دستاوردی به‌نام فیلترینگ
کارشناسان علت حذف ایران از شورای حکام سازمان جهانی مخابرات را بررسی کردند
کارشناسان علت حذف ایران از شورای حکام سازمان جهانی مخابرات را بررسی کردند
در بحبوحه قطعی و اعمال محدودیت و فیلترینگ شبکه‌های پرطرفدار اجتماعی، ایران از شورای حکام سازمان جهانی مخابرات در فضای مجازی حذف شد. حذف ایران از این شورا به این دلیل بود که کشورهای عضو در این سازمان جهانی به ایران رای ندادند تا ایران در این شورا ابقا شود. این اتفاق با بازخوردهای منفی مواجه و موجب شد وزیر ارتباطات به آن واکنش نشان دهد: «بحث انتخابات مطرح است و موضوع حذف دستوری نیست.» دراین‌باره کارشناسان نیز معتقدند حذف ایران صرفا سیاسی نبوده، اما قطعا ایران برای حضور در این شورا تمایلی نداشت زیرا هیچ تلاش و لابی‌ای برای ابقا در این شورا نداشته است. آنها معتقدند که حضور ایران در این شورا هیچ دستاوردی برای مردم ایران نداشته و تنها دستاورد آن فیلترینگ و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی بوده است.
انتخابات شورای اتحادیه جهانی مخابرات یا ITU و هیات مقررات رادیویی آن برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۶ در بخارست رومانی برگزار شد و ایران از میان ۱۶کشور آسیایی حاضر در انتخابات، رتبه پانزدهم را کسب کرد و از اعضای شورای حکام ITU حذف شد. ایران اولین‌بار و بعد از انقلاب در زمان ریاست احمد معتمدی در وزارت‌خانه ارتباطات و فناوری اطلاعات توانست به عضویت شورای حکام اتحادیه ITU دربیاید و برای بار دوم نیز در دوره ریاست‌جمهوری روحانی موفق به حضور در این شورا شد، اما در انتخابات موفق نشد. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره از دست رفتن صندلی وزارت ارتباطات در شورای حکام اتحادیه جهانی مخابرات، اظهار کرد: «شورای حکام شورایی مدیریتی در اتحادیه بینالمللی مخابرات است که ما در چهار سال گذشته به نمایندگی از آسیا و اقیانوسیه عضو آن بودیم. ما تلاش کردیم که این صندلی حفظ شود. همچنان عضو اتحادیه بینالمللی مخابرات هستیم و فقط در مجمع تصمیم‌گیر حضور مستقیم نداریم. این شورا باید نظر تمامی کشورها را در تدوین مقررات دریافت کند؛ هرچند حضور در این شورا خوب است، اما نبودن ما به این معنا نیست که ایران عضو اتحادیه بینالمللی مخابرات نیست و نمی‌تواند مسائل خود را در اتحادیه بینالمللی دنبال کند.» ایران دو‌بار قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۷۳ به شورای ITU راه یافته بود. درباره تعداد نامزدی ایران در این شورا و میزان موفقیت در هر دور از نامزدی، اطلاعاتی در دست نیست. در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا به امروز، ایران پنج‌بار نامزد عضویت در شورا بوده که تنها در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۸ موفق به راهیابی به شورای اتحادیه بینالمللی ارتباطات راه دور شده است. در سال 2008 (1397) با تلاش و مذاکرات فراوان از سمت وزارت امور خارجه و وزارت ارتباطات دولت دوازدهم، ایران با ۱۴۶ رای و رأی‌ای بالاتر از کشورهایی چون روسیه، آفریقای جنوبی، لهستان و… برای بار دوم توانست عضو شورای حکام اتحادیه جهانی ارتباطات شود.
