محرم امروز محرم 61 هجری

محرم امروز آغاز می‌شود. به‌جرات می‌توان گفت بعد از عید نوروز، هیچ آیین دیگری نیست که در ایران به‌اندازه دهه اول محرم و به‌ویژه تاسوعا و عاشورا، مورد وفاق مردم باشد. پرچم محرم آن‌قدر بزرگ است که هرکسی را فکر کنید، زیر خود جا می‌دهد و در سایه آن کسانی را می‌بینید که باور نمی‌کنید. حال خیلی‌ها آن را به‌صورت اجتماعی ابراز می‌کنند و برخی هم در خلوت خود. اگر برخی مراسم دیگر مثل تشییع شهدا نیز چنین تکثری را به‌خود می‌بینند، باز هم زیر سایه همان منطق و مکتب است. اما آفت بزرگ این مراسم در سال‌های اخیر «حکومتی شدن» است. برای اثبات آفت بودن این موضوع باید به اصل واقعه برگردیم. امام حسین(ع) و خاندان و اصحابش گروهی اندک در مقابل حکومتی قدرتمند و خدعه‌گر بودند که انواع ابزارهای تبلیغاتی و نظامی و سیاسی و مالی را در اختیار داشتند؛ جماعتی که به قول دکتر فیرحی (نقل به مضمون) حاصل «غنیمت‌ها و فتوحات عصر پس از پیامبر(ص)» بودند و نه مجاهدت‌های ابتدای حرکت پیامبر. عزاداری امام حسین هم همیشه رنگ و بوی مردمی و خالص داشت. یادم می‌آید که در سال‌های کودکی وقتی در اهواز زندگی می‌کردیم، تکیه‌ها و هیات‌هایی راه می‌افتاد که آنقدر ساده و بی‌تکلف بود که حال و هوایش هنوز در ضمیرم باقی مانده است. اما از اوایل و اواسط دهه هشتاد با کلیدخوردن حمایت از هیئات در دوره شهرداری محمود احمدی‌نژاد و سپس سازمان‌یافتگی این حمایت در دوران ریاست‌جمهوری او و نیز شهرداری محمدباقر قالیباف، این مردمی بودن تدریجا تحت‌الشعاع پول‌پاشی‌های وسیع قرار گرفت. اما ماجرا به پول‌پاشی محدود نماند و در قالب حمایت متقابل مسئولان -مداحان از یکدیگر در اشعار و مراثی، حمایت رسانه‌ای از آنها و... تداوم یافت. ممکن است هرکدام از ما از برخی اجراهای این ایام خوش‌مان بیاید، اما: اولا؛ با توجه به اینکه محرم نیازی به تبلیغ ندارد و با روح مردم عجین است، پس ثمره حکومتی‌تر شدن این آیین و مناسکی شدن روزافزون آن، آیا عمیق‌تر شدن پیوند مردم با آن بوده یا بهره‌گیری از آن برای دفاع از سیاست‌های حاکم بر کشور؟ ثانیا؛ باید مشخص کنیم خط تمایز برخی مداحیهای جدید با موزیک‌های بقیه ایام سال چیست؟ دقیق‌تر بگویم؛ ‌آیا «حال معنوی» در آنها هست یا صرفا جایگزینی برای سایر موزیک‌هاست؟ ثالثا؛ در این مجالس و مداحی‌ها ملاک، پیوند معنوی یا روحی است یا تهییج و تجمع مردم؟ اینها ان‌قلت‌ها، سوالات و آفت‌هایی است که گریبان مجالس محرم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع هویتی ملت ایران را گرفته است و شوربختانه باید گفت مسئولان برای تقویت و جبران ضعف‌های خود هر روز بیش از پیش سعی می‌کنند از این اندوخته‌ها هزینه کنند؛ درست مانند حفر بی‌رویه قنات‌ها در دهه اخیر و فرونشست هرروزه زمین! حالا باز برگردید به آرایش صحنه عاشورا؛ گروهی اندک، فاقد پشتوانه قدرت و ثروت و رسانه در برابر سپاهی عظیم و متکی به تمام امکانات! آیا وضع امروز عزاداری‌ها تناسبی با آن «روح» دارد؟ آیا وقتی مجلس عزای حسینی با سیاست‌ها و عملکردهای غلط و درست مسئولان پیوند بخورد، باز هم می‌تواند تداعی‌گر مظلومیت و حقانیت و اخلاص امام‌حسین(ع) و یارانش باشد؟ به‌رغم تمام اینها، امام‌حسین(ع) و ایام سوگواری‌اش آنقدر عمیق و اصیل و ناب و الهی است که هنوز در این جامعه زنده است و اگر عمیق بنگریم، در روح و روان و ضمیر این مردم و در لایه‌های مختلف زندگی و هویت و شخصیت‌شان کارکرد پررنگی دارد؛ چون عاشورا با فطرت انسان کار دارد، نه با لایه‌های دیگر وجود. عاشورا با جان‌ها گره خورده، نه با چشم ظاهر.