گفت‌وگو در میانه بحران
ارزیابی کارشناسان از مناظره‌های صداوسیما با حضور اصلاح‌طلبان
ارزیابی کارشناسان از مناظره‌های صداوسیما با حضور اصلاح‌طلبانمرگ مهسا امینی، موجب‌شده تا اقشار مختلف در واکنش به اتفاق تلخ رخ‌داده، واکنش‌های متعددی داشته باشند. این اعتراض‌ها در محیط دانشگاه‌ها و در مقابل مراکز دولتی و حتی میادین مهم شهرهای کشور، نشان‌دهنده این است که جامعه نسبت به نوع برخورد صورت‌گرفته در مقوله گشت ارشاد و حجاب معترض است.
در این میان، صداوسیما نیز همراه با فضای ایجادشده در جامعه، برنامه‌های مناظره‌ای پیرامون این مساله برگزار کرده است که در آن به جریان سیاسی اصلاح‌طلبان این فرصت داده شده تا نظرات و دیدگاه‌هایشان را بیان کنند؛ فرصتی که در طول چند دهه اخیر بسیار اندک بوده است. در طول چند شب گذشته چند تن از چهره‌‌های سیاسی اصلاح‌طلب همچون غلامحسین کرباسچی، مسعود پزشکیان و سعید شریعتی در برنامه‌های مختلف تلویزیونی دیدگاه‌ها و مواضع‌شان را نسبت به موضوع حجاب و گشت ارشاد مطرح کردند. اینها‌در‌حالی است که صداوسیما برای نخستین‌بار نسبت به اعتراض‌های مردمی در واکنش به مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نه‌تنها اظهارات مردم را جویا شده و انعکاس می‌دهد، حتی از جریان‌های سیاسی متفاوت دعوت می‌کند تا نظرات‌شان را بیان کنند. در طول دو دهه اخیر با وجود اعتراض‌های مردم درباره موضوع‌های مختلف، این رویکرد در صداوسیما دیده نمی‌شد. برای نمونه در آبان‌ماه سال 1398 که مردم به دلیل گرانی بنزین اعتراض‌هایی از جنس اقتصادی داشتند، رسانه‌ملی با دیدگاه خاص به این موضوع پرداخت. حال رویکرد صداوسیما به حادثه مرگ مهسا امینی نشان‌دهنده این است که سیاست‌گذاری این رسانه تغییر یافته و در تلاش است تا با توجه به سوءاستفاده رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور از حوادث داخلی، صداهای متنوعی را بازنشر کند. باید امیدوار بود که این رویکرد تداوم داشته باشد تا در بحران ایجادشده، فرصت برای گفت‌وگو و تبادل آرا ایجاد شود. البته در این میان، باید این نکته مهم را یادآور شد و ابراز امیدواری کرد که این تریبون برای زنان نیز فراهم شود تا آنها نیز بتوانند درباره مسائل خودشان سخن بگویند و از حقوق‌شان دفاع کنند و نیز عدالت و بی‌طرفی لازم در مدیریت و اجرای مناظره‌ها بیشتر رعایت شود. «هم‌میهن» نظر دو فعال رسانه‌ای و یک فعال حقوق زنان را در این باره جویا شده است.
