این رسانه است نه بوق

بررسی پیام‏‌های تبریک مسئولان به مناسبت روز خبرنگار

روز خبرنگار از راه رسید و متعاقب آن سیل پیام‌‌های تبریک است که از سوی مسئولان سرازیر می‌‌شود. کاری ندارم که هفدهم مرداد همه احساس تکلیف می‌‌کنند به خبرنگار تبریک بگویند و تا سال بعد همین روز، آنها را به طور کامل فراموش می‌‌کنند. اما چیزی که در انبوه این پیام‌‌ها جالب است، طرز تلقی و انتظارات مسئولان از رسانه و جایگاه و کارکردهای آن است. مسئولان از رسانه‌ها انتظار دارند سیاست‌‌ها و کارهای آنها را تبلیغ کنند و نقش روابط عمومی را برای دستگاه‌‌ها بازی کنند. بیشتر مسئولان دولتی در پیام‌هایشان از بالا به پایین به خبرنگاران نگاه کرده‌اند و برایشان شرح وظیفه نوشته‌اند. گویی میز برای مسئولان محترم، دانش و حقانیت می‌‌آورد و به همین سبب برای همه گروه‌‌های تخصصی تکلیف مشخص می‌‌کنند، رهنمود می‌‌دهند و به دیگران می‌‌گویند چگونه در حوزه تخصصی خود عمل کنند. آنها در پیام خود به خبرنگاران تذکر می‌‌دهند، چگونه خبر بنویسند، چگونه به وقایع نگاه کنند، مسئولیت‌هایشان چیست، چه باید بکنند، از چه مسائلی پرهیز کنند و چگونه قلم‌شان در اختیار یک مقام دولتی برای پیشبرد اهداف آنها باشد. برملا کردن نقشه شوم دشمنان، انعکاس چهره مناسب از مدیران دولت و نظام، پرهیز از هیاهوی ژورنالیستی، فاش کردن دسیسه‌‌های شوم دشمنان، انتشار حقایق انقلاب، مقابله با جنگ ترکیبی علیه نظام سیاسی، مقاومت در برابر هجمه اقتصادی، سیاسی و رسانه‌‌ای دشمنان، روایتگری در مسیر عاشورا، کمک به عدلیه برای پیشگیری از جرائم، کمک به پلیس برای ایجاد امنیت در شهر و... از مواردی است که در پیام تبریک مسئولان به چشم می‌‌خورد. جالب است که بعضی از همین مسئولان که در نقش معلم‌خبرنگاری ظاهر می‌‌شوند، قادر نیستند یک متن واضح و روشن بنویسند و گویا در انتخاب مشاوران هم نتوانسته‌اند کسی را پیدا کنند که یک پیام ساده تبریک بنویسد. برخی از جمله‌‌ها و عبارت‌‌های به‌کاررفته در پیام‌‌های تبریک، به دشواری قابل درک است. یعنی باید برگردیم و متن را یک‌بار دیگر بخوانیم تا متوجه شویم صاحب پیام قصد داشته چه محتوایی را به مخاطبانش، یعنی خبرنگاران منتقل کند. استفاده کلیشه‌‌ای از عبارت‌هایی که بارها و بارها در پیام‌‌های تبریک به مناسب روز خبرنگار آمده است نیز در این پیام‌‌ها مشاهده می‌‌شود. انگار باید یک انشا درباره روز خبرنگار بنویسند و به تکلیف خودشان عمل کنند. لابه‌لای پیام‌شان نیز عبارت‌هایی چون جهادگران عرصه تبیین، ظرفیت‌شناسان انقلاب، منادیان راستی و مواردی از این دست را به کار برده‌اند تا پیام‌شان شکیل‌تر و جذاب‌تر و متناسب با سیاست‌‌های روز و پسند روزگار همراه شود. آشکارا بگویم، مرور این پیام‌‌ها ناامیدکننده