درآمد ارزی که از دست می‏‌رود

بررسی جذب ۷ میلیون گردشگر توسط ترکیه در یک ماه

ترکیه در ماه جولای(تیر) بیشترین رکورد گردشگری را با ۱/۷میلیون بازدیدکننده به خود اختصاص داد.

مهمت شیمشک، وزیر اقتصاد ترکیه در توئیتر خود نوشت: «گردشگری به‌شدت در حال رشد است. ترکیه در یک ماه از جمعیت شگفت‌آور ۱/۷میلیون نفری پذیرایی کرده است و این بهترین ماه از این لحاظ در تاریخ شده است. انتظار می‌رود کسری بودجه فعلی ترکیه، به شکل قابل توجهی، کاهش یابد. (از کسری مستمر ۱۲ماهه ۵۶ میلیارد دلاری در ماه ژوئن به حدود ۴۰ میلیارد دلار در ماه دسامبر)؛ این لطف کاهش رشد استقراض مصرف‌کنندگان و رشد شدید درآمد گردشگری بوده است. این حمایتی است از لیره‌ای باثبات‌تر.»

درآمدهای بخش صنعت گردشگری ترکیه در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۳ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱/۲۳درصد افزایش یافت. براساس داده‌های اعلامی توسط سازمان آمار ترکیه، درآمدهای بخش اقتصاد گردشگری کشور طی ماه‌های آوریل تا ژوئن سال ۲۰۲۳ نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد ۱/۲۳درصدی به ۱۲ میلیارد و ۹۷۵ میلیون دلار بالغ شد. در حقیقت درآمد بخش توریسم ترکیه در سه‌ماهه دوم سال‌جاری ۱۲ میلیارد و ۹۷۵ میلیون و ۳۰۷ هزار دلار رقم خورده است.

کشور همسایه ایران با اعمال سیاست‌های درست حالا مرزهای گردشگری را جابه‌جا کرده است. این حجم از ارزآوری در یک ماه می‌تواند اقتصاد یک کشور را متحول و رفاهیات ساکنانش را تامین کند. جالب آن است که تا دو، سه دهه قبل به محض آمدن نام ترکیه همه از خفت‌گیران ترکیه و ناامن بودنش، هشدار می‌دادند. حالا ترکیه آنقدر امن شده که ۷ میلیون گردشگر در یک ماه به آن سفر کرده و منابع ارزی هنگفتی را به این کشور سرازیر می‌کند. از سوی دیگر ترکیه شاید مناطق بکر و منظره‌های بی‌نظیر بسیاری داشته باشد، اما حتی رقیب سرسختی برای ایران محسوب نمی‌شود و جاذبه‌های ایران فرسنگ‌ها از ترکیه جلوتر است، اما این ایران است که نتوانسته در جذب توریسم به گرد پای ترکیه برسد. کشور ترکیه با تامین زیرساخت‌ها، فرهنگسازی در کشورش، تامین امنیت توریست‌ها و حتی تبلیغاتی از قبیل ساخت سریال‌های بی‌محتوا به قطب گردشگری تبدیل شده است.

