درباره صنعت تفریحات که روزبهروز سهمی بزرگتر در اقتصاد جهانی پیدا میکند
بازار ۱۷۰۰میلیارد دلاری؟
کشورهایی مانند امارات، عربستان سعودی و قطر با هدف تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و کاهش وابستگی به نفت، سرمایهگذاریهای قابل توجهی را به سمت صنعت سرگرمیهای موضوعی و تفریحات هدایت میکنند. محرک اصلی این روند در خاورمیانه، رویای کشورهای منطقه برای ظهور به عنوان یک منطقه گردشگری جهانی است.
اندازه بازار تفریحات در سالهای اخیر به شدت رشد کرده و پیشبینی میشود از 1624/5 میلیارد دلار در سال 2023 به 1729/21 میلیارد دلار در پایان سال 2024 برسد، یعنی با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) برابر با 6/4 درصد. تحلیلگران میگویند رشد این بازار به افزایش اوقات فراغت مردم، بهبود شرایط اقتصادی، روندهای جمعیتی، شهرنشینی و سیاستهای دولتها مربوط است.
انتظار میرود که اندازه بازار تفریحی در چند سال آینده شاهد رشد سریع و پرقدرتی باشد. این بازار تا 4 سال آینده (سال 2028) با نرخ رشد مرکب سالانه 6/1 درصد به 2188/18 میلیارد دلار خواهد رسید. روندهای کلیدی و مؤثر بر این اقتصاد در این دوره پیشبینی شده، شامل گردشگری ماجراجویی در فضای باز، گردشگری تجربی، استراحتگاههای دیجیتال دیتاکس یا سمزدایی دیجیتال (دیجیتال دیتاکس یا سمزدایی دیجیتال به دورهای گفته میشود که در آن بازه زمانی از وسایل و دستگاههای الکترونیکی مثل تلفن هوشمند، تلویزیون، کامپیوتر و تبلت به میزان محدود یا اصلاً استفاده نمیشود)، گردشگری آشپزی و غذا و همچنین برنامههای تفریحی مبتنی بر جامعه است.
علل و عوامل رشد بازار تفریحات، رشد اقتصادی پایدار پیشبینیشده در بسیاری از کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه است. برای مثال، براساس دادههای صندوق بینالمللی پول (IMF)، تولید ناخالص داخلی (GDP) چین از 17/75 تریلیون دلار در سال 2021 به 18/1 تریلیون دلار در سال 2022 افزایش یافته است. علاوه بر این، بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه شاهد رشد 3/9 درصدی در سال 2020 بودند و همین رقم در سال 2022 به 6/1 درصد افزایش یافت.
انتظار میرود رشد اقتصادی پایدار پیشبینیشده در بازارهای مصرفکننده نهایی، بازار صنعت تفریحات و سرگرمی را نیز به سمت رشد هدایت کند، و این رشد تابع افزایش سرمایهگذاریها و بازدید مصرفکنندگان از مراکز تفریحی است که خود تابعی است از افزایش ثروت. افزایش تقاضا برای فعالیتهای تجربی و مبتنی بر ماجراجویی به رشد بازار تفریحات کمک میکند. تفریحات تجربی و مبتنی بر ماجراجویی به تجربیات عملی و چالشهایی گفته میشود که باعث رشد و توسعه جنبههای شخصی مصرفکنندگان میشود.
این فعالیتها به یادگیری مهارتهای جدید، افزایش خودآگاهی و تقویت روابط مثبت بین شرکتکنندگان کمک میکند. به عنوان مثال، از اوت 2021، تریپلو (Tripplo)، پلتفرم مستقر در سوئد که کاربرد آن ارائه کدهای تخفیف و نکات ضروری و لازم برای سفر است، گزارش داد که 80 درصد از تورگردانان درگیر گردشگری ماجراجویی هستند و خدماتی را در بخشهای تخصصی مانند تفریحاتی چون تماشای حیات وحش و اکوتوریسم ارائه میدهند.
