جای خالی شفافیت اقتصادی و اجتماعی

5راهکار عملی برای گسترش شفافیت در شهرداری تهران

محمد نظری‌زاده

مشاور پیشین شهرداری
كيپ‌تاون (آفریقای جنوبی)

متاسفانه پدیده‎‌های شومی مانند رشوه‌گیری، خویشاوندسالاری و رانت‌خواری که از مهم‌ترین مصادیق فساد اداری و مالی به‌شمار می‌آیند، ظرف چند سال گذشته چنان در کشور عزیزمان فراگیر شده‌اند که به نظر می‌رسد هیچ برنامه اصلاح اقتصادی و اجتماعی بدون توجه جدی به مبارزه با این معضلات به نتیجه درخوری دست نخواهد یافت. تجربیات جهانی نشان می‌دهد، مبارزه با فساد اداری و مالی، نیاز به یک بسیج عمومی و هماهنگی سراسری دارد. همه اجزا و رده‌های دولتی و حکومتی باید در این زمینه با یکدیگر هماهنگ باشند؛ مدیران عالی، مدیران میانی، حسابرسان، حراست‌ها، حتی فعالان بخش خصوصی و البته شهروندان. در این میان سیستم مدیریت شهری خصوصا در شهر تهران به‌عنوان بخشی که در دوره‌های مختلف با شدت و ضعف درگیر این موضوع بوده است، باید در یک تعامل چند جانبه با قوای سه‌گانه و در یک هماهنگی ویژه، روی بالا بردن ریسک فساد از جنبه‌های مختلف کیفری، قانونی، حتی فرهنگی و اجتماعی در داخل مجموعه خودش به دقت کار کند.
بدیهی است مبارزه همه‌جانبه با فساد فقط در صورتی موفق خواهد بود که مدیران عالی در سازمان‌ها افرادی شجاع، سالم و استراتژیک باشند و البته این مدیران باید به اندازه کافی هوشمند باشند تا بتوانند از همه ظرفیت‌های سازمانی و غیرسازمانی در این مبارزه استفاده کرده و بحران‌های احتمالی و فشارهایی که از جانب افراد فاسد و حامیان‌شان وارد می‌شود را مدیریت کنند.
مدیران هوشمند همچنین می‌دانند که برای مبارزه با معضل فساد اداری، یک سیستم شفاف و پاسخگو از هزاران خط ضابطه و قانون و هرگونه روش‌های حراستی و پلیسی موثرتر است. برای اصلاح سیستم توجه به این فرمول طلایی بسیار مهم است: «هرچه در سیستمی اختیارات و انحصارات بیشتر باشد و شفافیت در قوانین، روال‌ها و رویه‌ها کمتر، احتمال فساد بیشتر خواهد بود». لذا باید برای مبارزه موثر با فساد، هرچه زودتر انحصارات تصمیم‌گیری و اختیارات فردی کاهش یافته و در مقابل یک سیستم شفاف و پاسخگو جایگزین شود. برای ایجاد شفافیت بیشتر در مجموعه مدیریت شهری، راهکارهای زیر براساس تجربیات جهانی، پیشنهاد می‌شوند:
ایجاد «پنجره واحد» برای سرویس‌دهی به مراجعان. در این روش تمام سرویس‌های مدیریت شهری در مناطق مختلف شهرداری به مراجعان، فقط ازطریق یک پنجره واحد صورت می‌گیرد و متصدی پنجره فقط نقش دریافت یا تحویل مدارک را ایفا می‌کند و به هیچ عنوان نمی‌تواند هیچ‌گونه اثری در روند رسیدگی به موضوع داشته باشد. بعد از آن از طریق یک نرم‌افزار، گردش کار در سازمان به‌صورت کاملا مجازی انجام می‌گیرد و مراجعه‌کننده به‌طور مستقیم با هیچ‌یک از افراد دخیل در پروسه کارش هیچ‌گونه تماس و ارتباطی نخواهد داشت و اصلا نمی‌داند چه کسانی در موضوع دخیل هستند. این روش که در بسیاری از شهرداری‌های دنیا متداول است، اختیارات فردی مدیران و کارشناسان و احتمال ارتکاب فساد آنان را به‌شدت کاهش می‌دهد.