در انتخابات سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۴ ایران به ترتیب در اجلاس آنتالیا با ۷۴ رای و کره‌جنوبی با ۷۲ رای از راهیابی به شورا بازماند؛ بنابراین همانند بسیاری از انتخابات‌ها برای نهادهای بینالمللی، عدم راهیابی به شورا نیز مسبوق‌به‌سابقه است. دراین‌باره رئیس مرکز همکاری‌های تخصصی و مطالعات راهبردی بینالمللی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز اعلام کرد: «به گواه کارشناسان مختلف بینالمللی حاضر در این کنفرانس، هیچ دوره‌ای از انتخابات ITU به اندازه این دوره سیاسی نبوده و نتیجه انتخابات نه براساس عملکرد حرفه‌ای و تخصصی کشورها در حوزه ارتباطات که ایران در آن به گواه جامعه بینالمللی یکی از سرامدان به‌حساب می‌آید، بلکه براساس دسته‌بندی‌های سیاسی و به‌خصوص تقابل بین آمریکا و متحدانش در منطقه و جهان از یک‌سو و چین و روسیه از سوی دیگر مشخص شده است.» با توجه به این اظهارات، می‌توان گفت که محدودیت‌های اینترنتی و رشد فیلترینگ از عوامل اصلی‌ای باشد که باعث شده با وجود رایزنی‌هایی که وزیر ارتباطات بر آن تاکید کرده است، اقبال سیاسی این‌بار به حضور ایران در این شورا صورت نگیرد. با این حال، این سوال مهم مطرح است که حضور ایران در شورا در چهار سال اخیر و عدم حضور این کشور در چهار سال آینده، چه تبعات احتمالی‌ای می‌تواند برای کشور داشته باشد؟
بودن یا نبودن در شورای حکام اهمیتی ندارد
سینا تفنگچی، کارشناس فضای مجازی، با بیان اینکه لابی‌های سیاسی لازم برای اینکه ایران در شورای حکام سازمان جهانی مخابرات رای بیاورد، تامین نشد و برای همین ایران نتوانست ظرفیت لازم را برای اینکه در شورا باقی بماند، به‌دست آورد، به هم‌میهن گفت: «فارغ از اینکه آیا عدم رای‌آوری در شورای حکام سازمان جهانی مخابرات دلیل سیاسی دارد یا باید به این موضوع توجه کنیم که حضور ایران در این شورا چه اثرگذاری‌ای برای مردم داشته است؟ و مهمتر اینکه آیا کشوری که در شاخص‌های توسعه ارتباطاتی نتوانسته حداقل‌های ممکن در این حوزه را برای شهروندانش مهیا کند، می‌تواند یاری‌گر مناسبی برای کنشکری در عرصه بینالمللی باشد؟ آیا می‌تواند نقش موثری در فضاسازی برای تدوین قوانین و لوایح و سیاست‌گذاری جامع برای حضور همگانی در عرصه حکمرانی سایبری داشته باشند یا نه؟» او ادامه داد: «پاسخ به این پرسش‌ها قطعا خیر است. پیش‌تر هم شاید بودیم که ایران در حوزه‌های مختلف حکمرانی سایبری نتوانسته بود کنشگری مناسبی در عرصه بین‌الملل داشته باشد و حتی تابع قوانین بینالمللی هم نبود. ایران تنها می‌تواند در این حوزه تئوریسین باشد، همان‌گونه که در تدوین قوانین اخلاق هوش مصنوعی در یونسکو کنشگری داشت. متاسفانه دستاوردهای ما در حوزه فضای مجازی و سایبری هیچ است.» این کارشناس معتقد است که ایران در بحث اینترنت اشیا و شهر هوشمند در عرصه‌های مختلف جهانی کنشگری خوبی دارد و می‌تواند در تدوین قوانین و لوایح به خوبی اظهارنظر کند، اما سوال جدی این است که آیا قرار است ما برای جهان تئوریسین و کنشگر باشیم، بی‌اینکه این کنشگری برای مردم داخل کشور نیز اثربخش باشد؟ حضور ایران در این شورا چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد، وقتی خروجی آن برای مردم داخل فیلترینگ، انسداد و قطع تمامی دسترسی‌ها به شبکه‌های جهانی باشد؟ از دید تفنگچی وقتی حضور در عرصه بینالمللی برای بخش داخلی موثر نیست، بودن یا نبودن آن اهمیت چندانی ندارد. برای نمونه، در سال گذشته، ایران رتبه اول هوش مصنوعی را در خاورمیانه کسب کرد، آیا این موفقیت دستاورد عملیاتی نیز داشته است؟ وقتی از سال 90 تاکنون به دلایل متعدد شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد دنیا فیلتر می‌شود چه سخنی می‌توانیم برای مردم جهان در عرصه مجازی و سایبری داشته باشیم؟
دیپلماسی کشور، عدم حضور در شورا بود
نوید رجایی‌پور، کارشناس فضای مجازی نیز با بیان اینکه دولت سیزدهم تمایلی برای حضور در شورای حکام نداشت، به هم‌میهن گفت: «برای موفقیت در این نوع انتخابات آن چیزی که موجب برنده شدن کشوری می‌شود، دیپلماسی و استراتژیک لازم از سوی آن کشور است که به گمان من در این مقطع سیاست داخلی مسئولان، مهم نبودن در شورای حکام است. البته باید به این مهم توجه کرد که وضعیت سیاسی و اجتماعی داخل کشور نیز در عدم رای‌آوری ایران بی‌اثر نبوده است.» او ادامه داد: «بودن در شورای حکام سازمان جهانی مخابرات در فضای مجازی قطعا می‌تواند برای کشورهای منتخب ارزش‌آفرین باشد، اما برای ایران که در آن توجهی به اتصال به شبکه‌های مجازی عمومی و بینالمللی نمی‌شود، این اهمیت را نداشته است. بنابراین با توجه به اینکه رویکرد حضور در این شورا نبود، اقدامی برای کسب آرا نیز از سوی مسئولان انجام نشد.» از دید این کارشناس، نبودن در این شورا می‌تواند خلأ بزرگی باشد، اما سیاست‌های مسئولان توجه به حضور در این شورا نبوده است.
