هشدار دیپلماتهای باسابقه
ادعای ارسال پهپاد ایرانی به روسیه منجر به مناقشه بینالمللی شد
ادعای ارسال پهپاد ایرانی به روسیه منجر به مناقشه بینالمللی شد
کشور در مقطع حساسی است؛ در این میان همزمان با ناآرامیهای داخلی، شاهد این هستیم که در عرصه بینالمللی، ایران متهم به فروش پهپاد به روسیه شده است. این موضوع حساس موجب شده نشست غیرعلنی شورای امنیت سازمان ملل متحد در اینباره تشکیل شود. از دید کارشناسان در شرایط کنونی ایران باید بهگونهای رفتار کند که از هرگونه تقابل با غرب و ناتو دور باشد.
رئیسجمهور اوکراین مدعی شده روسها بهدنبال بهکارگیری پهپادهای ساخت ایران در نبرد با کییف هستند؛ این در حالی است که ادعاهای رئیسجمهور اوکراین در حالی عنوان شد که پیشتر «واسیلی نبنزیا» نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد ادعاها درباره اقدام مسکو در خرید هواپیماهای بدون سرنشین از ایران را تکذیب کرده بود. با این وجود سخنگوی نیروی هوایی ارتش اوکراین مدعی شد که شماری از پهپادهای ساخت ایران را در جنگ با روسیه سرنگون کرده است. واشنگتن نیز چند ماه پیش، مدعی شده بود اطلاعاتی در دست دارد که نشان میدهد ایران برنامه دارد به روسیه صدها پهپاد برای استفاده در جنگ اوکراین بفروشد و مقامات روس قرار است آموزشهای لازم را برای روش استفاده از این پهپادها از ایران دریافت کنند. علاوه بر این، دولت آمریکا پیشتر مدعی شده بود پهپادهای ساخت ایران در یمن و اتیوپی نیز بهکار رفتهاند. حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه، درباره اتهامات وارده به ایران از سوی طرفهای غربی گفت: «همانگونه که ایران مخالف جنگ و آوارگی مردم در افغانستان، سوریه، یمن و عراق بود، موضع ایران مبنی بر مخالفت با جنگ و آوارگی در اوکراین نیز از روز نخست بهصورت شفاف اعلام شده است. ایران برای میانجیگری و خاتمه جنگ در اوکراین در تلاش است. ما با روسیه همکاریهای متنوعی از جمله در حوزه دفاعی داریم و خواهیم داشت و در این راستا در گذشته امکانات و تسلیحاتی را در قالب دفاعی از روسیه دریافت کرده و یا به این کشور تحویل دادهایم. با این وجود در راستای سیاست ثابت و اصولی خود، قویا مخالف جنگ اوکراین و تسلیح هریک از طرفین بودهایم. لذا هیچ سلاحی را به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین ندادهایم.» با وجود این اظهارات، نشست غیرعلنی شورای امنیت سازمان ملل متحد به درخواست اوکراین و برای بررسی موضوع نقش پهپادهای ایرانی در جنگ در این کشور برگزار شد. امیر سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم کشورمان در مقر سازمان ملل، دیدگاههای ایران پیرامون بحران در اوکراین و تلاش برخی از کشورها برای مرتبط ساختن بحران اوکراین و قطعنامه 2231 در خصوص توافق هستهای را تشریح کرد. او موضع ایران در مورد شرایط اوکراین را روشن دانست که از ابتدای شروع بحران در اوکراین بهطور مستمر مورد تاکید قرار گرفته است.
با این حال شرقالاوسط، نوشت: «ینساستولتنبرگ، دبیرکل ناتو ادعا کرد: «ما میبینیم که ایران پهپاد به روسیه میدهد و ارسال موشکهای بالستیک به روسیه را در نظر دارد. این غیرقابلقبول است. هیچ کشوری نباید در این جنگ غیرقانونی به روسیه کمک ارائه دهد» . همچنین جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست گروه ۷ در آلمان عنوان کرد: «ارائه پهپاد توسط ایران به روسیه نقض قطعنامه شورای امنیت محسوب میشود و اتحادیه اروپا اقداماتی از جمله تحریم در برابر ایران اتخاذ کرده است.» بورل در میان سخنانش از ایران خواست تا از ارائه پهپاد به روسیه دست بکشد. ایران این مسئله را تکذیب میکند.
