ناجـی ناکام

ریگان با ابتکار جنگ‌ستارگان که برنامه دفاع‌موشکی بی‌‌سابقه‌‌ای را به‌اجرا می‌‌گذاشت، دولت شوروی را در تنگنای اقتصادی شدیدی قرار داد به‌طوری‌که اگر اتحاد شوروی درصدد برمی آمد که با آمریکا وارد مسابقه تسلیحاتی در حوزه دفاع موشکی شود، تمام سرمایه‌اش صرف این رقابت می‌‌شد، از اداره دیگر بخش‌‌های جامعه باز می‌‌ماند و اگر در این زمینه سرمایه‌گذاری نمی‌‌کرد، باز هم از رقیب قدرتمند خود در حوزه نظامی عقب می‌‌افتاد و درنهایت مغلوب آن می‌‌شد. گورباچف که این مشکلات را می‌‌شناخت نهایت تلاش خود را به‌کار گرفت تا هم اتحاد شوروی و نظام کمونیستی آن را سرپا نگه دارد و هم زمینه را برای تطبیق شرایط کشورش با پدیده‌‌ای جدید فراهم آورد. چنین کاری در مقطع زمامداری او اما عملا ناممکن بود به‌خصوص اینکه حضور اشغالگرانه ارتش‌سرخ در افغانستان، هزینه‌‌های اقتصادی و نظامی سنگینی را برای شوروی به‌همراه داشت. گورباچف برای کاهش هزینه‌ها، ارتش‌سرخ را از افغانستان فرا خواند اما بلافاصله پس از آن زلزله شدید ارمنستان، میلیاردها هزینه به‌دوش دولت گورباچف گذاشت. گورباچف زلزله ارمنستان را یکی از دلایل ناکامی خود معرفی کرد اما درواقع تناقضاتی که از چنددهه قبل‌‌تر نظام شوروی را همچون تارعنکبوت گرفتار خود کرده بود، شانسی برای موفقیت او باقی نگذاشت. ازاین‌رو، گورباچف را با هیچ حسابی نمی‌‌توان عامل فروپاشی شوروی دانست. او به‌عنوان ناجی شوروی در رأس حزب کمونیست قرار گرفت اما عمق مشکلات و گرفتاری‌‌ها بسیار بیش از آن بود که تلاش و تقلای او چاره‌ساز باشد.