آتش‌بار آسمان

گرما و تابش خورشیدی ایران در مرز بحران ایستاد و طبق‌ پیش‌بینی‌ها میانگین دمای هوا چهارشنبه پیش ‌رو به ۴۰درجه می‌رسد. وزارت بهداشت و درمان نیز درباره گرمازدگی هشدار داد. طبق اعلام رسمی اداره کل هواشناسی استان تهران، تا پنجشنبه (۱۲ مرداد) با افزایش تدریجی دما در سطح استان روبه‌رو خواهیم بود. با وجود آنکه برای روز چهارشنبه افزایش باد و گاهی وزش باد شدید پیش‌بینی شده اما درجه دما به ۲۸ تا ۴۰درجه می‌رسد و دمای هوای پایتخت پنجشنبه (۱۲ مرداد) نیز ۴۰ درجه خواهد بود. البته ناگفته نماند که روز گذشته ایستگاه‌های ورامین دمای ۴۰درجه در استان تهران را به ثبت رسانده است. از سوی دیگر علاوه بر آن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره گرمازدگی شهروندان در استان تهران هشدار می‌دهد و جهانگیر پرهمت، عضو هیئت علمی پژوهشکده آبخیزداری اعلام کرد: «براساس آمار سامانه‌های جهانی هواشناسی سطح اشعه فرابنفش در تهران سه‌شنبه هفته پیش رو به حد «شدید» می‌رسد و مردم و مسئولان باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی انجام دهند. ماندن در خانه، استفاده از پوشش‌های ضداشعه فرابنفش و نرفتن به ارتفاعات از جمله اقداماتی است که در این شرایط باید در دستور کار قرار گیرد.» برخی نمایندگان مجلس نیز در واکنش به گرم شدن استان‌های مختلف به‌ویژه تهران، درخواست کردند شهرهای بالای ۴۰ درجه تعطیل شوند. در این میان برخی معتقدند که اگر ابرهای مصنوعی بارور شوند، شاید جهان بتواند تا حدودی این بحران را پشت سر بگذارد.