بیانیه جمعی از دیپلماتهای سابق ایران
در همین راستا جمعی از دیپلماتهای سابق ایران طی بیانیهای هشدار دادند که در مقطع کنونی، جهتگیری جهانی بهویژه آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران و در حمایت از معترضان پیش میرود. مسعود ادریسی، جواد آسایش، کورش احمدی، مصطفی اعلایی، سید همایون امیرخلیلی، جواد انصاری، نعمتالله ایزدی، مرتضی بانک، محمد بختیاری، نصرتالله تاجیک، مرتضی توسلی، بهمن حسینپور، عباس حقیقت، مرتضی خلج، ابوالقاسم دلفی، محمد رئیسی، طاهر ربانی، ابراهیم رحیمپور، سیدجلال ساداتیان، ناصر سرمدی، محسن شریف خدایی، حمیدرضا شیرخدایی، محمود صدری، حسن طاهریان، رضا طباطبایی، جاوید قرباناوغلی، اصغر قریشی، وحید کریمنیا، علی اشرف مجتهدشبستری، سیدمهدی محبی، منصور معظمی، سیدحسین موسویان، حسین نصیری، علی نعمتاللهی و سیدموسی هاشمی گلپایگانی افرادی هستند که این بیانیه را امضا کردهاند.
در بخشی از این بیانیه آمده است: «آمریکا و غرب در یک اقدام جمعی با تحریک روسیه، این کشور را به گرداب جنگ اوکراین کشاندهاند. این سوال که برنده این جنگ ویرانگر، کدامیک از طرفین منازعه خواهد بود، موضوعی قابل بحث است. اگرچه دولت ایران به لحاظ حقوقی، بیطرفی را نقض نکرده است، ولی سوال اینجاست که آیا در رویکرد کنونی ایران به جنگ اوکراین، به مصالح نظام و کشور توجه کافی مبذول شده است؟ همچنین جمهوری اسلامی ایران که از دیرباز پرچمدار مبارزه با استکبار و حمایت از مردم مظلوم و سرکوبشده در اقصینقاط جهان بوده، اکنون با این سوال از سوی افکار عمومی در داخل و خارج مواجه است که در شرایطی که مردم اوکراین مورد تجاوز قرار گرفتهاند جایگاه اخلاقی نظام اسلامی در کجای این منازعه قراردارد؟» در ادامه این بیانیه آمده است: «ادعای اخیر مقامات اوکراینی درباره ارسال پهپاد و تسلیحات موشکی از سوی ایران برای تقویت جبهه روسیه در جنگ اوکراین با واکنشهای بیشمار از جمله تایید روسیه، آمریکا، دبیر کل سازمان ناتو اتحادیه اروپا و اظهارات متناقض از سوی مسئولان عالیرتبه ایرانی مواجه شده است؛ این درحالی است که مسکو رفتاری دوگانه در قبال ایران در همکاری نزدیک با عربستان سعودی، ترکیه و کشورهای عربی رقیب و یا دشمن ایران در فروش تسلیحات پیشرفته به آنها و همکاریهای نفتی و گازی در مقابل جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته که با انتظارات ایران از این کشور همخوانی ندارد. بیم آن میرود که جمهوری اسلامی با جهتگیریهای خود در موضوع جنگ اوکراین، مرتکب اشتباهی فاحش در این برهه تاریخی شود و عزت نظام اسلامی و کرامت مردم ایران در جهان مورد خدشه قرار گیرد و آیندگان، ما را مورد قضاوت و شماتت قرار دهند». این بیانیه صراحتا اعلام کرده است که در وضعیت فعلی کشور، ورود مستقیم در جنگی ناخواسته که در طرف دیگر آن، ناتو بزرگترین ائتلاف نظامی جهان قرار دارد، رویدادی به شدت نگرانکننده است. این درحالی است که وزرای خارجه روسیه و آمریکا با یکدیگر گفتوگو داشته و برای کاستن از شدت تنش میان دو کشور با ایجاد یک خط تلفن اضطراری موافقت کردهاند».
