر در تایید آن ذکر کنند. یک جا را بیاورند که من گفته باشم، باید فیلتر شود.» عاملی که استاد ارتباطات و دبیر پیشین شورای عالی انقلاب فرهنگی است، در همین مصاحبه به مخالفتش با فیلتر تلگرام نیز اشاره می‌کند: «اتفاقاً در زمان فیلتر تلگرام، من از مخالفان این اقدام بودم و عرض کردم که اگر تلگرام را فیلتر کنید به‌دلیل اینکه جامعه بزرگی مشغول استفاده از آن است، از فیلترشکن استفاده خواهند کرد.»
قانونمندی فضای مجازی نه فیلترینگ
عاملی البته منکر حکمرانی مجازی نیست. او هم در برنامه «شیوه» و هم در مصاحبه چند روز اخیر خود، از ناگزیری «مدیریت داده» و «قانونمندی فضای مجازی» سخن گفت و ایجاد برخی محدودیت‌ها در موضوعاتی همچون هرزه‌نگاری، خریدوفروش کودک، خریدوفروش موادمخدر و... را ضروری دانست. بااین‌همه از نظر او چنین ملاحظاتی نمی‌تواند توجیهی برای فیلترینگ و بستن اینترنت باشد. او حتی در این زمینه از تبعات متفاوت دو رویکرد «حاکمیت بر اینترنت» و «حکمرانی داده» سخن گفت و حاکمیت بر اینترنت را معادل «ایجاد مزاحمت برای مردم» دانست. با این تفاسیر راه‌حل مدنظر عاملی، ترکیبی از بازبودن فضا و قانون‌گذاری همزمان است.
عاملی از سه گروه کشور در زمینه مواجهه با اینترنت نام می‌برد: گروه اول که فقط یک کشور را شامل می‌شود و آن کره شمالی است که در عمل اینترانت (اینترنت داخلی) دارد، نه اینترنت. گروه دوم کشورهایی چون چین، عربستان، ایران و برخی کشورهای بلوک شرق که سکوهایی چون تلگرام، اینستاگرام و... را فیلتر می‌کنند و درنتیجه در آنها فیلترشکن‌ها ضرورت پیدا می‌کنند. گروه سوم اما کشورهایی هستند که با قانون‌گذاری سعی می‌کنند محیط را تنظیم کنند و برای نمونه درباره فیلتر «هرزه‌نگاری»، تردیدی به خود راه نمی‌دهند.
از نظر عاملی، تجربه فیلترینگ در ایران موفق نبوده است و حتی باعث نارضایتی مردم نیز شده است: «وقتی محیط را می‌بندید، به مردم احساس اختناق دست می‌دهد و این اختناق اتفاق خوبی نیست. این ایجاد اختناق، یک مزاحمت اجتماعی بزرگ است. ولی لازم است آن ملاحظات را هم مدنظر قرار دهیم. برای مثال الان شبکه اجتماعی ایکس (توییتر) هرزه‌نگاری را آزاد گذاشته است، این یک مسئله است که باید آن را حل کنیم. شاید مخاطبان شما بپرسند آیا ما فناوری لازم را داریم که ضمن باز گذاشتن فضا، بر آن آنقدر تسلط داشته باشیم که هرزه‌نگاری در معرض چشم کودکان قرار نگیرد؟! به نظر من امکان فنی این کار وجود دارد، کمااینکه دیگران هم از آن استفاده می‌کنند.»
چه کسی فیلترینگ را به پایان می‌رساند؟
در برنامه دیشب «شیوه» علاوه بر سعیدرضا عاملی، ابوالحسن فیروزآبادی دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی نیز حضور داشت که خود را از مسئولیت داشتن در فیلترینگ اینترنت، بری دانست و هدفش را ساماندهی فیلترینگ معرفی کرد. فیروزآبادی از این نیز گفت که هیچ‌کدام از سکوها را شورای عالی فضای مجازی فیلتر نکرده است و فراتر از آن، دیگر عصر فیلترکردن گذشته است. با این تفاسیر، باز ما مانده‌ایم و یک سوال بزرگ که پس به‌راستی چه کسی فیلترینگ را در ایران می‌تواند به پایان برساند؟
