چالش جدید از سوی مسکو
موضع مشترک روسیه و اعراب درباره جزایر سه‌گانه ایران
موضع مشترک روسیه و اعراب درباره جزایر سه‌گانه ایران
بعد از چین، حالا نوبت به روسیه رسیده است که با حمایت از مواضع شورای همکاری خلیج‌فارس درباره جزایر سه‌گانه ایران، در مسیری حرکت کند که منافع و مصالح ایران را نادیده بگیرد. این در حالی است که با توجه به نزدیکی ایران و روسیه انتظار می‌رفت که روسیه تمامیت ارضی ایران را زیر سوال نبرد. بعد از برقراری ارتباط میان ایران و عربستان امید می‌رفت کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس رفتار متعادل‌تر و منطقی‌تر در قبال ایران در پیش بگیرند. این رویداد بار دیگر دولت را با چالش مهمی در سیاست خارجی مواجه ساخته است. در این میان کارشناسان در گفتوگو با هم‌میهن ضمن انتقاد از رفتار روسیه در جزایر سه‌گانه، به تلاش این کشور به‌منظور نفوذ در خلیج‌فارس تاکید کردند.
شورای همکاری خلیج‌فارس که از ابتدای تاسیس عموماً محل حضور رهبران و وزیران امور خارجه غربی به‌ویژه آمریکا و بریتانیا بود در یکی دوسال اخیر در تغییر سیاست آشکار نیم‌نگاهی هم به سوی شرق دارد. پس از حضور رهبر چین در عربستان‌سعودی و حضور او در چهل‌وسومین نشست سران شورای همکاری خلیج‌فارس حالا نوبت به سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه رسیده تا با حضور در این شورا بیانیه مشترکی را صادر کند که یکی از بندهای تکراری و نخ‌نمای آن، موضوع جزایر سه‌گانه ایرانی است. این نشست وزیران امورخارجه شورای همکاری خلیج‌فارس روز دوشنبه برخلاف روال معمول خارج از منطقه و در مسکو برگزار شد و طی آن وزیران خارجه روسیه و 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس (کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات و عمان) گفته‌اند از «تلاش‌های امارات برای حل مسئله جزایر سه‌گانه از طریق مذاکرات دوجانبه با ایران یا دادگاه بین‌المللی» حمایت می‌کنند.
این بیانیه در حالی صادر شده است که پس از حذف بند تکراری ادعای امارات در زمینه جزایر سه‌گانه در بیانیه اصلی اتحادیه عرب و انتقال آن به پیوست‌های بیانیه اصلی در نشست اخیر این اتحادیه در ریاض و از سرگیری روابط ایران و عربستان امید می‌رفت کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس رفتار متعادل‌تر و منطقی‌تری در قبال ایران در پیش بگیرند. از سوی دیگر با توجه به نزدیکی ایران و روسیه در سال‌های اخیر به‌ویژه موضوع کمک تسلیحاتی ایران به روسیه که مورد ادعای کشورهای اروپایی است، انتظار می‌رفت روسیه نیز منافع و مصالح مدنظر ایران را در روابط خود در نظر بگیرد و دست‌کم در موضوعاتی که تمامیت ارضی ایران را زیر سوال می‌برد همراهی نکند. با این حال صدور این بیانیه می‌تواند چالش مهمی برای سیاست خارجی دولت سیزدهم باشد.
در بیانیه پایانی نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و 6 کشور جنوب خلیج‌فارس در مسکو آمده است: «وزیران شرکت‌کننده در نشست از همه تلاش‌های مسالمت‌آمیز از جمله ابتکار دولت امارات و تلاش‌های این کشور برای دست‌یابی به حل مسالمت‌آمیز مسئله جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکرات دوجانبه [با ایران] یا دادگاه بین‌المللی عدالت، براساس قواعد حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد برپایه مشروعیت بین‌المللی حمایت می‌کنند».
نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و 6 عضو شورای همکاری خلیج‌فارس روز دوشنبه در مسکو برگزار شد. در پایان این نشست، بیانیه مشترک دو طرف درباره موضوعات مختلف منتشر شد. قبلا هم در بیانیه مشترک نشست سران چین و 6 کشور جنوب خلیج‌فارس نیز همین موضوع مطرح شده بود. در آن زمان این موضوع باعث اعتراض ایران شد. در بیانیه مشترک روسیه و شورای همکاری خلیج‌فارس از دولت مورد حمایت عربستان سعودی در یمن (دولت عدن) و رئیس آن حمایت شده است. علاوه بر این، در این بیانیه «بر اهمیت حفاظت از امنیت دریانوردی و راه‌های دریایی در منطقه، مقابله با تهدیدات علیه خطوط دریانوردی و حمل ونقل و تجارت دریایی و تاسیسات نفتی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس تاکید شده است». این در حالی است که ایران و چین و روسیه دارای همکاری مشترک نظامی هستند و طی چهار سال گذشته هر ساله رزمایش مشترک دریایی را در منطقه دریای عمان و شمال اقیانوس هند با هدف گسترش امنیت دریایی برگزار کرده‌اند.
سه جزیره ایرانی بخش جدایی‌ناپذیر از خاک ایران هستند و براساس قانون اساسی و عرف بین‌الملل هر گونه مذاکره یا داوری بین‌المللی بر سر تمامیت ارضی کشورها برخلاف حقوق بین‌الملل است. امارات در حالی ادعاهای خود درباره جزایر ایرانی را مطرح می‌کند که این کشور در سال 1971 تاسیس شده و جزایر ایرانی از قرن‌ها پیش تحت حاکمیت ایران بوده است و در دوران جدید نیز این بریتانیا بود که پس از تسلط بر خلیج‌فارس این جزایر را اشغال کرد و با خروج نیروهای بریتانیایی در سال 1971 ایران توانست تسلط بر جزایر خود را بازپس بگیرد.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به این بیانیه، بدون انتقاد از روسیه آنچه درباره جزایر سه‌گانه آمده است را مردود توصیف کرد. در خبر منتشرشده در سایت وزارت خارجه ایران آمده است: «ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه مطالب مندرج در بیانیه مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه در خصوص جزایر سه‌گانه ایرانی را مردود دانست و اظهار داشت: این جزایر تعلق ابدی به ایران داشته و صدور اینگونه بیانیه‌ها با روابط دوستانه ایران و همسایگان مغایرت دارد. جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر استمرار سیاست حسن همسایگی و احترام متقابل، توسعه و ثبات منطقه را مسئولیت جمعی کشورهای منطقه می‌داند.»
روسیه در خلیج فارس وارد قمار بزرگی شده است
منصور حقیقت پور، نایب رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفتوگو با هم‌میهن در این باره گفت: عرب‌ها دنبال برقرای توازن میان شرق و آمریکا و غرب هستند و به مرور از آمریکا فاصله می‌گیرند و به سمت شرق، یعنی چین و روسیه حرکت می‌کنند این موضوع تأمین‌کننده منافع ملی اعراب و همچنین اهداف جمهوری اسلامی ایران در منطقه است. اما اینکه روسیه در خلیج‌فارس وارد یک قمار بزرگی شده است، مایه تعجب است. قبل از اینکه خود خلیج‌فارس و در واقع منافع مالی و انرژی‌اش برای روسیه مهم باشد، اتصال کریدوری روسیه به این منطقه مهم است که از طریق چابهار در دریای عمان و تنگه هرمز فراهم می‌شود و آن هم در اختیار ایران است. امروز ایران خسارت همراهی با روسیه در جنگ اوکراین را دارد پرداخت می‌کند و به‌خاطر همراهی با روسیه رابطه‌مان با اروپا بسیار تیره شده است. این بسیار تفکر ناجوانمردانه‌ای است که روس‌ها این‌طور می‌خواهند به ما لطمه بزنند. با مانور ارتباط با جمهوری اسلامی و استفاده از ظرفیت‌های جمهوری اسلامی، چه ظرفیت‌های سرزمینی، چه ظرفیت‌های دفاعی و نظامی‌اش در مقابل اروپا و آمریکا می‌ایستند و مانور می‌دهند و کار خودشان را پیش می‌برند ولی اینجا که پیش می‌آید، به ایران خیانت می‌کنند. نظیر به خیانتی که اینها در تحولات اخیر قفقاز انجام دادند. پس معلوم می‌شود در قفقاز هم که تحولات در آنجا به ضرر ما پیش می‌رفت و به نفع ترکیه و روسیه رقم می‌خورد، یک سناریویی بود که یک مقداری هم در خود ایران خوب آنالیز و فهم نشد و در قفقاز خوب تصمیم‌گیری نکردیم و چه الان که روس‌ها می‌خواهند در خیلج‌فارس بازی کنند، منافع ایران را مدنظر قرار نمی‌دهند.»