نیاز سرقت به جذب گردشگر تبدیل شد

رضا کامی، رئیس سابق اتاق ایران و ترکیه در گفت‌وگو با هم‌میهن جذب ۷ میلیون گردشگر در یک ماه را مورد بررسی قرار داده و تاکید کرد: «گردشگری روال و سیستم خاص خود را دارد و گردشگران نسبت به عقایدشان مکان‌هایی را انتخاب می‌کنند که آرامش مورد نیاز خود را تامین کنند.» او با مقایسه ایران و ترکیه در جذب گردشگر افزود: «ایران در جذب گردشگر با مشکل زیرساختی روبه‌روست. مراکز توریستی ترکیه از نظر هتل و خدمات هتل‌داری امکانات بسیاری دارند که این امکانات در ایران فراهم نیست. تا زمانی که زیرساخت‌ها آماده نشود، نباید انتظار داشت که گردشگر به ایران سفر کند. در فصل‌های مختلف که مسافران داخلی اقدام به سفر می‌کنند، بدون استثنا در تمام نقاط کشور با مشکل سکونت مواجه می‌شوند.»رئیس سابق اتاق ایران و ترکیه با اشاره به اینکه قطعاً مسئولان به این مشکلات اشراف دارند، گفت: «رفع این مشکلات نیاز به برنامه‌ریزی دارد. درحالی‌که برنامه‌ای برای جذب توریست در کشور وجود ندارد. اینجاست که داستان ایران و ترکیه متفاوت می‌شود. از سال‌ها پیش ترکیه براساس برنامه‌ریزی‌هایی که داشته، روی درآمد توریست حساب کرده و حالا به یکی از منابع مهم درآمدی آن تبدیل شده است. ایران و ترکیه از نظر جذب توریست و فضاهای زیرساختی قابل مقایسه نیستند.» ترکیه تا دو دهه پیش جای امنی برای توریست‌ها نبود و به خفت‌گیری‌ها و سرقت‌هایش معروف شده بود. این تغییر فرهنگ چطور در ترکیه اتفاق افتاده است؟ رضا کامی در پاسخ به این سوال تاکید کرد: «این موضوعات فرهنگسازی می‌خواهد. زمانی که ترکیه احساس کرد منابع زیرزمینی آنچنانی ندارد اما به درآمد ارزی نیاز دارد، متوجه شد که تنها منابع درآمدی اصلی‌اش جذب گردشگر است. زمامداران از همان زمان فرهنگسازی را شروع کردند و با این فرهنگسازی توانستند صنعت گردشگری را شکوفا و زنده کنند.» او افزود: «ترکیه کنونی با چند سال پیش اصلاً قابل مقایسه نیست. آن زمان سرقت‌ها و خفت‌گیری‌ها از سر نیاز بود. اما با فرهنگسازی، ترکیه توانست صنعت گردشگری را احیا و منابع ارزی حاصل از آن را در کشور هزینه کند. در آن زمان حتی پلیس ترکیه هم به بهانه‌های مختلف سعی می‌کرد از گردشگران پول بگیرد. اما آن دوره گذشته است و این تغییر به مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ترکیه برمی‌گردد که موفقیت را در زمینه گردشگری، نصیب این کشور کرد.» رئیس سابق اتاق ایران و ترکیه با تاکید بر اینکه ترکیه در گردشگری یک زمانی خودش را با فرانسه مقایسه می‌کرد، افزود: «ترکیه موفق شد کاستی‌های خود را از بین ببرد و با برنامه‌ریزی امکانات مورد نیاز گردشگران را فراهم کند. از سوی دیگر آموزش مردم و مسئولان هم در این موفقیت تاثیر بسزایی داشته است.» کامی درباره ارزآوری ۷ میلیون گردشگر در یک ماه، تاکید کرد: «آمار دقیقی در دست نیست. اگر برای هر مسافر فقط ۱۰۰۰ دلار در نظر بگیریم که حداقل هزینه یک مسافر برای اسکان، خورد و خوراک و بازدید از مراکز دیدنی، حداقل چیزی بالغ بر ۷میلیارد دلار درآمد داشته است. البته بعضی از توریست‌ها مانند ایرانی‌ها که بیشتر از این حرف‌ها در ترکیه خرج می‌کنند. ترکیه در منطقه رقیب ندارد. گردشگرانی هم هستند که می‌خواهند از کشورهای مختلف منطقه دیدن کنند، برای همین به ترکیه می‌روند.»