رتبه ۱۷۱ ایران در مهار انتشار گازهای گلخانه‌ای

محمد درویش، کنشگر محیط زیست دراین‌باره به هم‌میهن گفت:«همانطور که مراجع ذیربط در IPPC (هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم) پیش‌بینی کرده‌اند و هشدار داده‌اند، جهان به سرعت به سمت گرم شدن حرکت می‌کند. ما مؤلفه‌ها و هشدارهای زیادی را در این حوزه شاهد بودیم و هستیم. پیش‌بینی می‌شود که اگر روند انتشار سالانه ۴۸ میلیارد تن دی‌اکسیدکربن ادامه یابد، به مرزهایی می‌رسیم که امکان تصحیح اشتباهات از بین می‌رود. به نظر می‌رسد افزایش محسوس طوفان‌ها، افزایش محسوس سونامی‌ها و سیل‌ها و شدت‌‌های باورنکردنی بارندگی در شرایط گرم و کاهش مخصوص یخچال‌هایی که میلیون‌ها سال در کوهستان‌ها وجود داشتند، تبدیل بارندگی از برف به باران و افزایش دما همگی مؤلفه‌هایی هستند که نشان می‌دهد هشدارهای IPCC تا چه میزان درست بوده‌اند.» او ادامه داد:«اگر دو سال کرونا یعنی سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ را در نظر نگیریم طی یک روند ثابت هر سال ماه ژوئن به‌عنوان گرم‌ترین ماه تاریخ یکصدساله کره زمین معرفی شده است و هر سال این ماه رکورد گرم‌ شدن کره زمین را در نیم‌کره‌شمالی می‌شکند. به همین ترتیب در نیم‌کره جنوبی نیز این اتفاق رخ می‌دهد. در حال حاضر به همین دلیل شاهد مؤلفه‌ای هستیم که موج گرما هزاران نفر را در اروپا زمین‌گیر کرده است و صدها نفر نیز کشته شده‌‌اند. میلیون‌ها هکتار جنگل‌ در مرزها و عرض‌های بالاتر از ۶۰ درجه شمالی در آتش می‌سوزند. این اتفاق در کشورهای اتحادیه اروپا، بخش‌هایی از آمریکا و بخش‌هایی از روسیه رخ داده است که این میزان از آتش‌سوزی بی‌سابقه بوده است.» این کارشناس محیط زیست بیان کرد:«هر سال شاهد این آتش‌سوزی‌های گسترده در مهم‌ترین رویشگاه‌های جنگلی جهان بودیم و امسال و در حال حاضر نیز همین اتفاق افتاده است و جنگل‌های ما در ایلام و زاگرس در حال سوختن است. ایران یکی از کشورهای با جنگل کم است که این اتفاق در آن تکرار می‌شود. در جهان نیز درحال تکرار است.» او در تعریف تاثیر تولید گاز متان در افزایش گرمای تهران گفت:«روش دفع زباله در کشور ما روشی بدوی است به این معنا که بخش عمده‌ای از زباله جایی انباشته می‌شود و در معرض تجزیه قرار می‌گیرد. این فرایند در لندفیل‌های بزرگی (محل نگهداری زباله) مانند کهریزک (آرادکوه) منجر به انتشار متان می‌شود و طبیعی است که این اتفاق رخ دهد. در رده‌بندی سال ۲۰۲۲ ایران از نظر تمهیداتی که برای مهار انتشار گازهای گلخانه‌ای اعمال کرده است، از بین ۱۸۰ کشور مورد بررسی کشور ۱۷۱ شده است. یعنی تنها ۹ کشور وضعیتی بدتر از ایران دارند. یکی از مؤلفه‌های این رده‌بندی میزان مصرف سوخت‌های فسیلی است و یکی هم مدیریت زباله. از طرف دیگر سدسازی‌های افراطی و دامداری‌های صنعتی نیز از جمله مهم‌ترین عوامل تولید گازهای گلخانه‌ای از جمله متان هستند.» درویش با بیان اینکه در ایران دو مورد از مؤلفه‌های مهم پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌های حرارتی و مراکز تولیدکننده انرژی و نیز لندفیل‌ها هستند،‌ افزود:«لندفیل‌ کهریزک در جنوب تهران روزی۷ هزار و ۵۰۰ تن به آن اضافه می‌شود. هیچ کاری برای بازیافت بیش از ۹۰ درصد آن انجام نمی‌شود. طبیعی است که در فصل گرم سال که فرایند تجزیه و تبخیر و تخمیر این زباله‌ها بیشتر می‌شود، میزان ازن و گاز متان نیز افزایش می‌یابد.» او درباره این پیشنهاد که شهرهای با دمای بالای ۴۰ درجه تعطیل شوند و تاثیر این پیشنهاد بر کاهش دما اظهار کرد:«این پیشنهاد بیش از اینکه در راستای کاهش دما باشد برای حفظ جان شهروندان است. در شرایط افزایش دما هر قدر که شهروندان کمتر در معرض اشعه آفتاب قرار بگیرند امکان اینکه دچار گرمازدگی شوند کاهش می‌یابد. اما تعطیلی بر میانگین دما تاثیر چندانی ندارد.» درویش تاکید کرد:«کشورهایی مانند ایران که بین ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی قرار دارند احتمال تابش خورشید به شدت زیاد است، در بخش‌هایی از ایالات متحده آمریکا،‌ چین و آمریکای جنوبی و بخش‌هایی از استرالیا نیز چنین شرایطی وجود دارد و همواره به مردم این مناطق گفته شده است که برای محافظت از پوست از کرم‌های ضداشعه بنفش استفاده شود. این موضوع ارتباطی به گرمایش زمین ندارد. اما هر قدر دمای زمین افزایش یابد میزان حضور مردم در فضای بدون محافظت می‌تواند خطر سوختن درجه سه و درجه دو توسط نور آفتاب بیشتر ‌شود.» این کارشناس محیط‌زیست گفت:«فرایند گرم شدن زمین ممکن است باعث تحریک‌پذیری گسل‌ها شود. اصل ماجرا این است که باید حرکت تکتونیکی انجام شود، گسل باید فعال شود. عملیات تکنوژنیک مانند برداشت بی‌رویه ازسفره‌های آب زیرزمینی، عملیات سازه‌ای بزرگ مقیاس و... می‌توانند تعداد لرزه‌ها، ‌پس‌لرزه‌ها و پیش‌لرزه‌ها را قبل از وقوع زلزله اصلی افزایش دهد یا زمان لرزه‌ها را افزایش دهد اما مسلماً تا به حال این موارد باعث ایجاد زلزله نبوده است و اگر شده است هم دانش بشری موفق به اثبات آن نشده است.» او اظهار کرد:«به هر حال براساس قوانین اگر دمای هوا به ۵۰ درجه برسد باید تعطیل شود. مثلاً در یکی از روزهای تیرماه ۶ شهر کشور که دمای‌شان به بیش از ۵۰ درجه رسید مانند دهلران تعطیل شدند. هر شهری که سازمان هواشناسی دمای آن را بیش از ۵۰ درجه اعلام کند،‌ تعطیل می‌شوند که احتمالاً شهرهایی در خوزستان با چنین شرایطی مواجه شوند. پیش‌بینی می‌کنم شهرهای رامهرمز، امیدیه، اهواز با مشکل افزایش دمای بیش از ۵۰ درجه مواجه شوند.»