در بخش دیگر این بیانیه به موضوع برجام اشاره شده است. در این بخش آمده است: «تیم جدید مذاکرهکننده هستهای ایران در مذاکرات احیای برجام، با وجود ماهها مذاکره، هنوز نتوانسته است نتیجه ملموسی در این حوزه داشته و به دستاوردی در کاهش تحریمها برسد، موضوعی که دولت را در حل مسائل و رفع مشکلات ناتوان نشان میدهد و بازخورد این ناتوانی را میتوان در انباشت مطالبات مردم و نارضایتی عمومی از وضعیت اقتصادی مشاهده نمود. بدون نتیجه رها شدن مذاکرات هستهای در کنار طرح ادعای فروش پهپاد و تسلیحات موشکی ایران به روسیه در جنگ اوکراین، بازی خطرناکی را برای ایران بهوجود آورده و اروپا و آمریکا را در موقعیتی قرار داده تا علاوه بر تحریمهای جدید علیه ایران، اقدام جمهوری اسلامی را بهعنوان نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱، در دستور کار شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دهند و احتمالا مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال و مجموع تحریمهای بین المللی را بازگردانند. » در این بیانه همچنین آمده است: «در مقطع کنونی، جهتگیری جهانی بهویژه آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران و در حمایت از معترضان پیش میرود و رسانههای خارجی اخبار تحولات داخلی را با بزرگنمایی مورد نظرشان بهصورت مداوم پوشش میدهند، که خود تبعات سنگینی علیه منافع ملی ایران در پی دارد. موضعگیری همزمان مقامات رسمی سیاسی آن کشورها بر شدت نگرانی از رویکرد سیاست خارجی میافزاید.»
با توجه به اهمیت این موضوع با دو نفر از امضاکنندگان این بیانیه به گفتوگو نشستیم.
به دنیال برقراری پل میان خواسته مردم و حاکمیت هستیم
نصرتاله تاجیک، سفیر اسبق ایران در اردن و دیپلمات بازنشسته با بیان اینکه هدف اصلی این بیانیه، ایجاد پل میان تصمیمسازان و تصمیمگیران نهادهای حاکمیتی و خواسته مردم برای یک زندگی راحت و باکرامت، جدای از دخالتهای خارجی و پلی برای کاهش التهاب اجتماعی و جلوگیری از تشدید خشونت در کشور است، به هممیهن گفت: «صادرکنندگان این بیانیه که جمعی از دیپلماتهای متخصص در امور سیاست خارجی و بینالمللی کشور هستند میخواهند مطمئن شوند که نظرات متفاوتی از کارشناسان رسمی و شاغل مملکت در دستگاه اداری به نهادهای تصمیمگیر میرسد و از طرفی به مردم اطمینان دهند که صدای آنها نزد حاکمیت وجود دارد تا مقداری از التهابات اجتماعی کاسته شود و کشور در فضای آرام بهسمت ثبات، ایجاد امنیت و ریلگذاری و پیشرفت هدایت شود. مهم این است که سه قوه و نیز نهادهای حاکمیتی اراده سیاسی برای اقدامات اصلاحی خود را عملا به مردم نشان دهند. » او معتقد است: «ریشه التهابات دو ماه اخیر به مسائل حلنشده و مطالبات سیاسی اجتماعی معوق داخلی و خارجی برمیگردد. کارکرد این بیانیه و قصد صادرکنندگان آن این نیست که روند مشکلات سیاست خارجی در شرایط کنونی را بررسی کند یا از حکومت در زمینه اجرای سیاست خارجی انتقاد به عمل آورند، که زمانش نیست و چنین امری نیاز به آرامش جامعه دارد. بلکه بیشتر هشدار و توجهی به نهادهای حاکمیتی است تا موضوع اعتراضات مردم را جدای از نقش دخالت خارجی و اهداف آنها، جدی بگیرند. شاید بخشهایی از نهادهای حاکمیتی علاقهمند باشند که وجه دخالت خارجی این التهابات را که در بیانیه نیز محکوم شده برجسته کنند! درحالیکه به اعتقاد امضاکنندگان، ضمن وزن مناسب دادن به این دخالتهای خارجی، اما ریشه مشکلات به مسائلی که در داخل کشور داریم از جمله عدم اعتماد به مردم، نظام اداری نامناسب کشور برای تصمیمسازی، گردش امور و چرخش اطلاعات بین برخی افراد ناآگاه، تصمیمگیری بدون حضور نخبگان و دور از سازمانهای مردمنهاد در مسائل داخلی و خارجی و نحوه تخصیص نامناسب و غیرعلمی و نامنصفانه منابع برمیگردد.»
