جنگ نفت
تنش در روابط ریاض و واشنگتن چه تبعاتی برای خاورمیانه خواهد داشت؟
تنش در روابط ریاض و واشنگتن چه تبعاتی برای خاورمیانه خواهد داشت؟
در آستانه برگزاری انتخابات کنگره آمریکا، اوپکپلاس به کاهش عرضه دو میلیونی نفت خام به بازار مصمم است. تصمیمی که می‌تواند بر موفقیت جمهوری‌خواهان اثرگذار باشد. به‌دنبال این تصمیم آمریکا از شریک راهبردی خود یعنی عربستان خواست عملیاتی شدن این تصمیم را برای یک ماه به تاخیر بیندازد اما با مخالفت ریاض مواجه شد. خروجی این موافقت منجر به تنش میان دو کشور شد؛ به‌طوری‌که آمریکا از تجدیدنظر روابط خود با عربستان سخن گفت. بدون تردید این شرایط می‌تواند وضعیت مبهمی بر معادلات منطقه حاکم کند و حتی احتمال افزایش تنش و درگیری در منطقه را افزایش دهد.
سی‌و‌سومین اجلاس وزارتی کشورهای عضو اوپک و غیر‌اوپک موسوم به اوپکپلاس 5 اکتبر در دبیرخانه اوپک در وین برگزار شد و وزرای نفت و انرژی برای کاهش دو میلیون بشکه در روز به توافق رسیدند. سیاستی که در وهله نخست قیمت نفت را در بازارهای جهانی افزایش داد و به‌زعم آمریکا در این اوضاع بحرانی جهان، این موضوع به نفع روسیه در جنگ اوکراین تمام خواهد شد. این تصمیم اوپکپلاس، به تنش در روابط ریاض و واشنگتن به‌عنوان متحدان نزدیک منجر شده است؛ به‌طوری‌که جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در مصاحبه با سی‌ان‌ان به تصمیم عربستان و اوپکپلاس برای کاهش تولید نفت واکنش نشان داد و گفت: «این اقدام برای ریاض پیامدهایی خواهد داشت و به زودی اقدامی انجام خواهد داد.» دولت آمریکا معتقد است که عربستان سعودی با روسیه برای افزایش ساختگی قیمت‌ها تبانی کرده است و از همین روی اوپکپلاس تصمیم به کاهش تولید نفت و در نتیجه افزایش قیمت جهانی نفت گرفته است.
روابط عربستان و آمریکا
آمریکا و عربستان روابط راهبردی دارند و این روابط امتیاراتی برای عربستان داشته و دارد؛ به‌طوری‌که این کشور تحت حمایت‌های سیاسی آمریکا است که مصداق عینی آن جنگ این کشور با یمن است. حال با تصمیم اوپکپلاس برای کاهش تولید نفت و بی‌پاسخ ماندن خواسته آمریکا از عربستان، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا از تجدیدنظر در روابط این کشور با عربستان سعودی خبر داده است.
باب منندز، رئیس دموکرات کمیته روابط خارجی سنای آمریکا در بیانیه‌ای گفته است: «ایالات متحده باید فوراً تمام جنبه‌های همکاری خود با عربستان سعودی، از‌جمله هرگونه همکاری در فروش تسلیحات و همکاری امنیتی فراتر از آنچه برای دفاع از پرسنل و منافع ایالات متحده ضروری است را، متوقف کند. عربستان می‌تواند از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه بخواهد که از سلطنت در این کشور حفاظت کند! ما باید تمامی سربازان آمریکایی را از عربستان سعودی خارج کرده و فروش سلاح به ریاض را متوقف کنیم.» در همین راستا نیز تعدادی از اعضای کنگره از طرح لایحه منع فروش تسلیحات به عربستان در مجلس نمایندگان و مجلس سنای آمریکا خبر دادند که تصویب آن می‌تواند برای کشور عربستان خطرناک باشد؛ هرچند محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی از اظهارات بایدن درمورد مرگ جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار و منتقد سعودی ناراحت است و به مشاورانش گفته که نمی‌خواهد بیشتر از این برای دولت بایدن مایه بگذارد.