است. نشان‌دهنده فاصله فراوان مسئولان با جامعه و موقعیت رسانه در جهان امروز است. آنها هنوز در عصر انحصار رسانه‌‌ای زندگی می‌‌کنند. وضعیت امروز رسانه نتیجه سیاست‌‌ها و اقداماتی است که دستگاه‌‌های مسئول از سالیان گذشته در پیش گرفته‌اند و امروز محصول آن را درو می‌‌کنند. این پیام‌‌ها حقیقت نظام سیاسی ایران را نمایندگی می‌‌کند. به خصوص که متن پیام‌‌های تبریک بیشتر مدیران و مسئولان، از سه قوه گرفته تا نهادها و سازمان‌‌ها حالتی بالا به پایین دارد. پیام‌ها نشان‌دهنده میل و اشتیاق نظام سیاسی برای تسلط بر نظام مطبوعاتی و روزنامه‌نگاران است. در همه سال‌‌های گذشته شاهد دخالت‌‌های پرشمار دستگاه‌‌های سیاسی بر فعالیت روزنامه‌نگاران و رسانه‌‌ها بوده‌ایم؛ دخالت‌هایی که همه عرصه‌‌های فعالیت‌‌های نظام رسانه‌‌ای کشور را در بر می‌‌گیرد. دولت‌‌ها و نهادهای حاکمیتی در ایران همواره علاقه نشان داده‌اند که محتوای مطبوعات را کنترل کنند. تلاش کرده‌اند نقدهای خبرنگاران را نسبت به خودشان به کمترین حد برسانند. حتی در این پیام‌ها، به طور غیرمستقیم خواسته‌اند نوعی فعالیت‌‌های تبلیغاتی برای مقامات و مسئولان راه بیندازند. همین می‌‌شود که مسیر فعالیت خبرنگاران و روزنامه‌نگاران پر است از خط قرمزها و محدودیت‌ها. برآیند چنین مداخلاتی نیز وابستگی شدید مطبوعات به دولت خواهد بود. مساله‌‌ای که استقلال حرفه‌‌ای مطبوعات را تضعیف می‌‌کند. ضعف مطبوعات هم به این معنی است که دیگر نمی‌‌تواند نقش نظارتی خودش را ایفا کند و در نتیجه مخاطبانش را از دست می‌‌دهد. در حالی که حق مطبوعات است که از دستگاه‌‌های مسئول بخواهد تحمل خودشان را در برابر محتوای رسانه‌‌ها بالا ببرند و از دخالت در امورشان پرهیز کنند. چون مطبوعات و رسانه‌‌ها با خطر از دست رفتن مرجعیت خبری روبه‌رو شده‌اند و به تبع آن با ریزش فراوان مخاطبان‌شان. رسانه‌‌های ایران با انواع مشکلات بزرگ و کوچک مواجه هستند که نفس‌شان را به شماره انداخته است. اما چیزی که از لابه‌لای سطور پیام‌‌های تبریک مقامات دولتی و حاکمیتی به مناسبت روز خبرنگار بر می‌‌آید این است که تعریف خبرنگار و رسانه در نگاه آنها با نگاه کسانی که در این حرفه مشغول به کار هستند فرق دارد و به این زودی‌‌ها نمی‌‌توان امید به رفع مشکلات مطبوعات و خبرنگاران داشت. و نکته آخر این‌که کاش در این پیام‌‌های تبریک بعد از چه بنویس و چه ننویس‌هایی که تاکید شد، حداقل می‌‌گفتند شما خبرنگاران ما را اصلاح کنید، با شفاف‌سازی‌هایتان جلوی خطاهای ما را بگیرید، با مطالب‌تان با فساد اداری و اختلاس مقابله کنید، مانع این شوید که ما در مدیریت‌مان به انحراف کشیده شویم. کاش لابه‌لای پیام‌هایتان نکاتی از این دست داشتید که اندکی باعث دلگرمی خبرنگاران شود.