استاندار اسبق هرمزگان همچنین اعلام کرد: «هر کشوری اهدافی را برای خود در سیاست خارجی در نهادهای تصمیمگیر و اسناد توسعهای و دکترین امنیت ملی ترسیم میکند و موضوعِ مهم نحوه فرموله و اجرا کردن این اهداف است. شاید کسی در اهداف سیاست خارجی سوال و مشکل نداشته باشد، که اگر هم داشته باشد این وظیفه دستگاههای ذیربط است که افکار عمومی را اقناع کند و ما در این زمینه ضعیف هستیم! مهم این است که روش اجرای آن اهداف چگونه و به چه قیمتی است. یعنی همچنین علاوه بر روش، مهم این است که ارزیابی درستی از سود و زیان و مقطعی که آن روش تامین منافع اجرا میشود مورد ارزیابی قرار میگیرد یا نه؟! و اینکه چگونه ما میتوانیم به مردم اعتماد نموده و اطمینان دهیم که کارگزارانشان منافع ملی حداکثری را دنبال میکنند و مردم هم متقابلا به سازمانهای ذیربط و مسئول که پاسخگو هم هستند اعتماد کنند!» به اعتقاد تاجیک به نظر میآید بخشی از مشکلاتی که مردم با آن روبرو هستند، علاوه بر سوء مدیریت ریشه در سیاست خارجی دارد که در این بیانیه به آن اشاره شده و توصیه شده که میتوان با نوعی تغییر در روش اجرای سیاست خارجی شرایطی را بهوجود آوریم که زندگی مردم تسهیل شود: «ما بیش از حد مردم را سیاستزده کردهایم و مردم فقط یک زندگی در شان ملت بزرگ ایران میخواهند و این خواسته زیادی نیست! بهخصوص با شیب تند قیمتها که دولت کنونی حتی به فرض قصد ایجاد اصلاحات ساختاری بر مردم تحمیل کرده است انتظار دارند با تعییرات در روشهای اجرائی و تغییراتی در حکمرانی سیاسی هم منافع کشور در کوتاهمدت و درازمدت با اجرای نوع جدید از سیاست خارجی یعنی تعامل با جهان تامین شود و آنها احساس آسایش و امیدواری کنند و هم بتوانیم امنیت ملی را حداکثری کنیم.»