با این حال فیصل بن‌فرهان آل‌سعود، وزیر خارجه عربستان در گفت‌وگو با العربیه گفته است: «تصمیم اوپکپلاس برای کاهش تولید نفت، تصمیمی «کاملاً اقتصادی» بود که با توافق همه‌جانبه اعضای این گروه اتخاذ شد.» او همچنین روابط کشورش با واشنگتن را استراتژیک خواند و تصریح کرد: «همکاری‌های نظامی بین دو کشور، منافع دو طرف را تأمین کرده و باعث ثبات در منطقه می‌شود.» در این شرایط این سوال مطرح می‌شود که چرا عربستان با اوپکپلاس همراه شده است و نظر آمریکا را در کاهش حداقلی نفت با توجه به جایگاه و اثرگذاری بالا در اوپک تامین نکرده است؟
اثرگذاری تصمیم عربستان در انتخابات کنگره آمریکا
سیدصباح زنگنه، تحلیلگر مسایل بین‌المللی انرژی به هم‌میهن درباره اهمیت تصمیم اوپک و روسیه، گفت: «اهمیت موضوع در این است که با بحرانی که در اوکراین پدید آمد و قطع واردات نفت و گاز از روسیه و مشکلات دیگری که در خطوط لوله گاز نورد استریم یک و دو و حوادث دیگری که بین نروژ و دانمارک و سوئد پدید آمد بحران جدی انرژی اوج گرفته و تاثیرات و آثار منفی زیادی هم بر اروپا و آمریکا خواهد داشت. توافق کاهش دومیلیون بشکه‌ای صادرات نفت از سوی اوپک و روسیه موجب افزایش قیمت سوخت خواهد شد و بحران‌های اقتصادی صنعتی در اروپا و آمریکا تشدید خواهد شد.» این نماینده سابق مجلس در ادامه اظهار کرد: «روابط آمریکا و عربستان در 70 سال گذشته استراتژیک بوده و به‌جز یکی‌دوبار شاهد نبوده‌ایم که در بحث صادرات نفت مشکلی پیدا کند. یک‌بار در سال 1973 عربستان تصمیم گرفت صادرات نفت به کشورهای غربی حامی رژیم اسرائیل را قطع کند و بحران عظیم انرژی را باعث شد و البته منجر به ترور پادشاه عربستان شد. این، بار دوم است که عربستان نقش خودش را در بحث انرژی نشان می‌دهد. اما این ظاهر قضیه است. از نگاه عربستان رابطه استراتژیک داشتن به معنای تسلیم بودن در مقابل همه خواسته‌های آمریکا نیست و همراهی در تصمیمات سیاسی کفایت دارد و در موضوع انرژی حفظ و تامین منافع اقتصادی عربستان مهم‌تر است. لایه دیگر قضیه در سرمایه‌گذاری‌های شخص آقای بن‌سلمان در شرکت‌های نفتی روسیه است و طبیعتاً بن‌سلمان باید حافظ منافع خودش هم در این شرکت‌ها باشد. سازوکارهای تعیین قیمت نفت در سطح جهانی هم پیچیده است و در ماه‌های اخیر شاهد کاهش قیمت نفت در بازار انرژی بودیم. طبیعتاً این روند کاهشی ذهن مسئولان کشورهای صادرکننده را دغدغه‌مند کرده و آنها را به فکر وامی‌دارد که اگر این روند ادامه پیدا کند عملاً منافع زیادی را از دست خواهند داد.»