جذب توریست با اینترنت آزاد و پرسرعت

سالار سیف‌الدینی، کارشناس امور بین‌الملل درباره این اظهارنظر و تاثیر نداشتن سیاست ترکیه در صنعت گردشگری آن، به هم‌میهن گفت: «در ترکیه دیکتاتوری حاکم نیست. درست است که یک رهبر اقتدارگرا دارد که می‌خواهد تصمیم‌گیر اول و آخر باشد اما سیستم و قانون اساسی در آنجا حاکم است و هر رهبری نمی‌تواند هر طور که دوست دارد رفتار کند.» او افزود: «سیستم ترکیه اینطور است که از طریق گردشگری درآمد ارزی کسب کند. به همین دلیل ترکیه حقوق، آزادی‌ها، امکانات لازم و زیرساخت‌ها را در حوزه گردشگری ایجاد کرده است. حتی اگر دیکتاتوری هم در ترکیه حاکم بود، توریست کاری به حاکمیت آنجا ندارد. بسیاری از کشورها دموکراتیک نیستند اما گردشگری پیشرفته‌ای دارند. مانند امارات که توریسم جذب می‌کند یا قطر که شرایط حضور توریست‌های ورزشی را فراهم کرده است. دیکتاتوری زمانی در گردشگری تاثیر دارد که با عدم شفافیت روبه‌رو شود. یعنی بودجه‌های زیرساخت‌ها استفاده نشود یا بحث اختلاس مطرح باشد و سرمایه‌گذاری لازم در این زمینه انجام نشود.» این کارشناس امور بین‌الملل تاکید کرد: «سرمایه‌گذاری خارجی در رونق دادن به صنعت گردشگری نقش بسزایی ایفا کرده و سرمایه‌گذاری بالایی در این زمینه انجام شده است. بنابراین زیرساخت‌های لازم از دهه ۸۰ در زمینه گردشگری فراهم شده است.» سیف‌الدینی گفت: «ترکیه برای اینکه به این جایگاه برسد، روی پرستیژ خود تبلیغات زیادی کرده است. سرمایه‌گذاری در حوزه موسیقی و سریال‌سازی از جمله این تبلیغات خارجی است. ترکیه سعی می‌کند چهره خود را بهتر از آن چیزی که هست نشان دهد. ممکن است در یک کشور تلاش کنند چهره خود را بدتر از آن‌چیزی که هست، نشان دهند. بحث اینترنت آزاد و پرسرعت نیز در جذب توریست در ترکیه مؤثر است.»

رکوردزنی گردشگر با دیپلماسی فرهنگی ترکیه

رحیم یعقوب‌زاده، کنشگر گردشگری و مدرس دانشگاه علم و فرهنگ در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید کرد: «ترکیه تا اوایل دهه ۸۰ میلادی کشوری با اقتصاد ضعیف و بدهی بسیار، بی‌ثبات و با کودتا دست به گریبان بود. از زمان ترگوت اوزال، اقتصاد و گردشگری ترکیه متحول شده و پیشرفت کرد.» او با اشاره به اینکه ترکیه به یک کشور توسعه‌گرا تبدیل شده است، افزود: «کشوری که توسعه‌گرا باشد برای پیشبرد اهدافش به‌ویژه در گردشگری ریسک را می‌پذیرد. گردشگری جزو اولویت‌های ترکیه قرار گرفته و حتی در شرایط تنگنای اقتصادی دولت از این حوزه و سرمایه‌گذاری در آن حمایت می‌کند. ترکیه بین اروپا، آسیا و آفریقا قرار گرفته آن‌هم با جاذبه‌های فراوان. البته جاذبه‌های ترکیه به اندازه ایران نیست و جاذبه‌های دست اول ترکیه هیچ‌گاه از نظر آب و هوایی، جنگل‌های هیرکانی، جاذبه‌های جغرافیایی و میراثی، تنوع فرهنگی و قومیتی و حتی مذهبی به گرد پای ایران هم نمی‌رسد. اما ترکیه برای گردشگری برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و حمایت کرده است و حتی سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کرده است، به همین دلیل بخشی از تبلیغات، اطلاع‌رسانی و بازاریابی در گردشگری را شرکت‌های سرمایه‌گذار در ترکیه به عهده گرفتند.» این کنشگر گردشگری تاکید کرد: «حتی جالب است در زمان شیوع کرونا که در ایران گردشگری خارجی زیر ۵درصد شد، گردشگری ترکیه با برنامه‌ها و حمایت‌های بلاعوض دولت رونق داشت. دولت ترکیه می‌دانست این یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است و نباید به سمت ورشکستگی بروند. در سال ۲۰۱۹ - قبل از شیوع کرونا -۴۵میلیون گردشگر وارد ترکیه شد. در سال ۲۰۲۱ با وجود شیوع کرونا، رونق و شکوفایی گردشگری وجود دارد. گردشگری ارتباط تنگاتنگی با دیپلماسی فرهنگی دارد. اگر رویکرد کشوری توسعه صنعت گردشگری باشد، وزارت امور خارجه و تصمیم‌گیران و متولیان مربوطه هماهنگ هستند تا در این راستا قدم بردارند. ترکیه به شدت و در سطح عالی دیپلماسی فرهنگی را دنبال کرده است. زمانی که این کشور پس از کشتن سفیر روسیه در ترکیه با روس‌ها مشکل پیدا کرد، تعداد سفر روس‌ها برای مدت کمی به ترکیه کاهش یافت. اما بلافاصله با مذاکراتی که انجام شد دوباره به مسیری بازگشتند که تعداد گردشگران روسیه به ترکیه افزایش یافت.»

