الزامات سود بردن از توافق اخیر

شیلا سیف‌الدینی

دکترای روابط بین‌الملل

توافق ایران و عربستان با پیش‌زمینه مذاکراتی که در دو کشور عراق و عمان چیده شد، با پادرمیانی کنونی چین به سرانجام رسیده است. به‌رغم اینکه گفته می‌شود آمریکا نگران این توافق خواهد بود، اما تامین ‌امنیت و ثبات منطقه نظر آمریکاست؛ خصوصا پس از توجه آمریکا به شرق آسیا و نگرانی‌های امنیتی سایر کشورهای منطقه خصوصا عربستان از توسعه موشکی و هسته‌ای ایران. چراکه در مذاکرات گذشته همواره عربستان نگرانی خود را از توافق برجام ابراز می‌داشت و خواهان حضور خود در این نشست‌ها بوده است.
در این میان، چین با نظر به کنش دیپلماسی اقتصادی و آرام، تامین امنیت انرژی و توسعه پروژه‌های اقتصادی خود در منطقه را در نظر دارد و به دلیل هراس از ترمیم روابط ایران با غرب و منفعت کمتر خود در برجام و با توجه به توافقات چندی قبل شی‌جین‌پینگ در ریاض،
اکنون به هدف موردنظر نزدیکتر شده و بیش از پیش از برجام استقبال خواهد کرد. عربستان نیز طبق این توافق، از تهدیدات نیابتی ایران مصون خواهد بود. اما روابط ایران و عربستان در طول تاریخ چندساله پرنوسان و غیراستراتژیک بوده است. اکنون زمان مناسبی برای اصلاح مناسبات سیاسی و توسعه روابط با این کشور و با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با توجه به نفوذ عربستان در این
کشورها خواهد بود؛ با نظر به منافع و پارادایم برد-بردی که با این آشتی بر کنش کشورهای منطقه‌ای و ابرقدرت‌های ذی‌نفع حاکم شده است. هرچند براساس منافع پروسه عادی‌سازی اسرائیل و اعراب ادامه خواهد داشت، اما این توافق می‌تواند در تعدیل رفتار اسرائیل و تندروهای حاکم بر آن موثر باشد.
اما ایران زمانی می‌تواند از این توافق سود ببرد که تمام پتانسیل‌های دیپلماسی خود اعم از اقتصادی، تجاری و امنیتی را برای گسترش رابطه با عربستان و سایر
کشورهای حاشیه خلیج فارس فعال سازد. ضمن اینکه نقش رفتارهای سیاسی و تعاملات خارجی بر بازار و کنترل ارز و تاثیرات آن بر اقتصاد داخلی و معیشت مردم غیرقابل انکار است.
نکته مهمتر اینکه به‌رغم پاره‌ای اختلافات که در بین دو کشور آمریکا و عربستان جریان دارد، اما به دلیل نقش و نفوذ لابی‌های عربستان در کنگره آمریکا روابط پایدار ایران و عربستان تحت تاثیر روابط ریاض و واشنگتن قراردارد، بنابراین تحکیم روابط ایران و عربستان غیرمستقیم بر رفتار و تصمیم‌ گیری‌های آمریکا در قبال ایران و گفت‌وگوهای آتی برجامی موثر خواهد بود.
عربستان و ایران دو رقیب نفتی و از دو دیدگاه متفاوت در اوپک نیز برخوردارند. یکی به«سهم بازار» و دیگری به «قیمت نفت» اهمیت می‌دهد. عربستان تاکنون به روابط چندجانبه اهمیت داده و در بحران اوکراین، هم جانب روسیه را نگاه داشته هم از اوکراین و غرب حمایت کرده و هم درصدد عادی‌سازی با اسرائیل است و هم برای پذیرش این کشور به‌عنوان یک دولت، شروطی را ذکر کرده است. باید دید تا چه حد ایران و عربستان با دیدگاه‌های متفاوت می‌توانند همکاری‌های دیپلماتیک داشته باشند. موفقیت در دیپلماسی کنونی منوط به شناخت منافع سایر بازیگران و ادراکات آنها از دنیای بین‌الملل است و تامین منافع ایران در رفتاری تعاملی با بازیگران موثر در منطقه و جهان می‌باشد. این آشتی می‌تواند مقدمه‌ای بر پایان یافتن بحران یمن و لبنان و تنش‌زدایی خاورمیانه با همکاری‌های شبکه‌ای ایران و سایر کشورها در منطقه تلقی شود؛ اگر تصمیم‌گیرندگان انعطافی سیاسی و کنشی تعاملاتی و توسعه‌محور در چارچوب منافع ملی داشته باشند. این توافق، زمانی می‌تواند پیش‌نیاز توافق برجامی تلقی شود که چنین دیدگاهی در تصمیم‌گیرندگان حاکم باشد.