صباح زنگنه با اشاره به تاثیر تصمیم عربستان در انتخابات پیش روی کنگره آمریکا نیز تاکید کرد: «در آمریکا هم شرکت‌های تگزاسی حامی حزب جمهوریخواه در صنایع نفت شل سرمایه‌گذاری کرده‌اند و این شرکت‌ها در تلاش هستند تا قیمت نفت به حد مناسبی برسد که بتواند صرفه اقتصادی سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه را حفظ کند. اما شرکت‌های حامی حزب دموکرات بیشتر در تجارت و بورس نفت و شبکه‌های توزیع فرآورده‌های نفتی حضور دارند و بنابراین اگر قیمت نفت افزایش پیدا کند به این شرکت‌ها ضررهایی وارد خواهد شد. لذا سیگنال سیاسی این تصمیم عربستان نیز حمایت از حامیان حزب جمهوریخواه و مخالفت با حامیان حزب دموکرات است.»
اوپک، برنده میدان تنش عربستان و آمریکا
علی شمس اردکانی، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی با بیان اینکه هر کشوری در تصمیمات بین‌المللی منافع ملی‌‌اش را مدنظر دارد، به هم‌میهن گفت: «کشورهای عضو اوپک بر اساس منافع ملی‌شان تصمیم‌گیری می‌کنند. منافع ملی هر کشوری بر اساس 34 معادله اصلی است که یکی از آنها شرایط مالی بوده؛ بنابراین تصمیم اخیر اوپکپلاس برای کاهش عرضه نفت خام هدفی جز تامین منابع مالی کشورهای عضو ندارد.» او با تاکید بر اینکه در تامین منابع مالی و منافع ملی هر کشوری، کشورهای دیگر نقش چندانی نمی‌توانند داشته باشند، اعلام کرد: «عربستان برای جلب رضایت آمریکا نمی‌تواند در شرایط کنونی اقتصاد بین‌المللی از درآمدهای خود بگذرد، همان‌گونه که درخواست آمریکا از عربستان صرفا برای تامین منافع ملی و سیاسی خود است. بنابراین پاسخ عربستان به آمریکا پاسخ درست و عاقلانه است. در این میان ممکن است آمریکا خط‌ونشان‌هایی نیز برای این کشور بکشد اما عربستان و کشورهای عضو اوپک که درآمدهای عمده آنها نفتی است، نباید صرفا بر اساس خواسته یک کشور که کاملا خواسته سیاسی است، از مواضع خود عقب‌نشینی کنند.» شمس اردکانی به آثار مثبت این تصمیم و عدم عقب‌نشینی عربستان در برابر آمریکا در بازار انرژی اشاره کرد و گفت: «بدون شک برنده این میدان کشورهای دارنده نفت خام و در مجموع اعضای اوپک هستند زیرا تصمیم درستی اتخاذ کرده‌اند. هرچند که باید برای کشورمان متاسف بود که به دلیل عدم سرمایه‌گذاری مناسب در طول چهار دهه اخیر نتوانسته با وجود ذخایر نفتی در بازار انرژی سهم بالایی داشته باشد تا عدم عرضه این کشور در معادلات قیمتی بازار نفت اثرگذار باشد.»