برگزاری «جلسات استماع عمومی» سال‌هاست که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته یا درحال توسعه‌ پیشرو، به‌عنوان ابزاری جهت مشارکت هرچه بیشتر ساکنین محلات در طرح‌ها و برنامه‌های مدیریت شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد. با برگزاری جلسات استماع عمومی، شهروندان از هر طبقه و گروه و با هر تجربه و تخصصی می‌توانند به‌طور آزادانه نسبت به طرح‌هایی که زندگی آنان در شهر را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد به‌عنوان موافق یا مخالف اظهار نظر کنند.
برگزاری این جلسات با حضور مدیران و مسئولان شهری (و حتی گاه و به‌ضرورت مسئولان کشوری)، رسانه‌ها و نهایتا گروه‌های مختلف شهروندان امتیازات ذیل را در بر خواهد داشت:
مدیران شهری در سطوح مختلف در اتخاذ تصمیمات خود از دایره مشورتی بزرگ‌تری بهره‌مند خواهند شد.
تقویت حس مشارکت در تک‌تک شهروندان و ایجاد حس همدلی بیشتر میان مردم و مسئولان شهری، خصوصا در پروژه‌ها و طرح‌های مهم.
انتقال این حس به شهروندان که مدیران در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با زندگی آنان مسئولانه‌تر عمل می‌کنند.
پیشنهاد می‌شود شورای شهر تهران به‌صورت اولویت‌دار زیرساخت‌های قانونی برای این موضوع را تهیه و مصوب کند. در کوتاه‌مدت می‌توان با انتشار تمام طرح‌های شهری بر حسب محله یا محلات تاثیرگذار در مرحله پیش‌نویس در سراهای محلات یا فرهنگسراها ازطریق ماکت یا طرح‌های سه‌بعدی یا انتشار توضیحات و اطلاعات آن در روزنامه‎‌های شهری، مقدمات برگزاری جلسات استماع عمومی را مهیا کرد.
به‌کارگیری زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای راه‌اندازی یک «داشبورد مدیریتی اطلاعات برخط» برای اعضای شورای شهر ازطریق استقرار نظام یکپارچه اطلاعاتی و گزارشگری حوزه مالی و اقتصاد شهری شهرداری تهران جهت دسترسی بلاواسطه و فیلتر نشده به اطلاعات و رصد آنچه در مدیریت شهری می‌گذرد ازجمله اطلاعات تمام قراردادها و واگذاری‌ها به مشاوران و پیمانکاران، اطلاعات پروانه‌های صادره، تصمیمات کمیسیون‌های معماری و شهرسازی مناطق، تصمیمات کمیسیون‌های خاص مانند ماده صد و.... داشبورد مدیریتی مورد نظر با گروه‌بندی اطلاعات و مجموعه‌ای از شاخص‌ها در یک صفحه اعضای شورای شهر را قادر می‌کند تا در حداقل زمان فرصت‌ها و تهدیدها را تعیین، تصمیم مناسب را اتخاذ و اقدام لازم را به عمل آورند.
پخش زنده رادیویی تمام جلسات شورای شهر تهران درست همانطور که جلسات مجلس شورای اسلامی از شبکه سراسری پخش می‌شود، از طریق شبکه رادیو تهران و انتشار عمومی تمام صورت‌جلسات و مصوبات کمیسیون‌های خاص و تاثیرگذار مانند کمیسیون ماده پنج.
تعامل و ارتباط درست با واحدهای خارج از سازمان‌های دولتی و حکومتی مانند رسانه‌ها یا سازمان‌های مردم‌نهاد بسیار مهم و موثر است. نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در بسیاری از کشورهای دنیا برای بالا بردن پاسخگویی مدیران قابل ملاحظه بوده و رسانه‌ها به‌عنوان چشمان بیدار و حساس جامعه، همواره می‌توانند به یاری گرفته شوند.