چراغ روزنامه‌نگاری همچنان روشن است

مرجعیت رسانه هنوز در ایران است. حتی اگر مرجعیت سیاسی در داخل ایران تضعیف شده باشد و در مرزهای خارج از کشور قوی‌‌تر. اما یک نکته مهم وجود دارد؛ اثرگذاری رسانه در کشور کاهش پیدا کرده است، چون گزارش‌‌ها و تحلیل‌‌های خواندنی و موثری که در رسانه‌‌های کشور نوشته می‌‌شود، آن‌‌طور که لازم است در کشور بازتاب پیدا نمی‌‌کند. اما همین گزارش‌‌ها وقتی بازتاب بیشتری پیدا می‌‌کنند که در رسانه‌‌های خارج از کشور بازنشر می‌‌شوند. در‌حالی‌که این گزارش‌‌های کاملا حرفه‌‌ای و درست، نه در خارج که در داخل کشور نوشته شده‌‌اند، اما مجرای اثرگذاری این نوشته‌‌ها به خارج از کشور رفته است؛ گزارش‌‌هایی که هرچقدر بیشتر بازتاب پیدا کنند به‌نفع کشور است. اما جلوی چنین بازتاب‌‌هایی در داخل کشور گرفته شده و کانال اثرگذاری آن رسانه‌‌های خارج از کشور شده‌‌اند. دیروز برترین گزارش‌‌های سال توسط انجمن صنفی روزنامه‌‌نگاران استان تهران به مناسبت روز خبرنگار معرفی شد؛ گزارش‌‌هایی خواندنی و تاثیرگذار که نه فقط در رسانه‌‌های تهران بلکه در بسیاری از نشریات، سایت‌‌ها و خبرگزاری‌‌های سراسر کشور تولید می‌‌شوند. گزارش‌‌های میدانی و بعضا تحقیقی که هرروز در بسیاری از رسانه‌‌های کشور در زمینه‌‌های جامعه، سیاست، فرهنگ و اقتصاد منتشر می‌‌شوند و به بسط شفافیت، مقابله با فساد و تقویت جامعه مدنی کمک می‌‌کنند. همه این نوشته‌‌های تاثیرگذار در شرایطی تولید می‌‌شود که روزنامه و روزنامه‌‌نگاری با چالش‌‌های فراوانی روبه‌‌روست که بخش مهمی از آن بیرون از دایره رسانه قرار دارد و حل آن به عهده حاکمیت است. به خصوص که ساختار سیاسی ایران، استقلال حرفه‌‌ای رسانه‌‌ها را برای دسترسی آزاد و راحت به اطلاعات و بازتاب دادن حقیقت در جامعه به رسمیت نمی‌‌شناسد. همین به‌رسمیت شناخته نشدن استقلال حرفه‌‌ای رسانه‌‌ها، منجر به تضعیف بیش‌ازپیش جایگاه رسانه‌‌های رسمی در جامعه ایران شده است. به‌طوری‌که شاید گروهی از مردم این تلقی را داشته باشند که رسانه یک بوق تبلیغاتی و در خدمت دستگاه حاکم است. مثال این موضوع هم می‌‌تواند تعداد زیاد روزنامه‌‌ها، خبرگزاری‌‌ها و سایت‌‌های دولتی باشد؛ امری که شاید باعث شود مرجعیت رسانه شرایطی بحرانی پیدا کند. اما تعداد فراوان گزارش‌‌های دست‌‌اول، خواندنی و تاثیرگذار که به دبیرخانه انجمن رسیده بود، طرف دیگر ماجرا را نشان می‌‌دهد. تازه این تنها در بخش گزارش بود. وگرنه در سایر حوزه‌‌های روزنامه‌‌نگاری ازجمله خبر، مصاحبه، یادداشت، تحلیل، عکس، فیلم و... نیز می‌‌توان مطالب موثر دیگری را مشاهده کرد و از خواندنش لذت برد؛ مطالب جذابی که آن‌‌طور که باید و شاید در ایران بازتاب پیدا نمی‌‌کنند و هنگامی که توسط رسانه‌‌های خارج از کشور بازنشر شوند، تازه دیده می‌‌شوند و تاثیرگذاری‌‌شان نمود می‌‌‌‌یابد. شاید بتوان گفت صدای رسانه‌‌های حرفه‌‌ای به مردم نمی‌‌رسد. مردم وقتی صدای رسانه‌‌ها و خبرنگاران داخلی را می‌‌شنوند که گزارش‌های‌شان خارج از ایران بازنشر پیدا کند. این درحالی‌است که تعداد قابل‌توجهی از گزارش‌‌های بررسی‌شده در یک‌سال گذشته جدا از قوت و ضعف‌‌های‌شان مولفه‌‌های قدرتمند اعتماد را داشتند. مولفه‌‌های صحت، دقت، امانت‌داری، عینیت‌گرایی و موادی از این دست، همه و همه در گزارش‌‌ها رعایت شده بود، اما دیده نشدن این گزارش‌ها، آسیب جدی به مرجعیت سیاسی رسانه به‌شمار می‌‌رود که باید هرچه زودتر برای اصلاح آن کاری اساسی انجام شود. درواقع می‌‌توان گفت سیاست رسانه‌‌ای ایران در مسیر اشتباه قرار دارد و باید بازنگری‌‌های مهمی در این سیاست‌‌ها صورت پذیرد. اگر مسئولان و دغدغه‌مندان عرصه رسانه و همه ما اهالی مطبوعات، نگران از دست رفتن مرجعیت سیاسی مطبوعات و روزنامه‌‌نگاری باشیم و این مساله بسیار مهم را جدی بگیریم، پس لازم است استقلال مطبوعات را به‌رسمیت بشناسیم، فشار روی روزنامه و روزنامه‌‌نگاران را کاهش دهیم، تحمل و روا‌داری خود را بالا ببریم و مسیر را برای بیان حقیقت هموار کنیم. درعین حال فعالیت مطبوعاتی، بدون وجود نهاد‌‌های قدرتمند صنفی بسیار دشوار است. روزنامه‌‌نگارهای حرفه‌‌ای و گزارش‌نویس‌‌های مسئول گاهی مطالبی علیه چهره‌‌های بانفوذ، مقامات مسئول، نهادهای قدرتمند و جریان‌‌های سیاسی فاسد می‌‌نویسند. نوشتن، همان و درگیر تبعات فراوان آن گزارش شدن، همان. بنابراین لازم است یک تشکل صنفی قدرتمند از رسانه‌‌ها، خبرنگاران و روزنامه‌‌نگاران در برابر فشارهای وارد شده، حمایت کند. تشکل‌‌های صنفی قدرتمند و فراگیر می‌‌توانند بر تثبیت مرجعیت اجتماعی، حرفه‌‌ای و سیاسی رسانه در کشور تاثیرگذار باشند. برخی از روزنامه‌‌نگارانی که در مراسم دیروز گزارش‌‌های‌شان برگزیده شد، با تبعات نوشتن چنین مطالبی رو‌به‌رو شده‌اند. برخی از برگزیدگان در سخنانی کوتاه از مسائل و مشکلات‌شان برای تولید خبر و گزارش گفتند. مشکلاتی که می‌‌تواند انگیزه‌‌های نوشتن و تولید کردن توسط روزنامه‌‌نگاران را کاهش داده و حتی موجب کاهش مشارکت روزنامه‌‌نگاران در مشارکت‌‌های مدنی در امور صنف و نهاد شود.