عربستان در نهایت نظر آمریکا را تامین خواهد کرد
نرسی قربان، تحلیلگر بازار نفت در بررسی وضعیت پیش‌آمده و تنش ایجاد‌شده بین دو کشور آمریکا و عربستان با بیان اینکه عربستان به شدت به آمریکا وابسته است، به هم‌میهن گفت: «چند سال پیش دونالد ترامپ به عربستان به صورت اغراق‌آمیزی گفته بود که اگر آمریکا از عربستان حمایت نکند، این کشور دوامی نخواهد داست. این اظهارات نشان‌دهنده این است که عربستان به شدت به آمریکا وابستگی دارد. این وابستگی در بخش تکنولوژی، سرمایه‌گذاری بانک‌ها و شرکت‌های آمریکایی و غیره است. برای همین عربستان به‌خاطر یک‌میلیون بشکه نفت روابط خود با آمریکا را برهم نخواهد زد. همکاری عربستان برای کاهش عرضه نفت با بازار برای عدم کاهش قیمت نفت در بازار است. همچنین اوپک پیش‌بینی کرده است که ممکن است نفت ایران به بازار بازگردد برای همین با کاهش مجدد عرضه نفت موافقت شد. با این حال اگر عربستان لازم بداند، قطعا بدون اینکه اعلام کند، نفت مورد نیاز بازار را تامین خواهد کرد.» او ادامه داد: «اوپکی‌ها با توجه به هشدارهایی که اقتصاددان‌ها برای کاهش رشد اقتصادی پیش‌بینی کرده بودند، به کاهش عرضه نفت رای مثبت دادند. اگر این تصمیم گرفته نمی‌شد قیمت نفت کاهشی می‌شد و این برای کشورهایی که اقتصادشان به نفت وابسته است، خطرناک است زیرا با مشکلات متعدد مالی مواجه خواهند شد.»
به گفته نرسی قربان، دلیل اصلی اظهارات تند جو بایدن مساله انتخابات پیش‌روی در کنگره آمریکاست زیرا با افزایش قیمت نفت، قیمت فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین افزایش می‌یابد.
تنش کنونی میان آمریکا و عربستان موضوع تازه‌ای نیست. پیش از این نیز بر سر موضوع خاشقچی این تنش ایجاد شده بود. این‌بار نیز یا مساله حل می‌شود یا به مسائل حل‌نشده میان دو کشور افزوده خواهد شد. این کارشناس انرژی معتقد است آن چیزی که بازار انرژی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، علاوه بر کاهش یا افزایش عرضه نفت، تداوم یا به اتمام رسیدن جنگ میان روسیه و اوکراین است هرچند پیش‌بینی درباره بازار نفت و حتی جنگ بسیار سخت است زیرا عوامل اثرگذار درباره آن متعدد است.
فروپاشی روابط 80 ساله
روزنامه رأی‌الیوم در یادداشتی در سرمقاله خود درباره تصمیم اخیر اوپکپلاس مبنی بر کاهش تولید نفت در مرحله آتی و موضع‌گیری آمریکا در قبال عربستان در پی این تصمیم نوشت: «این روزها روابط عربستان و آمریکا در آستانه فروپاشی است و ممکن است از حالت یک ائتلاف راهبردی و استراتژیک که نزدیک به 80 سال پابرجا بوده است به حالت خصومت و شاید به تقابل در بسیاری از عرصه‌ها تبدیل شود.» در ادامه این یادداشت آمده است: «واشنگتن احساس می‌کند که عربستان سعودی با حمایت از تصمیم اوپکپلاس برای کاهش تولید نفت و هماهنگی کامل با پوتین در این برهه حساس، به قلب آمریکا خنجر زده است و این تصمیم به موضع روسیه در جنگ اوکراین کمک می‌کند؛ چراکه از زمان آغاز این جنگ تا بدین لحظه ۱۲۰ میلیارد دلار به دلیل نادیده گرفتن تقاضای بایدن برای افزایش تولید به همان میزان یعنی دو میلیون بشکه در روز و همچنین تصمیم‌گیری عربستان بدون وابستگی به آمریکا برای اولین‌بار، به خزانه روسیه سرازیر شده است.»
با توجه به شرایط کنونی، این امکان وجود دارد که تنش دو کشور، می‌تواند منجر به تشدید درگیری‌ها در منطقه شود؛ هرچند که عربستان به‌دنبال برقراری ارتباط بیشتر است و حتی گفته‌شده دور ششم مذاکرات دو کشور در دستور کار است. این وضعیت مبهم برای خاورمیانه همیشه پرتنش می‌تواند نویدبخش آغاز درگیری‌های جدید یا همراه شدن کشورهای خاورمیانه با روسیه و چین باشد.