او ادامه داد: «بخشی از اعتراضات مردم ناشی از ناامیدی، ناکارآمدی و نحوه گردش امور برای مردم است که احساس میکنند به حد گسیختگی رسیدهاند درحالیکه اصولا» در اجرای سیاست عمومی در کشورها همواره تلاش این است که مردم شاداب و به دور از دلهره باشند؛ بهگونهایکه در کشورهای پیشرفته و توسعهیافته حد کمی از اخبار ناگوار روزانه به رسانه راه مییابد! به نظر میآید که ما اگر بتوانیم در اجرای سیاست خارجی، روشهایی را پی بگیریم که در زندگی روزمره مردم تاثیر مثبت داشته باشد در حقیقت زمینهای برای ایجاد دخالت خارجی نیز به وجود نخواهد آمد. » تاجیک با اشاره به اینکه در بیانیه دو مورد در بخش خارجی مورد توجه قرار گرفته است، گفت: «شفافیت بیشتر در مورد برجام که فرایند آن بسیار طولانی شده است لازم است و مشخص نیست که دلیل این روند طولانی چیست؟ در این میان هر دو طرف یعنی ایران و آمریکا همدیگر را متهم میکنند. البته با توییت روز گذشته وزیر امور خارجه مبنی بر اینکه با جوزف بورل صحبت کرده است و آماده از سرگیری مذاکرات برجام هستیم، امیدواریم با این نوع از رفتار و روابط، روش برد-برد شرایطی را برای کشور رقم بزنیم که مردم باور داشته باشند که دولت درصدد تامین حداکثری منافع ملی است. بنده معتقدم همانگونه که رهبری در ابتدای دولت سیزدهم خواستند مذاکرات برجام طولانی نشود اگر زودتر امضا میشد و گشایشی در زندگی مردم ایجاد میگردید، یقینا» مرگ خانم مهسا امینی نباید این حجم از اعتراضات را بهدنبال میداشت. » او بر این باور است که شرایط داخلی، منطقهای و بینالمللی بسیار ملتهب است و هرحرکتی میتواند بر روابط خارجی و داخلی ما تاثیر بگذارد: «اقتصاد سیاسی که برای کشور ترسیم شده بسیار ضعیف است و سفره خانوار را به فروش نفت وابسته کردهایم و در اثر تحریمها نیز در آوردن وجه حاصل از فروش نفت نیز عاجر هستیم. اینها ایجاب میکند که تصمیم اساسی برای تعامل با جامعه بینالمللی داشته باشیم و اجازه ندهیم آنچه در دو ماه اخیر در صحنه بینالمللی علیه ایران رقم خورده است، تداوم پیدا کند و فونداسیون روابط بینالمللی ما باشد.»
تاجیک با اشاره به اینکه امضاءکنندگان بیانیه بر اساس تجربه و علاقه به کشور به دنبال این هستند تا از خسارت بیشتر انسانی برای کشور و نظام جلوگیری شود، گفت: «هرچه خشونت بیشتر شود، مزیت نسبی ایران در سیاست خارجی زیر سوال میرود و رقبا امتیاز بیشتری را طلب میکنند. بنابراین همه امید این است که قوه عاقله نظام یا بخشی از نهادهای حاکمیتی که علاقهمند به تعامل با جامعه بینالمللی و توازن در سیاست خارجی با همه دولتهای کوچک و بزرگ و تاثیرگذار، تعامل سازنده با همه کشورها بویژه حوزه تمدنی کشور و همسایگان، با تاکید بر محوریت منافع ملی هستند، بتوانند منافع ایران و مردم را حداکثری کنند تا زندگی آرام و سالمتری برای مردم رقم بزنند و امضاءکنندگان این بیانیه این امید را دارند تا این بیانیه موضع آنها را قویتر کند. » او تاکید کرد: «اما اگر به این سمت نرویم برآورد این است که روزبهروز به دلیل اقتصاد سیاسی ضعیف طراحیشده، شرایط داخلی و بین المللی ما نامطلوبتر خواهد بود اما مطمئن هستم بدینگونه نخواهد بود. امیدوارم اوضاع داخلی آرام گیرد و نهادهای حاکمیتی با تجدیدنظر در روش حکمرانی سیاسی و نحوه تعامل با مردم و فراهم کردن زمینه مشارکت حداکثری در نهادهای انتخاباتی شرایطی را ایجاد کنند که جامعه مدنی قوی و اجماع نخبگی وسیعتری برای حل مشکلات کشور داشته باشیم. »
ایران خود را در تقابل با غرب در مواضع اوکراین قرار ندهد
