پیام تازه آمریکا به ایران
ارزیابی اظهارات وزیر امورخارجهکارشناسان معتقدند برجام در دستور کار غرب و آمریکا نیست
ارزیابی اظهارات وزیر امورخارجهکارشناسان معتقدند برجام در دستور کار غرب و آمریکا نیست
برجام به بن‌بست رسیده است، این جمله‌ای است که از سوی مقامات خارجی اعلام شده است. تحلیل‌گران نیز با ذکر دلایل متعدد آن را تایید کرده‌اند، اما ایران برای برون‌رفت از تحریم‌های هسته‌ای به احیای برجام یا هر توافق‌نامه‌ای که تحریم‌های هسته‌ای ایران را کاهش دهد، نیاز دارد. حال در شرایطی که از سوی غرب و آمریکا اعلام می‌شود که برجام در دستور کار نیست، وزیر امور خارجه از ارسال پیام از سوی آمریکا برای به فرجام رسیدن این توافق خبر داده است.
طی روزهای اخیر تجمعات مختلفی در خارج از مرزهای کشور برگزار شده است. اعتراضات داخلی ایران از سوی مقامات رسمی برخی کشورها از جمله آمریکا مورد حمایت قرار گرفته است. با این حال مایک پمپئو، وزیر امورخارجه پیشین آمریکا در پیامی در حساب کاربری خود در توئیتر از عملکرد جو بایدن، رئیس‌جمهور کشورش در قبال ایران انتقاد کرد. پمپئو مدعی شد: «رئیس جمهور بایدن در حال انجام همان اشتباهی است که رئیس‌جمهور اوباما مرتکب شد؛ او به امید دستیابی به توافق با دولت ایران از ایستادن در کنار مردم ایران سرباز می‌زند.»
تمام این جریان‌ها موجب شده تا ایران از سوی اتحادیه اروپا تهدید به تحریم شود و حتی آمریکا نیز از اعمال تهدیدهای بیشتر خبر دهد. در این فضا که رویدادهای داخلی در کشور بر روابط بینالمللی ایران اثرگذار بوده است، انتشار اخباری مبنی بر اینکه ایران همراه روسیه در جنگ اوکراین حضور دارد و تجهیزات نظامی ایران در این جنگ مورد استفاده قرار گرفته است، موجب شده تا موقعیت بینالمللی ایران بیش از پیش پیچیده شود.
هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نمی‌کنیم
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آمریکایی‌ها می‌گویند در حال حاضر رسیدن به توافق و احیای برجام در دستور کار آمریکا قرار ندارد، اظهار کرد: «رفتار و گفتار آنها با یکدیگر متناقض است. سه روز پیش پیامی بین ما و طرف آمریکایی منعقد شد و ما پیامی از طرف آنها دریافت کردیم. آمریکایی‌ها در تبادل پیام‌ها حتی تعجیل دارند که هرچه زودتر به نقطه توافق برسیم. ما به صراحت اعلام کرده‌ایم که باید موارد اتهامی که آژانس در حوزه هسته‌ای مطرح کرده حل‌وفصل شود و ما حاضر به توافقی نیستیم که بعدا مانند استخوان لای زخم مانده، دائم آژانس بخواهد از مسیر سیاسی و به بهانه این موارد اتهامی فشارهایی را به ایران وارد کند.»
