خروجی 3+3

وزرای امور خارجه قفقاز و کشورهای همسایه برای کاهش تنش در تهران گرد هم آمدند

روز گذشته دومین نشست سازوکار منطقه‌ای ۳+۳ با عنوان «نوبت صلح، پیشرفت و همکاری در قفقازجنوبی» که اولین نشست وزرای امورخارجه نیز هست، به میزبانی تهران برگزار شد. در دومین نشست سازوکار ۳+۳ «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران، «جیحون بایرام‌اف» وزیر امور خارجه آذربایجان، «آرارات میرزویان» وزیر امور خارجه ارمنستان، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه، شرکت کردند.
نخستین نشست این سازوکار که بیش از همه پیشنهاد ایران بوده در 19 آذر 1400 در سطح معاونین وزارت خارجه برگزار شد و پس از آن به فراموشی سپرده شد. فرمت ۳+۳ شامل سه کشور قفقاز جنوبی جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان و سه کشور همسایه این منطقه شامل روسیه، ترکیه و ایران است. در واقع این سازوکار تلاش ایران برای عدم حذف در معادلات قفقاز جنوبی است چراکه ترکیه و روسیه مایل به مشارکت ایران در مسائل قفقاز جنوبی نیستند و در پی آن هستند بتوانند این منطقه را زیر نفوذ خود تعریف و اداره کنند. از سوی دیگر گرجستان که پس از انقلاب گل سرخ 2003 و روی کارآمدن ساکاشویلی به‌سوی غرب متمایل شده هرگز به سازوکار 3+3 روی خوش نشان نداد چراکه روابط خود را با روسیه بر سر اشغال دو استان خود قطع کرده است و در چارچوب سیاست‌های غرب علیه ایران با تهران نیز روابط محدودی دارد و برخلاف این دو با جمهوری آذربایجان و ترکیه روابط نزدیکی دارد. ارمنستان نیز پس از به قدرت رسیدن نیکول پاشینیان در سال 2018 از دایره نفوذ روسیه خارج شده است و دن‌کیشوت‌وار در صدد جلب حمایت غرب است در‌حالی‌که در میان دشمنان خود، جمهوری آذربایجان و ترکیه، محاصره شده و به پیروی از توصیه غربی‌ها به تکیه به ایران نیز تمایلی ندارد. قدرتمندترین محور در سازوکار 3+3 محور جمهوری آذربایجان و ترکیه است که در عین برخورداری روابط مناسب با غرب، توانایی جلب نظر روسیه را نیز دارد و تاکنون توانسته در تعامل با پوتین کل قره‌باغ کوهستانی و شهرهای اطراف آن را در جنگ 2020 و همچنین عملیات نظامی ماه اخیر به تصرف خود دربیاورد و به ظاهر به بحران 30ساله قره‌باغ پایان دهد. با تمام این وجود، برگزاری دومین نشست سازوکار 3+3 پس از دوسال وقفه می‌توان موفقیتی برای ایران دانست به‌ویژه‌که این نشست برخلاف نشست نخست در تهران برگزار می‌شود. قطعاً ایجاد دالان تورانی ناتو که خواسته مشترک ترکیه و جمهوری آذربایجان است و از جنوب کشور ارمنستان می‌گذرد، مهمترین موضوع پنهان و آشکار این نشست است. روسیه نیز برخلاف انتظار ایران به‌خاطر ناخرسندی از غربگرایی پاشینیان حامی ایجاد این دالان است و به اذعان رجب طیب‌اردوغان تاکنون مخالفت‌های ایران بوده که مانع ایجاد این دالان شده است. در شرایط کنونی بدون شک ایران موفق شده اراده خود را بر محور آنکارا-باکو که از رضایت مسکو نیز برخوردارند، تحمیل کند اما به نظر نمی‌رسد نیکول پاشینیان چندان قدردان این حمایت ایران بوده باشد چراکه با وجود ناخرسندی ایران در حال گسترش روابط خود با آمریکا و سایر قدرت‌های غربی است.
براساس اعلام قبلی در این نشست، تحقیقات درباره مسئله قفقاز جنوبی و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای مورد بحث قرار خواهد گرفت. یکی از اهداف اصلی این نشست حل‌وفصل مسائل منطقه‌ای، بدون مداخله کشورهای خارجی و با مشارکت کشورهای منطقه و برقراری مذاکرات صلح میان آذربایجان و ارمنستان است. حسین امیرعبداللهیان عصر دوشنبه در نشست وزرای خارجه در قالب ۳+۳ در تهران گفت: امروز اینجا هستیم که سهم و نقشی در ترویج فضای صلح و همکاری در قفقاز جنوبی و ساختن راه‌های تقویت همگرایی منطقه‌ای و شکوفایی آن ایفا کنیم. ما از مذاکرات صلح بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان حمایت می‌کنیم و شناسایی متقابل تمامیت ارضی توسط دو کشور را گامی سازنده برای رسیدن به توافق صلح ارزیابی می‌کنیم. همین‌طور اقدام ارمنستان در تصریح به شناسایی قره‌باغ در ترکیب جمهوری آذربایجان، اعاده حاکمیت آذربایجان بر این منطقه، همچنین تاکید جمهوری آذربایجان بر تامین امنیت و حقوق ساکنان آن را پیشرفت‌هایی مهم در مذاکرات صلح می‌دانیم. در عین حال همه می‌دانیم که صلح پایدار الزاماتی دارد که در غیاب آنها، توافق صلح می‌تواند آسیب‌پذیر باشد.