سیدجلال ساداتیان، سفیر سابق ایران در انگلستان و یکی از امضاکنندگان درباره صدور این بیانیه به هممیهن گفت: «شرایط کنونی جامعه، شرایط کاملا تنشزا و دارای مشکل است و صاحبنظران در عرصههای مختلف نسبت به این وضعیت جامعه هشدار دادهاند، انتقاد کردهاند و حتی تعدادی نیز راهحل ارائه دادهاند. واقعیت این است کمتر به این هشدار و انتقادات توجه شده و حتی در رسانه ملی که میبایست انعکاس مییابد، صورت نگرفته است. حتی نمایندگان مجلس که باید سخنگوی مردم باشند گاه به گاه خیلی محدود دراین باره اظهارنظر کردهاند که این تعداد نیز مورد اتهام هستند. » او ادامه داد: «در شرایطی که مردم سعی میکنند مشکلات و خواستههایشان را به صورت اعتراضات بیان کنند، قاعدتا سیاست خارجی هم متاثر از مشکلات داخلی خواهد بود کما اینکه تصمیمگیران در چند سال گذشته هر اتفاقی را به پای دشمنیهای انقلاب حساب میکنند که البته این دشمنیها وجود داشته و دارد. همچنین موضوع تحریمها هم وجود دارد، تحریمهایی که نشاتگرفته از بخشی از سیاست خارجی ایران است و بخشی هم ناکارامدهایی که در داخل اتفاق میافتد و عدم شایستهسالاری و انتخاب افرادی که در طراز این روابط دیپلماسی نیستند و کسانی هم که هستند نمیتوانند به درستی سیاستورزی کند و مسائل را پیش ببرند. مجموع این قضایا بارها توسط افراد مختلف گفته شده اما کمترین اثرگذاری را داشته و کمتر نسبت به آن واکنش نشان داده شده است.»
کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه تمامی کسانی که این بیانیه را امضا کردهاند دارای تجارب زیادی هستند و تمام مواردی که در این بیانیه آمده است به دلیل نگرانی و دغدغههایی که برای کشور دارند، مطرح شده تا مسئولان به آن توجه کنند، اظهار کرد: «متاسفانه آتش به اختیاران این بیانیه را مورد عنایت خود قرار دادهاند که امضاکنندگان در میدان دشمن بازی میکنند. با این وجود ما نگران هستیم زیرا سیاستهایی ناصحیحی در پیش گرفته شده است. » او معتقد است: «از یک طرف ایران هرگونه ارسال اسلحه و پهپاد به روسیه تکذیب میکند اما برخی از شواهد و اظهارات بهخصوص از طرف روس بهگونهای است که ایران را به سمت روسها میکشاند. در این شرایط این سوالات مطرح میشود که آیا بناست ایران همپیمانی برای یک جنگ جدید شود تا مجموعه ناتو در برابر آن موضع بگیرد یا اینکه عقلانیت حکم میکند که ایران نقش میانجیگری داشته باشد بدون اینکه روابطش با روسها را برهم بزند؟ اما نباید ایران خود را در تقابل با غرب در مواضع اوکراین قرار دهد. » سیدجلال ساداتیان با طرح این سوال که آیا این امکان وجود نداشت که در پایان دولت روحانی موضوع احیای برجام نهایی شود تا تیم جدید تنها از آن بهرهوری کند؟ گفت: «دولت جدید این را نپذیرفتند و اعلام شد که خودمان این کار را انجام میدهیم اما با گذشت یک سال و نیم دولت جدید چه کرد؟ آمریکاییها اظهار ناامیدی میکنند و در داخل نیز صحبت از مقاومت است. این در حالی است که دیپلماسی یعنی در زمان مناسب تصمیم درست گرفته شود تا امتیاز برابر گرفته شود و داده شود تا زندگی مردم در رفاه باشد. در این بیانیه تلاش شد به طور مودبانه و از سر دلسوزی و دفاع از حقوق قانونی عامه مردم و منافع ملی این موارد به صورت توصیه مطرح شود تا در بخش سیاست خارجی تجدیدنظری در نگرشها ایجاد شود تا کشور از این شرایط خارج شود.»
او با بیان اینکه برخی از آتشبهاختیاران در گروههای متعدد اعلام کردهاند چرا این مسائل بهصورت خصوصی ارسال نشده است، تصریح کرد: «این موارد به اشکال مختلف بارها مطرح شده، اما در مقابل هیچ واکنشی نبوده است. تاکنون از هیچ گروهی دعوت نشده است که تجاربشان را درباره سیاست خارجه بیان کنند، تصمیم بر این شد که این موارد در شکل بیانیه عنوان شود.»