وی در ادامه افزود: «ما به عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی خلیج‌فارس هم انتقاد داریم که از یک طرف ادعای دوستی و برقراری مجدد روابط می‌کنند و از سوی دیگر این نوع بیانیه‌های مشکوک را صادر می‌کنند. این را هم خود کشورهای عربی می‌دانند و هم خود روسیه می‌داند که با این بیانیه‌ها امکان ندارد که اراده ملت و دولت ایران را در این رابطه تضعیف کنند و ضربه بزنند. جمهوری اسلامی ایران از موضوع تمامیت ارضی و منافع ملی عقب‌نشینی نمی‌کند و با بیانیه‌های اینگونه، فقط خاطره تلخ تاریخی که تلاش می‌شود پاک شود، مجدداً پررنگ خواهد شد. همان خیانتی که روس‌ها در نهضت جنگل و ترکمنچای در منطقه قفقاز در دوره قاجار انجام دادند، مجدداً در ذهن‌ها متبادر می‌شود و جا دارد که ما امروز برخورد جدی را با روسیه بکنیم و اگر لازم باشد یک تجدیدنظر در رفتارهایمان با روسیه انجام بدهیم.»
این تحلیلگر مسائل منطقه در ادامه افزود: «وقتی دستگاه‌های مربوطه ما یعنی دستگاه‌های سیاسی و شورای امنیت ملی در کمای استراتژیک قرار می‌گیرند، همان حرفی که من دو سال قبل در رابطه با تحولات قفقاز زدم، این نوع موارد قابل تکرار خواهد بود. در مسائل این‌چنینی است که جای سردار شهید قاسم سلیمانی در منطقه خالی است و کسی نتوانست جای سردار سلیمانی را پر کند. جای افراد دیگر در سیاست خارجی ما خالی است و امیرعبداللهیان نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای ما در منطقه باشد. ما باز هم باید منتظر بشویم با فرمان و کلام رهبری بتواند ما را از این بحران هم عبور بدهد، به دلیل اینکه ناکارآمدی در دستگاه‌های سیاسی و اجرایی کشور مشهود است. امروز ما باید با روسیه در رابطه با اوکراین تجدیدنظر کنیم و باید در کمک‌هایی که به روسیه می‌کنیم حتماً و حتماً تجدیدنظر کنیم چراکه آنها با این اقدامات نسنجیده خودشان تمامیت ارضی و منافع ملی ما را به خطر انداخته‌اند و علیه تمامیت ارضی ایران موضع‌گیری کرده‌اند.»
تلاش روسیه برای نفوذ در خلیج‌فارس
حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز ضمن ابراز تاسف از بیانیه مشترک وزیران امور خارجه روسیه و شش کشور عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در زمینه روابط رو به گسترش روسیه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس به هم‌میهن گفت: «روسیه در سال‌های اخیر تلاش کرده که نفوذ و حضورش در خلیج‌فارس را افزایش دهد و حدود سه سال پیش یک طرح صلحی داد برای خلیج‌فارس که هیچ‌کس تحویل نگرفت، برای اینکه روسیه واقعاً وزن و جایگاه تأثیرگذاری زیادی در حوزه خلیج‌فارس نداشت که بخواهد این طرح صلح مورد توجه قرار بگیرد. نه ایران از این طرح صلح استقبال کرد و نه طرف‌های شورای همکاری خلیج‌فارس توجه چندانی کردند. اما بعد از اینکه روسیه توسط کشورهای غربی تحریم شد، کشورهای امارات و عربستان‌سعودی یک نوع همکاری نزدیک را با روسیه برقرار کردند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: «عربستان برای توازن‌‌بخشی روابطش با آمریکا و گرفتن امتیازهای بیشتر از طرف آمریکایی‌ها سعی کرده با روسیه در بازار نفت همکاری کند. به‌رغم اینکه بایدن شخصاً از عربستان سعودی خواست که تولید نفت را با هدف کاهش قیمت نفت و کاهش نیاز به نفت روسیه افزایش بدهد ولی عربستان سعودی چنین کاری را نکرد بلکه از طریق اوپک‌پلاس با روسیه هماهنگ بود. این همراهی اهمیت فوق‌العاده‌ای برای روسیه داشت و توانست در بازار انرژی تولید را کاهش داده و قیمت‌ها را حفظ و افزایش دهد. از سوی دیگر هم اماراتی‌ها فضای خیلی خوبی برای جذب سرمایه روسی فراهم کردند و الان امارات مرکزی برای دور زدن تحریم‌ها شده است.»