او با بیان اینکه تبادل پیام آمریکایی‌ها با ما ادامه دارد و از سویی دیگر آنها تلاش می‌کنند در مسائلی که این روزها در ایران جریان داشته بدمند و فکر می‌کنیم آنها به دنبال این هستند که با اعمال فشارهای روانی و سیاسی بخواهند در مذاکرات امتیاز بگیرند، تاکید کرد: «ما هیچ امتیازی به طرف آمریکایی نخواهیم داد و در چارچوب منطق و در راستای حصول توافقی که خطوط قرمز ایران رعایت شود، حرکت می‌کنیم.» دراین‌باره جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا گفته است: «دولت بایدن برای حصول توافق امتیازات زیادی به ایران داده است.» او خواستار افزایش فشارهای اقتصادی بر ایران شد. این در حالی است که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در بیانیه‌ای ضمن اعلام حمایت از این ناآرامی‌ها گفته بود که ایالات متحده تحریم‌هایی را علیه افرادی که به ادعای او در سرکوب اعتراضات دخیل هستند، اعمال خواهد کرد. همچنین جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی در شورای امنیت ملی کاخ سفید مدعی شد: «تا رسیدن به توافق با ایران در موضوع هسته‌ای [و مذاکرات وین] فاصله زیادی داریم». همچنین رابرت مالی، دیپلمات ارشد ایالات متحده آمریکا و یکی از اعضای تیم دولت‌های دموکرات در مذاکرات هسته‌ای با ایران اعلام کرد: «مذاکرات احیای برجام دیگر در دستور کار واشنگتن قرار ندارد و تمرکزی هم روی آن نیست.» البته او ادامه اظهاراتش گفته است: «دلیل به بن‌بست رسیدن گفت‌و‌گوها و اینکه تمرکز ما دیگر بر آن نیست، این است که ایران در دو ماه گذشته موضعی را در پیش گرفته که اساسا به بازگشت به توافق [سال ۲۰۱۵] نامربوط است. خواسته‌هایی را مطرح کردند که هیچ ربطی به برجام نداشت. تا زمانی که این وضعیت ادامه دارد، گفت‌وگویی در کار نخواهد بود.»
با این حال امیرعبداللهیان با بیان اینکه در عین حال هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نمی‌کنیم، اضافه کرد: «ارزیابی ما از پیام‌های طرف آمریکایی حتی در روزهای اخیر این است که آمریکایی‌ها نه‌تنها حصول توافق در اولویت‌شان است، بلکه شتاب هم دارند، اما آنها برای مصارف داخلی خودشان و تحریک برخی از عوامل در داخل ایران، در مواضع اعلامی‌شان به گونه‌ای دیگر سخن می‌گویند و اینها از تعارضات رفتار آمریکایی است.»
گفتاردرمانی مسئولان
قاسم محبعلی، تحلیلگر و کارشناس پیشین وزارت امورخارجه با بیان اینکه در حوزه دیپلماسی برای برون‌رفت از مشکلات و موانع راه‌حل‌هایی وجود دارد، به هم‌میهن گفت: «در حال حاضر با توجه به شرایط بینالمللی و داخلی کشور، احتمال احیای برجام بسیار پایین است. از طرفی اروپا وآمریکا علاقه‌ای برای برگشتن به میز مذاکره ندارند.» اما اظهارات مسئولان داخلی در این فضا با اظهارات مثبت به دنبال نوعی گفتاردرمانی و زنده نگه داشتن امید در داخل کشور هستند و تلاش دارند تا روزنه‌های امید را زنده نگه دارند. این اظهارات مثبت در کاهش نرخ ارز و مباحث اقتصادی می‌تواند موثر باشد. اما فعلا مذاکراتی برای برجام در دستور کار هیچ کشوری نیست.
او با بیان اینکه ممکن است در این میان پیامی هم منتقل شده باشد، تاکید کرد: «مناقشه هسته‌ای ایران از راه دیپلماسی قابل حل است، خواه به شکل برجام یا اشکال و توافق‌های جدید. به نظر نمی‌رسد امتیازاتی که ایران در برجام، توانسته بود از طرفین خود بگیرد، در صورت احیای برجام یا توافق‌های دیگر امکان‌پذیر باشد و این امیدواری خیلی خوشبینانه است، زیرا شرایط منطقه‌ای، بینالمللی و حتی شرایط داخلی کشور متحول شده است.»
محبعلی معتقد است: «هر توافق سیاسی باید در شرایطی زمانی و مکانی خاص خود رخ دهد، بنابراین براساس فضای موجود نباید انتظار احیای برجام یا هر توافق هسته‌ای را داشت. در این میان شاهد تحریم‌ها از سوی کشور کانادا هستیم، تحریم‌هایی که بعد از مرگ زهرا کاظمی و بعدتر اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی آغاز شده و همچنان نیز ادامه دارد. این نوع تحریم‌ها اگرچه بر برجام اثرگذارند، اما جنس آنها با تحریم‌های هسته‌ای متفاوت است و با توافق برجام ارتباط مستقیمی ندارد.»