بنابراین، تقاضای فزاینده برای فعالیتهای تجربی و مبتنی بر ماجراجویی بهعنوان نیروی محرکهای برای رشد بازار تفریحات عمل میکند. همهگیری کووید 19 به دلیل قرنطینههای طولانیمدت و محدودیتهای سفر که از سوی دولتها وضع شده بود، عامل محدودیت مهم در بازار تفریحات سال 2020 بود و تقاضا برای خدمات ارائهشده توسط این مؤسسات را محدود کرد.
این قرنطینهها در طول سالهای 2020 و 2021 ضربه سختی بر مشاغل مرتبط با تفریحات و سرگرمی زد. با این حال بازار تفریحات توانست خود را از رکود حاصل از این رویداد بیسابقه برهاند و آن را رویدادی «قوی سیاه»مانند تلقی کند که به ضعفهای فعلی بازار یا اقتصاد جهانی مرتبط نیست. در میان 10 کشور برتر صنعت تفریحات دنیا در سال 2024 اروپاییها پیشتازند و به ترتیب، فرانسه، ایالات متحده، کانادا، آلمان، دانمارک، فنلاند، استرالیا، مکزیک، بلژیک و اسپانیا بهترین مقامها را کسب کردهاند.
پیشبینی میشود که بخش فعالیتهای تفریحی اروپا تا سال 2028 حدود 196 میلیارد یورو درآمد ایجاد کند، این رقم اندکی از رقم 197 میلیارد یورو در سال 2023 کاهش یافته است. در نتیجه نشان میدهد که متوسط نرخ رشد سالانه این بازار در اروپا 1/3 درصد است. از سال 2019، بازار تفریحات اروپا شاهد رشد کلی سالانه 2/1 درصدی بوده است.
در سال 2023 آلمان با درآمدی نزدیک به 36 میلیارد یورو پیشتاز این قاره بود. پس از آلمان، فرانسه، بریتانیا و اسپانیا به ترتیب در جایگاههای دوم، سوم و چهارم قرار داشتند. لیتوانی از سال 2019 افزایش سالانه 8/7 درصدی بازار تفریحات را تجربه کرده است. در مقابل، اسلواکی در مدت مشابه سالانه 3 درصد کاهش نشان میدهد. صنعت تفریحات را میتوان از جنبههای اشتغالزایی نیز بررسی کرد.
به عنوان مثال بر اساس دادههای سال 2023، ایالات متحده با 473 هزار شغل خوداشتغال در فعالیتهای تفریحی پیشتاز است و پس از آن ایتالیا با 104700 شغل و هلند با 91 هزار شغل قرار دارند. تغییرات سالانه ایجاد مشاغل در این صنعت رشد متوسطی را در بیشتر کشورها نشان میدهد، در کنار آن اسپانیا 2/13 درصد و ایسلند 2/9 درصد تجربه افزایش مشاغل در صنعت تفریحات را داشتند اما کانادا با 1/2 درصد و جمهوری چک با 3/58 درصد شاهد کاهش رشد و اشتغال منفی بودهاند. ایالات متحده و ایتالیا هر دو رشد ثابت زیر 1 درصد را نشان دادند. آمارها میگویند اکثر مردم ایالات متحده روزانه حدود 5 ساعت را صرف فعالیتهای مرتبط با اوقات فراغت میکنند. جای تعجب نیست که صنعت تفریح و سرگرمی این کشور به سرعت رونق بگیرد و به رشد خود ادامه دهد.
خاورمیانه
کشورهایی مانند امارات، عربستان سعودی و قطر با هدف تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و کاهش وابستگی به نفت، سرمایهگذاریهای قابل توجهی را به سمت صنعت سرگرمیهای موضوعی و تفریحات هدایت میکنند. محرک اصلی این روند در خاورمیانه، رویای کشورهای منطقه برای ظهور بهعنوان یک منطقه گردشگری جهانی است. مثلاً دبی هرچند به خاطر گردشگری لوکس خود مشهور است، پارکهای موضوعی کلاس جهانی را به طور گستردهای در برنامههای توسعهای خود لحاظ کرده است.