عواملی که باعث تغییر سیاست صداوسیما شد
کامبیر نوروزی، حقوقدان و کارشناس رسانه با بیان اینکه به نحوه تحلیل‌های صداوسیما نسبت به مباحث جامعه همواره نقد دارم، به هم‌میهن گفت: «اقدام صداوسیما را در چند شب گذشته درباره برگزاری مناظره‌هایی با موضوع حجاب و گشت ارشاد و پیامدهای مرگ دردناک مهسا امینی و انتشار صداهای متنوع در بخش‌های مختلف خبری مثبت ارزیابی می‌کنم. اینکه چه شده که این رویکرد و سیاست در دستور کار مدیران صداوسیما قرار گرفته است را نمی‌دانم، اما به نظرم چند عامل مهم در به‌وجود آمدن این رویکرد متفاوت نسبت به اعتراض سال‌های اخیر اثرگذار است.» او ادامه داد:«نخست اینکه تمام مردم با اتفاق تلخ جان باختن یک دختر بیگناه آن هم در ارتباط با موضوع حجاب، همزادپنداری می‌کنند، زیرا این اتفاق می‌توانست برای نزدیکان هر کسی رخ بدهد. مساله حجاب و گشت ارشاد تنها مساله‌ای است که همه مردم در هر موقعیتی که باشند با آن درگیرند و جنبه‌های عاطفی پررنگی دارد. این موضوع برای همه مردم مطرح بوده، کافی است یک لحظه چشم‌هایمان را ببندیم و زنان اطراف خودمان را متصور شویم. این موضوع گردانندگان کشور را نیز تحت تاثیر قرار داده است. این همزادپنداری در میان اقشار مختلف موجب شده تا جریان اصولگرایی و نواصولگرایی نسبت به این رویه معترض شوند، حتی ستاد امر و به معروف در بیانیه‌ای رسمی به این شیوه نقد وارد کرده است.» از دید نوروزی، از دیگر عوامل موثر در تغییر این رویکرد این است که این حادثه با مسائل سیاسی ارتباطی ندارد و ممکن است به دیدگاه‌های فکری ارتباط داشته باشد و امر سیاسی نیست. همچنین گمان می‌کنم گشت ارشاد و روش برخورد کیفری و پلیسی در داخل نظام هم منتقدانی دارد. در گذشته هم شاهد این رفتارها به صورت اندک بوده‌ایم، اما این مرگ دردناک، این اثر را گذاشته است تا موضوع مهمی سرباز کرده و میدانی برای طرح انتقادات شود.» کامبیر نوروزی براین باور است که گشت ارشاد و روش اجرایی آن، فاقد هر نوع پشتوانه حقوقی است. نیروی انتظامی تحت هیچ شرایطی اجازه ندارد افراد را بدون دستورات قضایی دستگیر، نگهداری و بعد آزاد کند. اگر بدحجابی جرم است باید مقررات قانون آئین دادرسی کیفری در مورد نظارت دادسرا رعایت شود. اگر جرم نیست اجازه ندارند این کار را انجام دهند. این فعال رسانه‌ای اضافه کرد: «مجموع این عوامل موجب شده صداوسیما یک رویکرد متفاوت را نشان دهد تا صداهای متنوع‌تری شنیده شود. البته گمان می‌کنم که در بخش‌هایی از نظام، این گرایش وجود دارد تا تغییرات جدی در سیاست رفتار پلیسی و غیرقانونی حجاب ایجاد شود. شاید به دنبال تغییر در این موضوع هستند که با عرف جامعه کمی سازگار باشد تا نزاع و کشمکش درباره آن به وجود نیاید. به هر حال سیاستی که در مورد مسائل روزمره و سبک زندگی مردم به مقابله و تضاد بین عرف و حکومت منجر شود، نتیجه آن از پیش معلوم است. همیشه عرف بر سیاست غلبه می‌کند. هر اندازه که قدرت، قوی باشد، اما حریف سبک زندگی و سلیقه مشهور و عرف نمی‌شود. این باید مدنظر تصمیم‌گیران باشد.»
