منشور نافرجام

چرا و چگونه ائتلاف اپوزیسیون فرو پاشید؟

داوود حشمتی

روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی

با جدا شدن حامد اسماعیلیون از گروه «منشور همبستگی» یا نشست جورج‌تاون، نشانه‌های شکست این جریان اپوزیسیون آشکار شد. برای ما که از همان ابتدا نوشتیم «این پروژه شکست می‌خورد» و «دلایل‌مان» را برشمردیم، اتفاق تازه‌ای نیست. ضعف‌هایی که در شکل‌گیری آن گروه وجود داشت، برای هر مجموعه و نهاد سیاسی دیگر هم ممکن است. اما درباره خروج اسماعیلیون از گروه منشور و دلایل آن، موارد زیر قابل طرح است:

همانطور که در یادداشت 26 بهمن 1401 در روزنامه هم‌میهن نوشتم، افراد این گروه سیاسی نیستند و بیشتر فعال اجتماعی یا کمپین‌کننده هستند. فعالانی که لایک و ریتوئیت برایشان بسیار مهم است و دیدیم که حامد اسماعیلیون یکی از دلایل خروجش از این منشور را حملات سازمان‌یافته نزدیکان رضا پهلوی در فضای مجازی عنوان کرد. در یادداشت 26بهمن سال قبل نوشته بودم: «سیاست‌مدار باید بتواند برای تصمیماتش ائتلاف‌هایی را خلق کند یا دیگران را با خود همراه کند. ترکیب این نشست نه‌تنها توانایی انجام چنین اموری را ندارند، بلکه به‌واسطه وابستگی شدید به لایک‌های توئیتر و اینستاگرام، هم تحت‌تأثیر مخاطبان خود قرار دارند و هم به‌سرعت امکان آن را دارند که سازی مخالف کوک کنند.» لذا روشن بود که آنها توانایی ایجاد «ائتلاف‌های جدید» برای تقویت و تثبت خود را ندارند.

خروج اسماعیلیون از منشور ضربه بزرگی به این جریان بود. او سیاستمدار نبود و تمایلی هم به ایفای چنین نقشی (ظاهرا) ندارد. اسماعیلیون فاقد جاه‌طلبی است که برخی اطرافیان رضا پهلوی و مسیح علی‌نژاد دارند. حالا در جریان این منشور دو رقابت اصلی در جریان خواهد بود. یک: رقابت گفتمانی (ایران‌گرایی یا تجزیه‌طلبی) دو: رقابت برای لیدری. رقابت گفتمانی چالش بعدی این جریان است که احتمالا منجر به جدایی عبدالله مهتدی از این گروه خواهد شد. شاه و شاهزاده و اطرافیانش برای «شاهی» نیاز به سرزمین دارند و حاضر نیستند سرزمین ایران را تکه‌تکه کرده و از آن جدا کنند. در گفتمان پادشاهی سرزمین و قلمرو از مهمترین نمادهاست. شاه پدر ملت و سرزمین «مادر» است. جدایی این دو از هم به منزله پشت کردن پهلوی به میراثی است که معتقد است به او به ارث رسیده است.
آن‌سو اما جریان حزب کومله هویتش در جدایی و تجزیه‌طلبی است. لذا تعارض هویتی این دو به زودی آشکار خواهد شد. رقابت بر سر رهبری این منشور هم از میان رضا پهلوی و مسیح علی‌نژاد رقم می‌خورد. اگرچه این رقابت امروز هم در زیر پوست این جریان و از طریق کمپین‌هایی که در فضای مجازی علیه یکدیگر به راه می‌اندازند قابل مشاهده است، اما در آینده بروز و ظهور بیشتری خواهد داشت. خصوصا اینکه هردوی آنها تشنه دیدار با مقامات کشورهای دیگر هستند. از همین رو وقتی رضا پهلوی مسیح علی‌نژاد را با خودش به اسرائیل نبرد، در واقع نزاع رهبری در نشست را کلید زد و به‌زودی تقابل آنها آشکارتر خواهد شد. البته در قامت پیش‌بینی هم نمی‌توان گفت کدام یک از آنها می‌تواند دست بالا را پیدا کند. هر کدام از آنها دارای ویژگی‌ها و روابطی هستند که این نزاع را سخت‌تر می‌کند.

باقی افراد این کمپین هم تقریبا جداشده به حساب می‌آیند. از علی کریمی خبری نیست. گلشیفته فراهانی به سر کارهای خود بازگشته و نازنین بنیادی نیز حتی اکانت توئیترش را درحال تعلیق قرار داده است و راه ارتباطش با مخاطب به خواسته خودش مسدود است. شیرین عبادی هم احتمالا به سمت ائتلاف‌های دیگر کشیده خواهد شد. عبدالله مهتدی و حزب کومله هم حتی اگر به جدایی علنی نرسند، کارشان با منشور به حالت طلاق عاطفه کشیده خواهد شد.

جدایی حامد اسماعیلیون از نشست منشور پایان این ائتلاف نیست، اما می‌تواند نشانه‌های روشنی باشد از اینکه این روند آغاز شده و به سرعت ادامه پیدا خواهد کرد.

شکست این ائتلاف برای توده ایرانیان خارج‌نشین که گرایش‌های غلیظ سیاسی ندارند، اما در عین حال فکر می‌کردند که برای اولین بار اپوزیسیون توانستند یک جمعی را شکل دهند، سرخوردگی بزرگی را ایجاد خواهد کرد.

منشور همبستگی کپی‌برداری از دو منشوری بود که در چکسلواکی دهه 1980 و در دوران کمونیستی منتشر شد. منشوری که به دنبال بازداشت 19 عضو یک گروه موسیقی راک زیرزمینی منتشر شده بود و به صورت خودجوش نخبگان و وکلا و در مجموع بیش از 70 نفر به آن پیوستند و به منشور 77 مشهور است. منشوری که نقش بسزایی در مبارزات مردم چکسلواکی دارد. اما کپی‌برداری اعضای منشور همبستگی از منشور 77 (که با همکاری واتسلاف هاول (نمایش‌نامه نویس، سیاستمدار و نویسنده چک) نوشته شده بود)، نه در فرم و نه در محتوا نتوانست چنین کارکردی را داشته باشد. از همین رو به سرعت روبه نابودی است.