او افزود: «ترکیه هرساله هزینه‌های مختلفی برای تبلیغات می‌کند و حتی در سریال‌های دیگر کشورها هم سرمایه‌گذاری کرده و اسپانسر می‌شود. به‌عنوان مثال در سریال پایتخت اسپانسر شده تا یک شهر از ترکیه را به صورت کامل تبلیغ کند. اقدام دیگر ترکیه این است که در فروش ملک نیز تبلیغات بسیاری کرده و ایرانی‌ها جزو بیشترین خریداران ملک در ترکیه هستند. این اقدام در راستای اقتصاد فرهنگی انجام شده است و از جمله گردشگری محسوب می‌شود. این سرمایه‌گذاری امنیت و مهم‌تر از آن احساس امنیت را برای گردشگران افزایش می‌دهد.»

یعقوب‌زاده با اشاره به اینکه ترکیه قطعاً به گرد پای جاذبه‌های گردشگری ایران نمی‌رسد، گفت: «اما در گردشگری فقط جاذبه‌های دست اول مطرح نیست. درست است که داشتن تخت‌جمشید و میدان نقش‌جهان و... تاثیر بسزایی در جذب گردشگر دارد اما جاذبه‌های ثانویه سهل بودن دسترسی‌ها، اقامتگاه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و نوع خدمات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که ایران در این موضوعات مشکل دارد و ترکیه مشکلات خود را در این حوزه‌ها رفع کرده است. آموزشی که ترکیه در حوزه خدمات در دودهه اخیر اعمال کرده، یکی از بهترین الگوهای جهانی است. تمام افرادی که به نوعی با گردشگران سر و کار دارند را آموزش دادند که چطور با توریست‌ها برخورد کنند و تصویر مثبتی را در ذهن گردشگران به وجود آورند که خود این توریست‌ها مبلغ گردشگری ترکیه شوند. در ایران در حوزه خدمات گردشگری، ایجاد تاسیسات و دیپلماسی فرهنگی به شدت ضعف دارد. اما ترکیه به همه از مسئولان تا مردم قبولانده که گردشگری منابع ارزی این کشور را تامین می‌کند. با روند رشدی که ترکیه دارد شک نکنید که تا یکی دو سال آینده ۵۵ میلیون گردشگر را جذب خواهد کرد.»

او افزود: «ترکیه در انواع گردشگری سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌کند. در کشور ما گردشگری فرهنگی، حتی مذهبی و طبیعت‌گردی وجود دارد و بیشتر کسانی که به ایران سفر می‌کنند برای دیدن از آثار تاریخی است. اما ترکیه روی بیش از ۱۰۰ نوع شاخه گردشگری مانند گردشگری خلاق، ماه عسل، روستایی، سلامت و... سرمایه‌گذاری می‌کند نه‌فقط گردشگری تفریحی. حدود ۱۸۰ گردشگری روستایی حوالی آنتالیا وجود دارد که فضای آن تاریخی است. این روستاها مصنوعی است اما تلاش شده که معماری‌، مصالح و حتی نوع برخوردها و لباس‌پوشیدن و غذاها خاص باشد.» یعقوب‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا گردشگری در ایران صنعت محسوب می‌شود؟ تاکید کرد: «واقعیت این است که گردشگری در ایران صنعت محسوب نمی‌شود. زمانی گردشگری صنعت محسوب می‌شود که بخش‌های مرتبط با آن با استانداردهای موفق جهانی همخوانی و سازگاری داشته باشد. گردشگری ایران در حوزه خدمات قطعاً براساس استانداردهای جهانی نیست. در عرضه و تقاضا نیز همخوانی ندارند. مثلاً در فصلی که سفر به جنوب ایران زیاد می‌شود به یکباره نرخ هتل‌ها افزایش می‌یابد درحالی‌که نظارتی روی آنها نیست. جالب این است که در فصولی که رونق گردشگری نیست قیمت‌ها مطابق عرضه و تقاضا عمل نمی‌کند. به نظر می‌رسد براساس استانداردهای صنعت گردشگری عمل نمی‌شود و برنامه‌ریزی‌های دقیقی در دستور کار قرار ندارد. آمار دقیق در ایران وجود ندارد.»