اروپا دیگر به دنبال برجام نیست
در کنار اظهارات مقامات آمریکایی و اظهارات تند جمهوری‌خواهان علیه ایران، آن هم در آستانه انتخابات کنگره آمریکا، ایران حمایت‌های اروپا را نیز در مورد برجام به نوعی از دست داده است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با توجه به رخدادهای اخیر ایران و پاسخ ایران به متن پیشنهادی به‌تازگی اعلام کرده است: «در حال حاضر امیدی به پیشرفت در مذاکرات احیای توافق هسته‌ای برجام با ایران نیست.» همچنین کاترین کلونا، وزیر خارجه فرانسه عنوان کرد:«هیچ پیشنهاد بهتری برای ایران جهت احیای برجام روی میز مذاکره قرار ندارد و این برعهده ایران است که تصمیم درست را بگیرد.»
حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه ایران در واکنش به این اظهارات در گفت‌وگوی تلفنی با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درخصوص تحولات جاری کشور از سیاست دوگانه غرب و آمریکا در قبال رفتار خشونت‌آمیز پلیس و دولت‌ها با مردم پرداخت.
اعتراضات داخلی حصول برجام را دورتر کرد
حسن لاسجردی، کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه دولت سیزدهم از همان روزهای نخست با تشکیل تیمی در وزارتخانه امور خارجه به دنبال به‌نتیجه رساندن مذاکرات بود، به هم‌میهن گفت: «در آن روزها با توجه به اظهارات انتخاباتی امیدواری‌ها بر این بود که به‌زودی برجام به نتیجه می‌رسد، به‌ویژه که کشورهای اروپایی نیز برای به سرانجام رسیدن آن در تلاش بودند. اما روند فرسایشی مذاکرات برای طرفین آن را از مسیر اصلی دور ساخت و امروز مذاکرات برجام درگیر حاشیه‌های اعتراضات داخلی در کشور شده است. به‌طوری که اتحادیه اروپا و حتی مسئولان آمریکایی در تلاش هستند از این اعتراضات با دیدگاه حقوق بشری حمایت کنند، بنابراین می‌توان گفت که برجام از حیز انتفاع دور شده است.»
او معتقد است برای دولت سیزدهم بیش از آنکه احیای برجام مهم باشد، به‌توافق رسیدن آن اهمیت دارد. هرچند اعتراضات داخلی فضا را برای بر سر میز نشستن طرفین سخت‌تر کرده است. بنابراین ایران با بیان این اظهارات در تلاش است تا اعلام کند به تعهدات خود پای‌بند بوده است و طرف مقابل در به توافق رسیدن برجام، به تعهداتش پای‌بند نبوده است. امروز مذاکرات به مرحله بسیار سختی وارد شده است و اگر ایران به دنبال این است که حتما این توافق حتی روی کاغذ باشد؛ می‌بایست امتیاز بیشتری بدهد، هرچند در گفتار چنین موضوعی به عکس از سوی مسئولان مطرح می‌شود.
لاسجردی به انتخابات کنگره که به‌زودی در آمریکا برگزار می‌شود، اشاره کرد و گفت: «موضوع ایران در مناسبات سیاسی آمریکا همیشه موضوع مهمی بوده است، برای همین در آستانه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری و حتی کنگره مسئولان درباره رخدادهای ایران اظهارنظرهای انتقادی دارند. در طول چند دهه اخیر ایران و آمریکا همواره از سوی کانال غیررسمی با یکدیگر وارد مذاکره شده‌اند، برای همین اگر پیامی در این چند روز به ایران منتقل شده، از این کانال‌ها بوده است. این در حالی است که به تازگی کاخ سفید اعلام کرده که به برجام توجهی ندارد و آنچه برای آمریکا اهمیت دارد، موضوع اعتراضات مردمی است که از آن حمایت می‌کند.» او تاکید کرد: «در حال حاضر برای غرب و آمریکا، توافق با ایران با عنوان برجام در دستور کار نیست.»