سیاستهای دولتها نقش مهمی در رشد بازار شهربازی در خاورمیانه ایفا میکند. دولتهای منطقه برای تشویق سرمایهگذاری بخش خصوصی در صنعت پارکهای تفریحی، مشوقهای مختلفی از جمله معافیتهای مالیاتی ارائه میکنند. آنها بهدنبال سرمایهگذاری عظیم در توسعه زیرساختها برای حمایت از رشد صنعت گردشگری از جمله پارکهای تفریحی هستند.
از جمله سرمایهگذاریها و قراردادهایی که در جهت توسعه صنعت تفریحات در منطقه تصویب و به امضا رسید میتوان قرارداد ژانویه 2023 را نام برد که در آن پارکها و استراحتگاههای دُبی، بزرگترین پارک موضوعی در خاورمیانه، با Tabby، بزرگترین برنامه خرید و پرداخت منطقه منا، برای راهاندازی گزینه پرداخت جدید «اکنون بخرید بعداً بپردازید»، همکاری چندساله امضا کرد.
در نوامبر 2022 پارکها و استراحتگاههای دُبی اولین پارک موضوعی رئال مادرید را در جهان راهاندازی کردند. در سال 2023، اندازه بازار پارکهای تفریحی خاورمیانه 1/98 میلیارد دلار برآورد شد. انتظار میرود اندازه بازار پارکهای تفریحی خاورمیانه در سال 2024 به 2/04 میلیارد دلار برسد و این رقم با نرخ رشد مرکب سالانه برابر با 2/8 درصد در سال 2029 معادل 2/34 میلیارد دلار باشد.
از آنجایی که خانوادههای منطقه با افزایش درآمد مواجه هستند، مصرفکنندگان رو به سوی استفاده از مجتمعهای تفریحی آورده و هزینههای بیشتری برای اوقات فراغت خود در نظر گرفتهاند. پارکهای المنتزه، فراری ورلد ابوظبی، گلوبال ویلج، اسکی دُبی و برادران وارنر شرکتهای بزرگی هستند که در بازار پارکهای تفریحی خاورمیانه فعالیت میکنند.
ارزش بازار شهربازیهای خاورمیانه در سال 2023 حدود 20 میلیون دلار بود. پیشبینی میشود تا سال 2029 این رقم به رشد خود ادامه دهد. این منطقه که به دلیل پروژههای توسعه بلندپروازانه و عجیب خود مشهور است، اکنون میزبان برخی از خلاقانهترین و مجللترین پارکهای موضوعی جهان هم شده است که هم ساکنان و هم گردشگران بینالمللی را به خود جذب میکند. پارکها و استراحتگاههای دُبی در امارات متحده عربی از جمله این موارد هستند؛ سه پارک موضوعی اصلی آن عبارتند از: موشن گیت دُبی، بالیوود دُبی و لگولند دُبی. موشنگیت دُبی که «هالیوود در صحرا» هم نامیده میشود، وسایل سواری و جاذبههایی را با الهام از فیلمهای پرفروش استودیوهای مشهوری مانند DreamWorks و Lionsgate به نمایش میگذارد.
پارکهای بالیوود، سرمایهگذاری است در جهت ادای احترام به صنعت پویای فیلمهای هندی و لگولند دُبی که برای مخاطبان جوانتر طراحی شده، مجموعهای از وسایل سواری، نمایشها و حتی پارک آبی به همراه دارد. در مجموع، این پارکها طیف گستردهای از تفریحات را فراهم میکنند، از ترن هوایی هیجانانگیز تا قلمروهای سینمایی فریبنده. فراری ورلد ابوظبی در جزیره یاس دیگر پارک تفریحی خاورمیانه است.
این پارک سرپوشیده که برای علاقهمندان به خودرو و کسانی طراحی شده است که به دنبال تجربههای هیجانانگیر و ماندگار به آنجا آمدهاند، سریعترین ترن هوایی جهان، فرمولا روسا را در خود جای داده است که در عرض پنج ثانیه به سرعت 240 کیلومتر در ساعت میرسد. پارک تفریحی برادران وارنر (Warner Bros World Abu Dhabi) با ۱۵ هکتار مساحت بزرگترین شهربازی سرپوشیده جهان است و در جزیره یاس همراه با «دنیای فراری ابوظبی» و «دنیای آبی یاس» قرار دارد.