وجود گاز متان در جنوب تهران

سیدآرش حسینی ‌ میلانی، رئیس سابق کمیته محیط‌زیست شورای پنجم شهر تهران در گفت‌وگو با هم‌میهن موضوع گرمایش دمای جهانی را مورد بررسی قرار داد و با تاکید بر اینکه درباره گرمایش هوا در ایران ما دچار یک غفلت تاریخی هستیم، گفت: «این غفلت در عملکرد دولت، جامعه مدنی، حکومت و مردم وجود دارد و تغییرات اقلیمی که تمام دنیا در مورد آن حرف می‌زنند در گفتمان و مباحث تصمیم‌گیری‌ها در ایران غایب است. توجه به ریزگردها، خشکسالی، فرونشست‌ها و... بیشتر است چون شواهد آن عینی‌تر است، ولی افزایش تدریجی دمای هوا قابل مشاهده نیست و حتی در برخی از نقاط کشور فکر می‌کنند که این افزایش دما طبیعی است.» او با اشاره به اینکه کمبود گزارش‌های متقن تغییرات ذخایر آبی کشور نگران‌کننده است، افزود: «ذخایر یخ و برف کشور در مناطق کوهستانی برای تامین آب شرب کلیدی است و وقتی براثر گرما این ذخایر کاهش می‌یابند، سدهای تامین‌کننده آب شرب را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ایران هر منطقه اکوسیستم خاص خود را دارد.» حسینی میلانی با اشاره به اینکه ۶۰هزار نفر در اروپا براثر گرما جان خود را از دست داده‌اند، تاکید کرد: «باید قانون «دمای آسایش» پیش‌بینی شود تا مشخص شود کارگران و کارکنان در چه دمایی در فضای باز یا در ادارات می‌توانند فعالیت کنند. بسیاری از کشورهایی که درگیر گرمای هوا نبودند مانند آلمان این قانون را تعریف نکرده‌اند. اما در ایران در دمای بالای ۵۰ درجه تعطیلی اعلام می‌کنند.» سال گذشته ناسا اعلام کرد که گاز متان در جنوب تهران درست جایی که آرادکوه قرار دارد، متصاعد می‌شود. این موضوع در تکذیب و تاییدها گم شده است. اما سوال مهم این است که آیا این گاز متان باعث افزایش گرمای هوای تهران می‌شود؟ رئیس سابق کمیته محیط‌زیست شورای اسلامی شهر تهران در پاسخ به این سوال تاکید کرد: «تاثیر دمایی این گاز بر گرمای هوای تهران را نمی‌توان به این سرعت و صراحت مشخص کرد چراکه نیاز به مدل‌سازی و داده‌های متقن دارد. از سوی دیگر تغییرات دمایی به سرعت انجام نمی‌شود. اما مدیریت شهری و مسئولان از وجود گاز متان در جنوب تهران خبر داشتند و برنامه داشتند تا این گاز را به انرژی پاک تبدیل کنند. این پروژه بعد از ۱۰ سال یک پروژه قدیمی است.»

گازهای گلخانه‌ای جهان را به بحران کشیده؟

یوسف رشیدی، استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره گرمای هوا در ایران به هم‌میهن گفت: «گرمایش زمین در مقیاس بزرگ رخ داده و به دلیل افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای ایجاد شده است. با افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، جهان دمای بالاتری را تجربه می‌کند.» او افزود: «متاسفانه کار خاصی انجام نداده‌ایم تا مقداری از گرمای زمین کاهش یابد. این مسئله پدیده بزرگ مقیاس جهانی است و دست بشر برای مدیریت این مسئله کوتاه. مگر اینکه غلظت گازهای گلخانه‌ای کاهش یابد تا به تدریج از دمای هوا در فصول گرم کاهش یابد.» او درباره بارور شدن ابرهای مصنوعی بیان کرد: «می‌توان با بارورسازی ابرها تا حدودی به این وضعیت سامان دهیم اما موضوع این است که باید ابری وجود داشته باشد تا آن را بارور کنیم. بهترین راه کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است.» رشیدی درباره اشعه فرابنفش نیز تاکید کرد: «گرما و تابش دو مسئله مرتبط به هم اما جدا هستند. زمین حرارتی که به دلیل تابش جذب می‌کند را نمی‌تواند دفع کند و داخل گازهایی که در زمین هستند، حبس می‌شود. هر جا تابش زیاد خورشید وجود داشته باشد، اشعه ماورابنفش هم وجود دارد. احتمال دارد جایی گرم باشد اما تابش کم باشد. اشعه ماورای بنفش ممکن است به پوست آسیب‌ رسانده و به سرطان پوست منجر شود به همین دلیل است که درباره آن هشدار می‌دهند.»