مناظره‌های صداوسیما پدیده جدیدی نیست
ناصر ایمانی، فعال رسانه‌ای اصولگرا در این باره به هم‌میهن گفت:«این رویه جدید نیست و طی سال‌های گذشته بارها این موضوع در صداوسیمای ما رخ داده بود که صحنه‌های مختلفی مثلا از تظاهرات‌ها نشان داده می‌شد یا مناظره‌های مختلف میان افرادی که اختلاف‌نظرهای سیاسی داشتند پخش می‌شد. البته انتقادی وجود داشت که میزان این تضارب آرا را افزایش دهد یا تنوع افراد به لحاظ سیاسی را بیشتر کند. اما همواره صداوسیما چنین مواردی را پخش می‌کرده و پدیده‌ای جدید نیست. مدیریت جدید صداوسیما که حدود یکسال است مستقر شده، تمایل دارد که به مطالب تنوع بدهد که خوب است.» او با اشاره به اینکه هنوز علت مرگ مهسا امینی مشخص نشده است، ادامه داد:«حتی اگر خانواده مرحوم بر این باور باشند که او به مرگ طبیعی فوت نکرده است، باید به این امر توجه کنیم که درباره علت مرگ امینی مراجع ذی‌صلاح باید اعلام موضع کنند. درباره این موضوع فعلا نمی‌توان اظهارنظر کرد.» این فعال رسانه‌ای می‌گوید: «اعتراض من به عملکرد صداوسیما آن است که این نهاد نباید در این شرایط چنین برنامه‌هایی پخش کند. این عملکرد نشان‌دهنده استیصال و واکنشی برخورد کردن است. اگر صداوسیما باور دارد که باید نظرات مختلف را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پخش کند، باید در طول سال که اتفاقی خاص هم در جامعه در جریان نیست، اقدام کند. چرا در چنین مواقعی این برنامه‌ها را پخش می‌کنند که بعد از فروکش کردن اعتراضات دوباره تعطیل شود؟»
ایمانی عنوان کرد: «درباره این موضوعات نه خیلی می‌توان در صداوسیما صحبت کرد و نه در شرایط فعلی که فضا ملتهب از فوت خانم امینی و تحت تاثیر فضاسازی‌های برخی افراد است، برای طرح این مباحث مناسب است. مثلا اگر نظرها بر این باشد که گشت ارشاد باید منحل شود، در هر شرایط خاص معنایی خاص می‌یابد. اگر هم نظر بر این باشد که این نهاد منحل نشود، باز هم در این شرایط معنای خاص سیاسی می‌دهد. لذا به نظر من در چنین زمانی، اصلا وقت مناسبی برای صحبت کردن درباره نهادی که تشکیل شده، نیست.»
ایمانی با تاکید بر لزوم کاهش التهابات روانی و سیاسی جامعه برای اظهارنظر درباره گشت ارشاد، گفت:«طی یکی، دو سال گذشته بارها موافقان و مخالفان درباره گشت ارشاد صحبت کرده‌اند. به این معنا که اگر بنا بگذارند فعالیت این نهاد در یک عرصه دیگر و در یک شکل دیگر باشد، تغییر قانون چندان مشکل نیست. با مراجع ذیربط در میان گذاشته شده و آنها هم می‌توانند قانون را تغییر دهند. در حال حاضر مساله بر سر این نوع روش برخورد با یک ناهنجاری اجتماعی از طریق گشت‌هایی است که افراد را ملزم می‌کنند مرتکب ناهنجاری یا جرم نشوند.»
او تاکید کرد:«درباره شیوه اجرایی گشت ارشاد باید بحث‌های اجتماعی، فلسفی، جامعه‌شناختی و روانشناختی صورت گیرد که درحال حاضر زمان مناسبی نیست. بسیاری از افراد که به دنبال حفظ حرمت‌های اخلاقی و اجتماعی جامعه بوده و به نظام معتقد هستند، ممکن است روش گشت ارشاد را به لحاظ نتیجه حاصل از آن قبول نداشته باشند.»