قطر دنیای پرندگان خشمگین (Angry Birds World) را در پارکی به همین نام زنده خواهد کرد. در مصر، پارک رویا (Dream Park) در قاهره، یکی از قدیمیترین پارکهای تفریحی منطقه، با مجموعهای از وسایل سواری و جاذبههای مختلف همچنان جمعیت بزرگی را به سمت خود جذب میکند. بهطور کلی براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در منطقه خاورمیانه بهترین عملکرد در زمینه دستیابی به اهداف صنعت تفریحات و سرگرمی و توریسم متعلق به امارات متحده عربی است. عربستان سعودی بهترین پیشرفت را از سال 2019 به خود دیده و کشور مراکش بیشترین وابستگی را به این صنعت برای کسب درآمد داشت.
ایالات متحده
آمارها میگویند کمی بیش از 2 درصد از تولید ناخالص داخلی ایالات متحده مربوط به اقتصاد تفریحات در فضای باز است. تقریباً 563 میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی ایالات متحده (GDP) از اقتصاد تفریحات در فضای باز به دست میآید. در این کشور 395 میلیارد دلار درآمد توسط بخش هنر، سرگرمی و تفریحات ایجاد میشود.
316 میلیارد دلار میزان درآمدی است که انتظار میرود بازار تلویزیون و ویدئو تا سال 2029 داشته باشد و درآمد فعلی بازار تلویزیون و ویدئو 279/5 میلیارد دلار است. ارزش بازار کمپینگ در مناطق بکر در ایالات متحده به 35/5 میلیارد دلار میرسد و این نوع تفریحات بزرگترین فعالیت متعارف از نوع خود در ایالات متحده است. به این آمار اضافه کنید این ارقام را که در این کشور 7 میلیون نفر در بخش تفریحات در فضای باز مشغول به کار هستند. در کل دنیا از سال 2024 تا 2027، میزان رشد سالانه بازار آبونمان سرویسهای VOD یا SVOD به 9 درصد رسیده است و در سال 2023 در ایالات متحده تعداد کسانی که به فعالیتهای تفریحی بیرون از خانه پرداختهاند با رشد 4/1 درصدی به 175/8 میلیون نفر رسید. این رقم معادل 57/3 درصد تمام آمریکاییهای بالای شش سال است.
آسیا
پیشبینی میشود صنعت تفریح، سرگرمی و هنر در آسیا و اقیانوسیه با سریعترین نرخ در سطح جهانی رشد کند و تا سال 2030 نزدیک به یکسوم گردش مالی صنعت سرگرمی جهانی را به خود اختصاص دهد. در واقع، انتظار میرود که تا سال 2030 گردش مالی این صنعت فاصله خود را با اروپای غربی کاهش دهد. تحلیلگران افزایش تعداد مصرفکنندگان طبقه متوسط، افزایش درآمد و رشد بخش گردشگری را عامل رشد صنعت تفریحات منطقه میدانند.
چین بر صنعت تفریحات، سرگرمی و هنر در منطقه تسلط دارد و پیشبینی میشود این کشور از نظر ارزشهای مطلق خدمات تفریحی، سرگرمی و هنری در آسیا و اقیانوسیه تا سال 2030 جایگاه اول خود را حفظ کند. بر این اساس راهحلهای دیجیتال برای صنعت سرگرمی و تفریحات گسترش مییابند و کارشناسان بر این باور هستند که به مرور علاقه مردم شرق آسیا به فعالیتهای فرهنگی سنتی مانند موزهها و کتابخانهها افزایش مییابد.
از سویی خدمات ورزشی و تفریحی با گردش مالی 255/3 میلیارد دلاری تا سال 2030، بزرگترین دسته تفریحات در صنعت سرگرمی در آسیا و اقیانوسیه باقی خواهد ماند. بعد از چین صحبت از ژاپن است. این کشور تا سال 2030 دومین رتبه منطقه را از نظر گردش مالی صنعت تفریح و سرگرمی از آنِ خود میکند. هرچند برخی فعالان این صنعت بر این باورند که پیری سریع جامعه ژاپن احتمالاً باعث کمتر شدن علاقه مردم به شرکت در این نوع تفریحات میشود. از طرفی رشد درآمد در این کشور آهسته بوده کمبود نیروی کار هم واضح است و همین امر باعث رشد کند صنعت تفریحات در ژاپن خواهد شد.
