تبادل زندانیان سیگنال نهایی شدن توافق

ایران و آمریکا، از ابتدا، با دو ذهنیت متفاوت وارد مذاکرات احیای برجام شدند. انتظارات‌شان هم متفاوت بود. در آن زمان ایران نپذیرفت که درباره برنامه موشک‌‌های بالستیک و فعالیت سپاه پاسداران در منطقه، مذاکره کند و در مقابل آمریکا هم تاکید کرد که تنها تحریم‌‌هایی را برمی‌‌دارد که به برنامه هسته‌‌ای ایران مرتبط است؛ آن‌هم به شرطی که ایران به طور کامل به توافق پایبند باشد. ایران نیز اصرار داشت که آمریکا سپاه پاسداران را از لیست گروه‌‌های تروریستی خارج کند و این اقدام را بدون هیچ پیش‌‌شرطی انجام دهد. در ابتدا به نظر می‌‌رسید که این درخواست‌‌ها و انتظارات، ممکن است چشم‌‌انداز دستیابی به توافق را ویران کنند. اما به نظر می‌‌رسد که عالم سیاست بار دیگر در حال ثابت کردن این دیدگاه است که انتظارات و توقعات بزرگ طرفین از یکدیگر، به همان اندازه که می‌‌تواند باعث فروپاشی روند هر مذاکره‌‌ای شود، می‌‌تواند مسیرهای جدیدی را نیز باز کند. اما این امر یک شرط دارد و آن هم اینکه طرفین برای رسیدن به توافق مصمم باشند و این بار ظاهرا هر دو طرف از این شرط برخوردار بودند. حالا اخبار حاکی از آن است که اختلافات بزرگ طرفین که زمانی از آنها به عنوان عوامل احتمالی فروپاشی مذاکرات و برجام یاد می‌‌شد، حل و فصل شده‌‌اند و نکات اندکی برای نهایی کردن توافق باقی مانده است. شواهد و ظواهر امر نیز این مدعا را تائید می‌‌کنند. برای مثال، روز گذشته، به ناگاه وزیر خارجه آمریکا از تمایل آمریکا برای تبادل زندانیان با ایران خبر داد. این خبر از جهاتی هم عجیب بود و هم طبیعی. عجیب از نظر مخاطب عادی، چراکه حالا که دو کشور مشغول نهایی کردن توافق هسته‌‌ای هستند، چرا به ناگاه سخن از تبادل زندانیان به میان می‌‌آید؟ آن هم در این مقطع زمانی! اما از نظر افرادی که به سابقه مذاکرات ایران و آمریکا آگاه باشند، مطرح شدن این موضوع می‌‌تواند نشانه‌‌ای دیگر از نهایی‌‌شدن توافق هسته‌‌ای باشد. در دور قبلی مذاکرات که به امضای برجام انجامید، بسیاری از توافق‌‌های اینگونه‌‌ای در روزهای آخر مذاکرات صورت گرفت. چراکه بعد از حل اختلافات اساسی، معمولا طرفین سعی خواهند کرد بر سر برخی موضوعات جزئی نیز امتیازاتی از طرف مقابل دریافت کنند. برای مثال ممکن است آمریکا تمایل داشته باشد برای ارائه امتیاز جزئی دیگری که ایران بر دریافت آن اصرار دارد، امتیاز متقابلی دریافت کند که تبادل زندانیان می‌‌تواند یکی از این امتیازات باشد. از سوی دیگر آمریکایی‌‌ها می‌‌توانند با این تبادل زندانی، برجام را راحت‌‌تر در افکار عمومی جا بیندازند و بگویند که در کنار امضای برجام، یک یا چند زندانی را از زندان‌‌های ایران آزاد کردند. این اتفاق دقیقا در روزهای آخر امضای برجام در دولت‌‌های حسن روحانی و باراک اوباما رخ داد. بازگشت محمدباقر نمازی و سیامک نمازی به آمریکا احتمالا برای دولت بایدن بسیار اهمیت دارد که در این برهه زمانی خاص، آزادی‌‌ آنها را خواستار شده است. هر چند آزادی یک زندانی از زندان، یک اقدام بشردوستانه است اما در عرصه واقعیت، این اقدام می‌‌تواند با هدف دریافت منافع سیاسی مورد بهره‌‌برداری قرار گیرد. ایران نیز از سخنان روز گذشته آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا استقبال کرده است. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امورخارجه ایران گفته است که «جمهوری اسلامی ایران به صورت مستقل از برجام، بارها از کانال‌‌های مختلف آمادگی خود را برای پرداختن به مسأله زندانیان، به طرف آمریکایی اعلام کرده است.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی ضمن اعلام آمادگی ایران برای اجرای فوری توافق موجود، اعلام کرد:«آماده‌‌ایم با اجرای این توافق، ایرانیان بیگناه زندانی‌شده در آمریکا که به اتهام واهی نقض تحریم‌‌های ظالمانه و غیرقانونی آمریکا، قربانی بی‌عدالتی نظام قضایی آن کشور شده‌اند، امکان رهایی و بازگشت سریع بِه آغوش خانواده‌‌های خود را داشته باشند.» این سیگنال‌‌های موافق نشان‌‌دهنده این است که طرفین توافق دارند که می‌‌‌‌توانند بار دیگر بر سر موضوعات جزئی از یکدیگر امتیاز طلب کنند و رد و بدل کردن این امتیازات، شاید همان گام‌‌هایی باشد که برای نهایی کردن برجام، باید برداشته شود.