باید زنان در صداوسیما از حقوق زنان دفاع کنند
فاطمه راکعی، دبیرکل جمعیت زنان نواندیش با بیان اینکه برگزاری مناظره درباره گشت ارشاد و موضوع حجاب، اقدام خوبی است به شرط اینکه برای این مناظره‌ها زیربنایی تعریف شده باشد، به هم‌میهن گفت: «اگر خروجی این مناظره‌ها به اصلاح رویه‌ها منجر شود، قابل دفاع است، در غیر این‌صورت برگزاری آن فایده‌ای نخواهد داشت. متاسفانه مشاهده می‌کنیم که برخی از افراد در شبکه‌های مجازی برای مردم معترض به نوع برخورد با گشت ارشاد، ویس‌های تهدیدآمیز می‌گذارند و رجزخوانی می‌کنند. اینکه اعتراض‌های جوانان را به دلیل پیامدهای مرگ مهسا امینی به بیگانگان و نفوذی‌ها نسبت دهیم، تحلیل و تفسیر درستی نیست، زیرا جوانان معترض به شیوه برخورد با آنها در نوع پوشش از تنگنای اقتصادی و اختلاس‌های صورت‌گرفته در جامعه به ستوه آمده‌اند.» او با بیان اینکه این دیدگاه مخدوش‌کننده اعتراضات واقعی مردم است، تاکید کرد: «افرادی که به نام گشت ارشاد با مردم برخورد می‌کنند، به خوبی می‌دانند که مردم اهل خشونت نیستند، اما وقتی رفتار خشونت‌آمیز در قالب گشت ارشاد تکرار می‌شود، باید بدانند که خشونت و انتقام، انتقام می‌آورد. این در حالی است که مردم ما بسیار انسان‌دوست هستند و قطعا قانون را درک می‌کنند و به حقوق دیگران احترام می‌گذارند.» راکعی اظهار کرد: «اعتراض امروز جوانان بعد از مرگ مهسا امینی، اعتراض به نگاه تبعیض‌آمیز و نبود عدالت در کشور است. وقتی برخی اشخاص میلیاردها تومان اختلاس می‌کنند، اما به راحتی به زندگی خود در کشورهای دیگر ادامه می‌دهند، اما مردم ایران به‌خصوص نسل جوان به دلیل مشکلات اقتصادی در تنگناهای زندگی هستند و با آنها برخوردهای ناصحیح می‌شود، برآشفته می‌شوند. احساس فقدان راست‌گویی و برخوردهای غیرقانونی با بخشی از جامعه موجب شده تا این روزها شاهد اعتراضات مردم به دلیل مرگ مهسا باشیم. مسئولان باید بدانند که آنچه امروز موجب اعتراض مردم شده است، رویه غلط و ناصحیح مسئولان است نه عوامل نفوذی. پس بهتر است قبل از اینکه در این اعتراض‌ها اتفاقات ناخوشایندی رخ دهد، مسئولان رویه‌ها را اصلاح کنند و با عذرخواهی و وعده‌های واقعی تلاش کنند تا شرایط آرام شود. در غیر این صورت ممکن است جریان‌های تندرو از این شرایط برای اهداف‌شان سوءاستفاده کنند.» فاطمه راکعی اما درباره مرگ مهسا امینی و علت این حادثه تمامی سناریوهای موجود را بررسی و تحلیل کرد. او در این باره گفت: «جان باختن مهسا امینی اگر به دلیل اضطراب و ترس از گشت ارشاد باشد که در نهایت منجر به سکته قلبی و مغزی او شده باشد، عامل گشت ارشاد است که این ترس را برای این دختران جامعه ایجاد کرده است. این در حالی است که مهسا امینی پوشش مناسب داشته است. با توجه به آسیب‌های روانی و روحی‌ای که به دختران به دلیل برخوردهای نادرست گشت ارشاد وارد می‌شود، ازاین‌رو معتقدم باید گشت ارشاد جمع شود، زیرا این برخوردهای اشتباه در نهایت کشور در معرض خطر قرار خواهد داد.» این فعال حقوق زنان در پایان با انتقاد از برخوردهای صداوسیما در طول سال‌های گذشته در حوزه زنان که همواره یکطرفه بوده است،تاکید کرد: «این روزها مناظره‌هایی درباره حوزه زنان در صداوسیما در حال انتشار است. نمی‌دانم آیا از زنان فعال در حوزه زنان دعوت شده است در این برنامه‌ها حضور داشته باشند یا نه. اما باید زنان خود از حقوق زنان دفاع کنند، هرچند من به شخصه با توجه به رفتارهای نادرست صداوسیما تمایلی برای حضور در این رسانه ندارم.»