اروپا
در سال 2021، در مجموع 894هزار شرکت در بخش هنر، سرگرمی و تفریحات اتحادیه اروپا فعالیت داشتند، این رقم برابر با 2/9 درصد کل شرکتهای فعال در اقتصاد تجاری منطقه است. در سال 2021، بخش هنر، سرگرمی و تفریحات برای 2/1 میلیون نفر این اتحادیه شغل ایجاد کرد که برابر با 1/3 درصد از کل افراد شاغل در اقتصاد تجاری منطقه بود.
همزمان این بخش 86/5 میلیارد یورو ارزش افزوده داشته یعنی برابر با 0/9 درصد ارزش افزوده ایجاد شده توسط اقتصاد تجاری اتحادیه اروپا. بیشترین سهم این بخش در ارزش افزوده به اقتصاد کسب و کار در مالت با 16/9 درصد، اسلواکی با 3/7 درصد و مجارستان با 2/3 درصد ثبت شده است. کمترین مشارکت بخش تفریحات و سرگرمی در ارزش افزوده در لوکزامبورگ 0/2 درصد، لهستان با 0/4 درصد و ایرلند با 0/5 درصد ثبت شده است.
از نظر اشتغال هم کشور مالت با 5/3 درصد بالاترین سهم اشتغال در صنعت تفریحات را از آنِ خود کرده و بالاتر از دانمارک با 2/6 درصد و اسپانیا با 2/3 درصد ایستاده است. کمترین سهم اشتغال در بخش هنر، سرگرمی و تفریحات در کل اقتصاد تجاری در لوکزامبورگ با 0/4 درصد، لهستان با 0/5 درصد و چک با 0/8 درصد ثبت شده است.
در این میان ترکیه در هشت ماهه نخست سال 2024 پذیرای 35/8 میلیون گردشگر خارجی بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 7/1 درصد افزایش داشت. استانبول با 12/7 میلیون نفر و آنتالیا با 11 میلیون نفر گردشگر در صدر این آمار هستند. در این مدت موزهها و مکانهای تاریخی ترکیه میزبان نزدیک به 14 میلیون بازدیدکننده بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 12 درصد افزایش داشته است. افسوس ازمیر، موزه مولانا در قونیه، هیراپولیس و پاموکاله در دنیزلی، گورمه و زلوه در کاپادوکیه در صدر مکانهای پربازدید ترکیه قرار گرفتند.
عربستان سعودی
توسعه بخش سرگرمی و تفریحات عرستان تاثیر مثبتی بر گردشگری در این کشور داشته است. گردشگران در حال حاضر نهتنها به دلیل جاذبههای تاریخی و فرهنگی، بلکه به دلیل ارائه سرگرمیهای بسیار متنوع به این کشور سفر میکنند.
بر اساس برنامهریزیهای صورتگرفته عربستان سعودی قصد دارد تا سال 2030 بیش از 64 میلیارد دلار برای ارتقا و گسترش صنعت سرگرمی و تفریحات خود به عنوان بخشی از چشمانداز 2030 عربستان هزینه کند.
آمارها میگویند در سال جاری میلادی عربستان توانسته است 17/5 میلیون گردشگر تفریحی داشته باشد. به گفته وزارت گردشگری این کشور، بخش گردشگری تفریحی عربستان سعودی از سال 2019 تاکنون 656 درصد افزایش یافته و در سال 2024 از 17/5 میلیون بازدیدکننده بینالمللی عبور کرده است.
اعلام اولین ویزای گردشگری در سال 2019 صنعت سفر در عربستان سعودی را متحول و گردشگری بینالمللی را تقویت کرد. براساس چشمانداز 2030، عربستان قصد داشت تا سال 2030 از 100 میلیون گردشگر استقبال کند، اما این هدف هفت سال زودتر از برنامه در سال 2023 محقق شد.