امیرعبداللهیان در ادامه به برخی از الزامات صلح پایدار اشاره کرد و افزود: نخست، احترام متقابل دولت‌ها به حاکمیت ملی، استقلال سیاسی و تمامیت ارضی یکدیگر. به‌ویژه باید از دستورکارها و به‌کارگیری مفاهیمی که متضمن ادعای ارضی علیه دیگری است یا با حاکمیت آن مغایرت دارد، اجتناب شود. اینکه جمهوری اسلامی ایران بر مخالفت قطعی با هرگونه تغییر در مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی یا تغییر در ژئوپلیتیک منطقه اصرار می‌ورزد، به‌خاطر تهدیداتی است که این‌گونه تغییرات می‌تواند متوجه صلح و ثبات و امنیت منطقه کند. امیرعبداللهیان، الزام چهارم را فضای مذاکره دانست و خاطرنشان کرد: معتقدیم نباید قفقاز به صحنه رقابت و میدان زورآزمایی قدرت‌ها تبدیل شود. قفقاز اگر به هر دلیلی یا به هر طریقی به میدان تسویه‌حساب قدرت‌ها تبدیل شود، از صلح و ثبات دور خواهد شد. وزیران امورخارجه شرکت‌کننده در پایان این نشست، ضمن قدردانی از میزبانی این نشست برای نشست بعدی در ترکیه توافق کردند و در بیانیه پایانی اظهار داشتند: «با عنایت به اهمیت توسعه مناسبات دوستانه بین کشورها براساس منافع متقابل و حسن همجواری، در این راستا بر اهمیت حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات براساس منشور ملل متحد، احترام به حاکمیت، استقلال سیاسی، تمامیت ارضی، خدشه‌ناپذیری مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی، عدم مداخله در امور داخلی، منع تهدید یا توسل به زور و احترام به حقوق بشر تأکید کردند و از روندهای جاری عادی‌سازی و توسعه مناسبات بین کلیه کشورهای منطقه استقبال کردند.» در حاشیه این نشست، سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران نیز با وزرای امور خارجه کشورهای مهمان دیدار داشت. او روز گذشته در دیدار با میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان بر اهمیت امنیت منطقه قفقاز برای کشورها و ملت‌های منطقه تاکید و دخالت بیگانگان را برای صلح و ثبات منطقه‌ای مضر دانست. رئیسی همچنین بر آمادگی ایران برای کمک به حل‌وفصل اختلافات موجود میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان تاکید کرد و گفت:«جمهوری اسلامی ایران امنیت کشورهای حوزه قفقاز را امنیت خود می‌داند.» رئیسی به نقش مخرب آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی در برهم زدن صلح و ثبات میان کشورهای این منطقه اشاره کرد و گفت‌: «جنایات امروز رژیم صهیونیستی در غزه و حمایت آشکار آمریکا و هم‌پیمانان غربی‌اش از این جنایات، عبرتی برای همه کشورهاست که بدانند این دولت‌ها و رژیم‌های سلطه‌گر هیچگاه دوست واقعی آنها نخواهند بود.» سیدابراهیم رئیسی همچنین با «جیحون بایرام‌اف» وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز دیدار کرد. او در این دیدار همچنین با اشاره به موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اینکه مشکلات منطقه با دخالت نیروهای بیگانه قابل حل نیست، بر رفع مشکلات منطقه‌ای از طریق تعامل و همکاری بیشتر کشورهای منطقه تأکید کرد. رئیسی با بیان اینکه قبلاً به آقای الهام گفته بودم که رژیم صهیونیستی نه دوست شما و نه دوست هیچ کشور مسلمانی نخواهد شد، ضمن اشاره به روابط گسترده و استراتژیک باکو و تل‌آویو افزود: وضعیت امروز غزه، تابلویی پیش روی تمام ملت‌های منطقه است تا ببینند غربی‌ها و در رأس آنها آمریکا با حمایت تمام‌قد از جنایات صهیونیست‌ها، نه‌تنها دوست و دلسوز کشورهای منطقه نیستند، بلکه فقط پیشبرد منافع نژادپرستانه خود در منطقه را دنبال می‌کنند. «جیحون بایرام‌اف» وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز در این دیدار با بیان اینکه کشورش اهمیت ویژه‌ای برای روابط با جمهوری اسلامی ایران قائل است، خاطرنشان کرد: نگاه ایران به مسائل، به‌ویژه پیشگیری از باز شدن پای کشورهای فرامنطقه‌ای به منطقه مورد تأیید و حمایت جمهوری آذربایجان است و از همین‌رو برگزاری نشست «گروه همکاری قفقاز» در تهران را مفید، مثبت و سازنده ارزیابی می‌کنیم. وزیر خارجه جمهوری آذربایجان ضمن قدردانی از مواضع جمهوری اسلامی ایران در حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، چشم‌انداز روابط دو کشور را روشن توصیف کرد و گفت: در ماه‌های اخیر دو کشور پیشرفت‌های قابل توجهی در ارتقای سطح روابط و پیشبرد همکاری‌های دوجانبه داشته‌اند.