بین ژانویه تا ژوئیه سال جاری، عربستان سعودی شاهد 4/2 میلیون بازدیدکننده بود که به دنبال سرگرمی و تفریحات بودند، این رقم نسبت به سال قبل 25 درصد افزایش داشت. به طور کلی، تعداد کل گردشگران بینالمللی در هفت ماهه اول سال 2024 نسبت به سال 2023 بیش از 10 درصد و نسبت به سال 2019 حدود 73 درصد بیشتر بود.
تمامی این ارقام در راستای چشمانداز 2030 عربستان برای تبدیل شدن به یک مرکز جهانی گردشگری و تفریحات است. بر اساس آمار سازمان ملل متحد این کشور عنوان سریعالرشدترین اقتصاد گروه 20 در بخش گردشگری و تفریحات را از آنِ خود کرده است. دروازه درعیه عربستان سعودی یکی از کلانپروژههای این کشور در جذب منابع درآمدی تفریحاتی است. پروژههای تاریخی چون العلا و برنامه میراث فرهنگی خادم حرمین شریفین جذابیت این کشور را برای مسافران بیشتر کرده است.
پیشبینی میشود بخش گردشگری تا سال 2030 حدود 1/2 میلیون شغل بهویژه در مهمانداری، تورهای گردشگری و حفاظت از میراث فرهنگی برای سعودیها ایجاد کند. در حال حاضر حدود 900 هزار شهروند عربستانی در این بخش مشغول به کار هستند. در راستای چشمانداز 2030 عربستان سعودی، شهر بلندپروازانه شش پرچم القدیه در حال شکلگیری و آماده تبدیل شدن به یکی از بزرگترین پارکهای تفریحی در منطقه است.
القدیه سنگبنایی برای آیندهای رقم میزند که در آن پارکهای موضوعی، پارکهای آبی، و عرصههای ورزشی بهطور یکپارچه هستند درحالی که میراث فرهنگی این کشور هم مدنظر سازندگان آن است. تحلیلگران بر این باورند که با برنامهریزیهای انجامشده در این کشور تا سه سال آینده حجم بازار تفریحات و سرگرمی عربستان به 273/70 میلیون دلار برسد.
وزارت گردشگری عربستان سعودی هم اعلام کرده که در نیمه اول سال ۲۰۲۴، گردشگران خارجی 8/2 درصد بیشتر از بازه زمانی مشابه سال گذشته در عربستان پول خرج کردهاند. گردشگران خارجی در این شش ماه بیش از 24/5 میلیارد دلار در عربستان سعودی هزینه کردهاند و مازاد درآمدزایی از گردشگری نسبت به هزینههای آن برای این کشور، به 41/6 میلیارد دلار رسیده است.عربستان سعودی سرمایهگذاری عظیمی در صنعت فیلم، پلتفرمهای OTT (خدمات رسانهای بر فراز اینترنت)، سرگرمیهای کودکان و فعالیتهایی مانند پاساژها، پارکهای ترامپولین، بازار بولینگ و همچنین فناوری سرگرمی در صنعت واقعیت مجازی داشته است.
عربستان پس از لغو چند دههای ممنوعیت سینما در این کشور، اکنون میزبان طیف گستردهای از جشنوارهها و رویدادهای فرهنگی است که هنر، موسیقی، تئاتر و سایر اشکال سرگرمی را عرضه میکنند. به دنبال آن اپلیکیشن MUVI Cinemas در سال 2022 استودیوی Muvi را با برنامهای برای تولید میانگین حدود 20 فیلم بلند در سال راهاندازی کرد و از سویی بازیگران مهم این عرصه مانند VOX Cinemas و Cinepolis قصد دارند در پنج سال آینده با راهاندازی اکرانهای جدید، در عربستان سرمایهگذاری کرده و صنعت تفریحات این کشور را گسترش دهند.
دولت برای دست یافتن به این اهداف یک صندوق 64 میلیارد دلاری را براساس چشمانداز 2030 عربستان برای تقویت و توسعه بخش سرگرمی و گردشگری و تفریحات راهاندازی کرد. به این ترتیب انتظار میرود صنعت تفریحات و سرگرمی عربستان تا سال 2027 نزدیک به 15 درصد رشد داشته باشد.